اين سفر به دعوت " بنياد ژاپن" ( THE JAPAN FOUNDATION) و براي شركت در جشنواره بين‌المللي فرهنگ معاصر در كيوتو ( PARASOPHIA:Kyoto International Festival of Contemporary Culture 2015) صورت گرفته بود.
در اين سفر علاوه بر حضور در جشنواره مذكور توانستم با بخشي از كنش‌هاي اجتماعي و ساحت فرهنگي ژاپن با توجه به سفر به سه شهر توكيو، كيوتو و كانازاوا، آشنا شوم.
- اختصاصي همشهري آنلاين: آشنايي با ژاپن
در مجموعه گزارشي كه به صورت كوتاه خواهم نوشت تلاش دارم دريافت‌ها و مشاهدات خود از اين سفر را ارائه كنم. در اين مجموعه علاوه بر ارائه گزارشي در باره اين جشنواره، چرايي انجام آن و ويژگي‌هاي جشنواره به نوع مواجهه آنها با چنين همايش‌هايي خواهم پرداخت. سپس گزارشي از موزه‌هاي مدرن و پر از جذابيتي كه ديدم ارائه مي‌كنم. بعد از آن به سراغ مردم، رفتارها، غذا، محيط شهري و نظاير آن خواهم رفت.
بنياد ژاپن تنها نهاد تخصصي در ژاپن است كه به تبادل و انتقال فهم فرهنگي از ژاپن به جهانيان و نيز ارتقاء آگاهي مردم ژاپن نسبت به گستره متنووع فرهنگي در جهان مي‌پردازد. اين سازمان كه در سال 1973 تشكيل شده است دفاتر متعددي در شهرهاي مختلف جهان دارد و از جمله به ترويج و آموزش زبان ژاپني مي‌پردازد.
براي اين سفر بنياد ژاپن از من و هفت روزنامه نگار ديگر از كشورهاي آفريقاي جنوبي، سوئيس، هلند، نروژ، آلمان، اتريش و بلژيك دعوت كرده بود.
- فسيتوال هنر معاصر
Parasophi: Kyoto International Festival of Contemporary Culture 2015 نخستين فستيوالي بود كه در اين ابعاد در شهر كيوتو برگزار مي‌شد. در اين جشنواره 36 هنرمند از 20 كشور جهان آثار خود را به نمايش گذاشته بودند. اين آثار كه گاه بعضي آنها فضاي بسيار زيادي را اشغال مي‌كردند در موزه هنر شهرداري كيوتو، بخشي از موزه كيوتو و هشت مكان ديگر درون شهر به تماشا گذاشته شده بود.
"شين جي كوموتو "shinji kohmoto" مدير هنري اين فسيتوال از آن به عنوان بزرگترين فسيتوالي اينگونه و با چنين ابعادي در كيوتو ياد كرد. اين در حالي است كه كيوتو مهد هنري ژاپن است. يقينا فستيوالي كه 36 هنرمند از سراسر جهان در آن شركت كرده باشند مي‌تواند چنين وضعيتي را به وجود آورد. به گفته كوموتو مساحتي كه مجموعه اين آثار را در كيوتو پوشش داد 10 هزار متر مربع بود.
مدير هنري فستيوال پاراسوفيا در مصاحبه‌اي كه با او داشتم اظهار داشت كه فضاي اختصاصي به هنرمندان كاملا بر اساس خواسته آنها بوده است. وي به مدت دو سال سراسر جهان را گشت و با هنرمندان متعددي ديدار كرد تا سرانجام از ميان آن اين 36 هنرمند را انتخاب كرد. اين هنرمندان از قاره‌هاي مختلف و كشورهاي گوناگون به ژاپن آمده بودند. آنها طي اين دو سال بارها به ژاپن سفر كردند با فضا و حال و هواي اين كشور و فرهنگ آن آشنا شدند و در نهايت اثري را خلق كردند كه پاره‌اي از آنها از شاهكارهاي اين هنرمندان بود. روح كلي آثار ارائه شده در اين نمايشگاه سرشار از عناصر مرتبط با سبك زندگي يا lifestyle بود.
شين جي كوموتو معتقد بود كه اين فستيوال زمينه‌اي براي كنش بين هنرمندان شركت كننده و ژاپني‌هاي علاقمند به هنر به وجود خواهد آورد. خبرنگاران ديگري كه از كشورهاي اروپايي آمده بودند نيز اعتراف مي‌كردند كه فستيوال هنر معاصر كيوتو قابليت بين‌المللي دارد و حتي فراتر از بسياري از اينگونه نمايشگاه‌ها در جهان است. اين موضوع هم از جهت حضور هنرمندان نامداري بود كه آثار خود را ارائه كرده بودند و هم به دليل فضاي فرهنگي كيوتو بود. نمايشگاهي كه از تركيب آثار ارائه شده و روح فرهنگي شهر كيوتو مي‌تواند به تعبير كوموتو منبع خلاقيت‌هاي ناب شود.
نوشتن چنين جملاتي رسمي و كلي شايد حوصله خواننده را سر ببرد اما تماشاي آثار ارائه شده در تركيب با اين شهر بسيار آرام و زيبا و سرشار از شاخص‌هاي فرهنگي هنري يقينا نظرها را به خود جلب مي‌كند.
در زير چند عكس از اين نمايشگاه را آورده‌ام.
نوشتن بيش از اين درباره اين نمايشگاه بيشتر مطلوب نشريات تخصصي است كه اين كار را انجام خواهم داد. اما چند نكته عمومي در اين جشنواره وجود داشت كه با روال معمول همايش‌هاي فرهنگي در كشور ما تفاوت اساسي داشتند كه به آنها مي‌پردازم؛
- كيوتو؛ پايتخت فرهنگي
در كشور ما رسم بر اين است كه همايش‌هاي بزرگ اعم از فرهنگي، اقتصادي، هنري و سياسي معمولا در پايتخت برگزار مي‌شود. اما در پاره‌اي از كشورها به نوعي تقسيم كار شده است. توكيو، پايتخت ژاپن به رغم اينكه تعداد زيادي موزه، آثار باستاني و فرهنگي و سالن‌هاي هنري دارد، اما كيوتو، به نوعي پايتخت فرهنگي ژاپن است. شهري آرام، كه در هر گوشه آن مي‌توان اثري از فرهنگ و تاريخ اين كشور را ديد. كيوتو از ديربار منش صلح و مدارا و گرايش به هنر و فرهنگ را براي خود انتخاب كرده است و براي همه ژاپني‌ها اين شهر سمبل فرهنگ و هنر است. از اين روي جشنواره‌اي با اين ابعاد را در اين شهر برگزار كردند.
- تبليغات
تصور من اين بود كه شهر مملو از تبليغات در خصوص اين جشنواره باشد، اما چنين نبود. طي صحبت‌هايي كه با دست‌اندركاران جشنواره و ديگر ژاپني‌ها داشتم چنين دريافتم كه كنش فرهنگي در ژاپن به صورت آبشاري است. آنها هيچ تلاشي ندارند كه همه شهروندان حتما از رخداد‌ها به صورت تبليغاتي مطلع شوند. آنها در وحله نخست مخاطبان خاص هر مراسم و اقدامي را پيدا مي‌كنند، تمام امكانات لازم براي فهم كامل‌تر اين افراد نسبت به رخداد مورد نظر را فراهم مي‌كنند، سپس به سراغ لايه‌هاي كمتر تخصصي مي‌روند و براي آنها نيز به فراخور تجربه و تخصص‌شان برنامه‌ها و اقداماتي جهت شناخت بهتر تهيه مي‌كنند. از سوي ديگر متخصصاني كه درگير موضوع شده‌اند، خودشان به صورت خودكار به بسط و گسترش موضوع مي‌پردازند. به اين ترتيب رخداد مورد نظر يا ديدگاه مطلوب به صورت آبشاري و آرام در بدنه جامعه رسوخ پيدا مي‌كند.
- تشريفات؛
تجربه حضور در افتتاحيه‌ها و مراسم مختلف فرهنگي، هنري، اجتماعي و سياسي را در كشور داشته‌ام. با اين پيش تجربه تصور مي‌كردم آشنايي و معارفه ما نه نفر با دست‌اندركاران مسئولان اين جشنواره تشريفاتي و مفصل باشد اما چنين نبود.
پيش از سفر و به مدت يك ماه از سوي بنياد ژاپن اطلاعات مفصل و جامعي در خصوص اين جشنواره و جدول دقيق برنامه‌هاي ما ارائه شده بود.
نامه نگاري‌هايي كه قبل از سفر با من صورت گرفت نشان از نوعي وسواس و برنامه‌ريزي دقيق داشت. در اين نامه‌نگاري‌ها كه مرتب صورت مي‌گرفت، جدول كامل برنامه‌ها مشخص شده بود. اطلاعات جامعي در خصوص افرادي كه قرار است با آنها ديدار داشته باشيم ارائه شده بود. محل‌هاي بازيد، آثار موجود در نمايشگاه و شناسنامه هنري هنرمندان ارائه شده بود حتي معلوم بود كه در زمان ورود به توكيو چه كسي به دنبال من مي‌آيد، در طول سفر در كدام هتل‌ها اقامت خواهيم داشت، برنامه‌هاي روزانه ما دقيقا چيست و هر كدام چقدر زمان مي‌برد، سفرهاي داخلي ما به دو شهرهاي ديگر با چه وسائل نقليه‌اي است. در اين شهرها چه بازديدها و گفت‌وگوهايي خواهيم داشت، در چه روزهايي و چه ساعاتي وقت آزاد داريم و نظاير آن.
از اين روي مراسم معارفه و آشنايي ما با يكي از مديران بيناد ژاپن در يك محيط كاملا معمولي و حدود بيست دقيقه طول كشيد؛ بدون هيچ تشريفاتي.
ديدار نخست ما با هنرمندان و شين‌جي كوموتو، مدير هنري اين فستيوال نيز در يك محل كوچك و با پديرايي نوشيدني و خوراكي‌هاي بسيار مختصر انجام شد. اين درحالي است كه كوموتو در ژاپن چهره‌اي بزرگ و در جهان نامي آشنا است. وي مديريت‌هاي متعدد و متوعي در عرصه فرهنگ ژاپن داشته و جوايز ارزنده‌اي نيز گرفته است. اما اين مراسم بسيار بي‌تكلف بود و گفت‌وگو با هنرمندان نيز در يك ميحط كاملا صميمي و بدون هر نوع تشريفات حدود يك ساعت طول كشيد. اگر خبرنگاران كنجكاو بودند كه اطلاعاتي بيش از آنچه در آن ديدار بدست آوردند،كسب مي‌كردند مي‌توانستند با هنرمندان مورد نظر خود قرار بگذارند و در وقتي ديگر خودشان با آنها گفت‌وگو كنند. حتي مصاحبه ما با كوموتو در محل اصلي موزه بسيار كوتاه و در فضايي كاملا ساده صورت گرفت.
از اين جالب‌تر گفت‌وگوي ما با خانم "يوكو هاسه‌گاوا" ( Yuko Hasegava) رئيس موزه هنرهاي معاص توكيو بود. اين خانم ميان‌سال كه استاد داشنگاه نيز هست، چهره‌اي نامدار در اين عرصه است موزه‌هاي بزرگ جهان از نيويورك و آلمان گرفته تا قطر و سنگاپور براي طراحي و اجراي كارهاي خود از او دعوت مي‌كنند. با او در لابي موزه و به صورت سرپايي گفت‌وگو كرديم. او در مواجهه با ما هشت نفر اظهار داشت كه كشورهاي ما در رابطه با كارش سفر كرده است.
به طور كلي، بي‌تكلفي و پرهيز از تشريفات موضوعي بود كه در تمام مدت اين سفر با آن مواجه بودم.