سفر يكي از توصيه‌هاي مهم قرآن به مسلمان‌هاست و بچه‌ها با سفر در فضايي جديد و شاد بهتر مي‌توانند به قدرت خدا و ضعف قدرت انسان‌ها و نيازي كه به خدا دارند پي ببرند. آيه 46 سوره حج مي‌فرمايد: سفر قلب انسان را دانا، چشم‌اش را بينا و گوش او را براي شنيدن حق و توصيه‌هاي خدا شنوا مي‌كند.
در سفر، پدر و مادرها مشغله كمتري دارند و فرصت بيشتري براي بچه‌ها دارند. اگر سعي كنيم در سفرها پاي تلويزيون و بازي‌هاي ديجيتال ننشينيم، فرصت خوبي براي گفت‌وگو با بچه‌ها و بازي با آنها پيش مي‌آيد. سفرها مي‌توانند رابطه بچه‌ها و والدين را كه اين روزها با هجوم رسانه‌ها زخمي شده است، ترميم كنند. گاهي بسياري از گلايه‌هاي والدين از بچه‌ها به‌جاي مراجعه به روانشناس و... فقط با دوستي بيشتر با اين همسفران قابل حل است. البته گاهي بزرگ‌ترها هم نياز دارند تا دوباره شعر كودكي را با صداي بلند بخوانند، بدوند، فوتبال بازي كنند و به‌خاطر گل زدن از شادي فرياد بزنند. درك اين شادي با وجود بچه‌ها شدني‌تر و دلچسب‌تر است.
- با مسافران كوچك چه كنيم؟
سفر معلم خوبي براي پرورش استعداد بچه‌هاست. فقط بزرگ‌ترها بايد با آگاهي، زمينه استفاده بهتر از اين معلم را براي كودك يا نوجوانشان فراهم كنند. نمونه‌هاي زير را بخوانيد: سفر هزار جور بالا و پايين دارد و از راحتي و راحت‌طلبي خانه خبري نيست؛ البته اگر به اين قانون طبيعي دست نزنيد و با اصرار نخواهيد كه حتما هتل داشته باشيد، فقط به رستوران برويد، سختي سفر با ماشين را كسل‌كننده بدانيد و فكر كنيد حتما بايد با هواپيما و... سفر كرد.
با اين كارها شايد سختي سفر تا حدي از بين برود اما همراه با آن فايده‌هاي زيادي هم از بين مي‌رود. يكي از توانايي‌هاي مهم بچه‌ها كسب روحيه صبر و استقامت در برابر مشكلات است؛ بچه‌هايي كه جز راحتي شرايط ديگري را نچشند قدر عافيت و خانه گرم و راحت و زحمت‌هاي شما را كمتر مي‌دانند.
امام صادق(ع) مي‌فرمايند: بهتر است طفل در كودكي با سختي و مشكلات اجتناب‌ناپذير حيات كه غرامت زندگي است روبه‌رو شود تا صبور و مسئول بار آيد و در جواني و بزرگسالي اهل استقامت شود.بگذاريد تا بچه‌ها احساساتي مثل خوابيدن در چادر مسافرتي، حتي پيدا‌نكردن مكان مناسب و خوابيدن در ماشين، زحمت كشيدن براي تهيه آتش، پختن يك غذا و شستن ظرف لب يك رود و... را درك كنند.
در طول سفر اتفاق‌هاي جديد، منظره‌هاي جالب، آثار باستاني و برخورد با زندگي افراد تهيدست و طبيعت سبز يا طبيعت كوير و.... فرصت خوبي براي رشد توانايي پرسشگري ايجاد مي‌كند. فرانسيس بيكن مي‌گويد: آن كس كه بسيار بپرسد، بسيار خواهد آموخت و بسيار خشنود خواهد شد. به بچه‌ها كمك كنيد تا بهتر ببينند و كنجكاوي آنها را تحريك كنيد كه سؤال بپرسند. ذهن بچه‌ها وقتي به توانايي سؤال پرسيدن برسد، رشد بهتري دارد.در جوابگويي به سؤال بچه‌ها صبور باشيد و همه سعي‌تان را بكنيد، اگر آگاهي نداشتيد بگوييد كه آن را يادداشت مي‌كنيد تا در نخستين فرصت راجع به آن تحقيق كنيد.
اگر فرزند شما به مدرسه مي‌رود و كتاب تاريخ، جغرافيا يا ادبيات دارد از او بخواهيد تا قبل از سفر مقصد شما را بشناسد و با همراه داشتن كتاب‌هاي درسي‌اش سر بزنگاه براي شما توضيحاتي بدهد. مثلا وقتي در يك محل تاريخي حضور پيدا مي‌كنيد، فرزندتان به كمك كتاب تاريخ‌اش مي‌تواند به شما توضيحاتي بدهد. در طبيعت كتاب جغرافيا و در شهري مثل شيراز و آرامگاه سعدي و حافظ كتاب ادبيات او قابل استفاده است. اين كلاس خانوادگي به خوبي مي‌تواند در ياد‌گرفتن مفهومي آن موضوعات به بچه‌ها و رشد قدرت بيان و اعتماد به نفس آنها كمك‌كند.
سختي راه را در سفرهاي طولاني مي‌توانيد به كمك بازي‌هاي زباني، فكري، تشويق بچه‌ها به فكر كردن، توقف در بين مسير و كتاب خواندن دسته‌جمعي يا نوشتن خاطره آسان كنيد. بچه‌ها با سر زدن به مناطق مختلف با شغل‌ها و حرفه‌هاي مختلف آشنا مي‌شوند و اين مي‌تواند در كشف علاقه‌مندي آنها كمك‌تان كند. يكي از فعاليت جذاب براي بچه‌ها عكس گرفتن از مسير‌هاي سفر است. اين كار را مي‌توانيد به او بسپاريد.
- بچه‌ها چه سفري را دوست دارند؟
بچه‌ها هم مثل همه همسفرهاي بزرگ شما حق دارند از سفر لذت ببرند تا خاطره و تجربه آن را براي همه روزهاي شلوغ دوران بزرگسالي‌شان ذخيره كنند. قرار نيست كه به شما بگوييم سفرتان را فقط طبق علاقه بچه‌ها برنامه‌ريزي كنيد اما با كمي تغيير مي‌شود سفر خوشايندي براي خودتان و كوچك‌ترها داشته باشيد.براي هماهنگي بين علاقه‌ها و خواسته‌هاي خودتان كه بر مبناي اقتصاد خانواده و صلاح خانواده است با علاقه‌هاي بچه‌ها از پيشنهاد‌هاي زير كمك بگيريد: گاهي قبل از سفر رؤياپردازي بزرگ‌ترها درباره سفر باعث پرتوقع‌شدن بچه‌ها مي‌شود. اگر از مدت‌ها، به جاي هر گردش كوتاه به بچه‌ها گفته شود كه نمي‌توانم اما عيد جبران مي‌كنم! بچه‌ها ديگر در مسافرت عيد انتظار هيچ لحظه معمولي يا حتي برنامه‌ريزي خلاف ميل‌شان ندارند.
شرايط اقتصادي اغلب خانواده‌ها به يك برنامه‌ريزي حرفه‌اي نياز دارد كه در آن نه سيخ بسوزد و نه كباب؛ نه آنقدر خشك و ساده باشد كه بچه‌ها احساس تنوع نكنند و نه ولخرجي آن باعث بدهكاري كل سال شود. بهتر است به كمك بچه‌ها قبل از سفر يك برنامه غذايي بنويسيد. در اين برنامه، غذاها يكي در ميان غذاي ساده و ديگري غذاي مورد علاقه بچه‌ها باشد. گاهي تهيه بعضي از غذاهاي مورد علاقه بچه‌ها مي‌تواند روي آتش و به كمك پدر خانواده باشد. اينطوري هم مادرها نفسي تازه مي‌كنند و هم فرصت آشپزي مشترك پدر و فرزندي براي بچه‌ها خاطره‌انگيز مي‌شود.
بچه‌ها و سن و علايق‌شان را درك كنيد. سوغاتي خريدن براي بچه‌ها جذاب است و يادگاري‌هاي خوبي از سفر نوروزي‌تان براي بعدها به آنها مي‌دهد. قبل از سفر با توجه به سن كودك يا نوجوانتان مي‌توانيد پول توجيبي به آنها بدهيد و از مقصد‌هاي سفر و سوغات‌هاي هركدام براي آنها بگوييد تا خودشان براي خريد برنامه‌ريزي كنند. اما اگر سن فرزندتان كم است خودتان هر بار با او براي خريد همراه شويد.
اگر شما يك فرزند داريد يا فاصله سني بچه‌ها آنها را همبازي يا هم صحبت هم نمي‌كند، مي‌توانيد سفرتان را با ديگر اقوام يا دوستان همراه كنيد تا لذت سفر بچه‌ها بيشتر شود. اگر مقصد سفر شما مطابق با درك سني فرزندتان نيست مثلا شما عازم سفر زيارتي شده‌ايد اما خردسال شما هنوز با زيارت ارتباط چنداني ندارد مي‌توانيد در بخشي از روز با او به زيارت برويد اما او را مطمئن كنيد كه شب مي‌خواهيد به پارك و مكان‌هاي تفريحي برويد. شهرها و مكان‌هاي جديد را هم به ليست سفر خود اضافه كنيد تا امكان تجربه آموزي بيشتري را براي بچه‌ها فراهم كنيد و آنها را در مقابل علاقه خود قرار ندهيد.
- در سفر بايد و نبايد داريم؟
سفر بخشي از زندگي هميشگي شماست با اين تفاوت كه محيط جديد و هدف تفريح در آن، كمي برنامه‌ريزي را متفاوت مي‌كند. اگر بخواهيد همه بايدها و نبايد‌هايي كه از قبل براي ياد دادن آن به بچه‌ها كلي زحمت كشيده‌ايد را يكباره تعطيل كنيد براي بعد سفرتان دردسر ايجاد مي‌شود. قانون و بايد و نبايد سفرها نه به شدت روزهاي معمول است و نه بي‌قيد و حساب.
در مورد خواب بچه‌ها مي‌توانيد كمي از حد هميشگي فراتر برويد و به فرزندتان اجازه ديرتر خوابيدن يا ديرتر از خواب بيدار شدن را بدهيد اما قانون هميشگي خانه‌تان را فراموش نكنيد.
يكي از بايد و نبايد‌هاي بچه‌هايي كه به مدرسه رفته‌اند پيك نوروزي است. دورادور به انجام تكليف بچه‌ها رسيدگي كنيد و با آنها برنامه‌ريزي را طوري انجام دهيد كه روزي يك تا 2 ساعت درس خواندن حتي در طول سفر كافي باشد. بهتر است تكليف‌ها تا چند روز مانده به پايان تعطيلات تمام شود كه خستگي روزهاي آخر تعطيلات به تن بچه‌ها نماند.
مراقب باشيد علاقه‌تان به تفريح بچه‌ها، آنها را از آداب اجتماعي دور نكند. ممكن است حتي به‌خاطر بازي بيشتر بچه‌ها در سفر بحث و دعوايي هم بين هم سن‌ها پيش بيايد. اينجا جايي است كه مثل هميشه بايد حمايت عاقلانه‌اي از بچه‌ها انجام شود و از عدالت دور نشويد. در توصيه زيبايي از حضرت رسول اكرم(ص) مي‌خوانيم كه مراقب باش محبت و دلسوزي به خانواده و فرزند، تو را به ورطه گناه و حرام نيندازد. اين حديث در سفرها خيلي كاربرد دارد. اگر دعوايي بين بچه‌هاي خانواده پيش بيايد و شما بخواهيد از عدالت دور شويد ممكن است دعوا از جمع كوچك‌ترها به جمع بزرگ‌ترها كشيده شود و دردسرآفرين شود. مثلا ممكن است بچه‌ها در طول سفر قصد كنند به زمين شخصي فردي وارد شوند، اگر از روي محبت افراطي و اينكه مي‌خواهيد به بچه‌ها خوش بگذرد به آنها تذكر ندهيد، ممكن است مرتكب گناه شويد.
كارشناس ارشد روانشناسي