تهران نخستين شهري بود كه به‌صورت پايلوت ميزبان طرح جديد شد و حالا با گذشت 2سال از راه‌اندازي اين دفاتر، مراكز استان‌ها نيز به مرور تجهيز مي‌شوند تا در آينده‌اي نه چندان دور همه كشور تحت پوشش يكپارچه دفاتر خدمات الكترونيك قضايي قرار بگيرد. اكنون تعداد زيادي از دعاوي از طريق اين دفاتر به ثبت رسيده و مطرح مي‌شوند و چنانچه خواهان براي طرح دعوي در مرحله نخست به دادگاه يا محاكم قضايي مراجعه كند براي ثبت به دفاتر خدمات الكترونيك قضايي راهنمايي مي‌شود. اما مردم چقدر با اين خدمت نوپا آشنا هستند و اصولا مشكلات آنها تا چه اندازه در اين دفاتر قابل رفع است؟
- خدمات با هزينه
انجام خدمات در دفاتر قوه قضاييه همانند آنچه در گذشته در دادگاه‌ها انجام مي‌شد نيازمند پرداخت هزينه است. به گفته حسن روحان نيا، دبير شوراي فناوري اطلاعات قوه قضاييه، آنچه شهروندان در دفاتر خدمات قضايي پرداخت مي‌كنند، عموما مشتمل بر 2بخش است: هزينه‌هاي دادرسي و هزينه‌هاي ارائه خدمات قضايي. مبلغ هزينه‌هاي دادرسي نسبت به سابق و شيوه سنتي تغييري نداشته و تنها تغيير پرداخت الكترونيك هزينه‌هاست. به اين ترتيب مراجعين به جاي تهيه و الصاق تمبر كه در سابق انجام مي‌شد، مي‌توانند به سهولت و با كارت بانكي هزينه مربوطه را به‌طور مستقيم از طريق دستگاه‌هاي مخصوص مستقر در دفاتر خدمات قضايي به‌حساب خزانه واريز كنند. اما هزينه خدمات قضايي، هزينه‌اي است كه توسط دفتر خدمات قضايي بابت خدماتي از قبيل ورود اطلاعات به سامانه، تايپ، پرينت اوراق، احراز هويت، كنترل مستندات و امثال آن دريافت مي‌شود. براساس اعلام مركز آمار و فناوري اطلاعات قوه قضاييه اين هزينه‌ها با تدابير اتخاذ‌شده به حداقل ممكن كاهش يافته است.
يكي از اقدامات مهم اين دفاتر حذف موضوع برابر اصل كردن مدارك براي مردم است. به گفته دبير شوراي‌عالي فناوري اطلاعات قوه قضاييه در مسير ارائه خدمات الكترونيك قضايي، نيازي به برابر اصل شدن مدارك نيست و آنچه در دفتر از خواهان يا وكيل او مطالبه مي‌شود اصل مدارك است كه اسكن شده و اين مدارك از طريق الكترونيك براي مرجع قضايي ارسال مي‌شود. البته وكلا قانوناً مي‌توانند اوراق پرونده‌اي كه وكالت آن را بر عهده دارند، برابر اصل كنند.
به گفته مژگان حوالي، مدير دفتر خدمات الكترونيك قضايي ويژه تهران، اكنون 99درصد خواسته‌هاي حقوقي به‌صورت الكترونيكي ثبت و به مراجع دادرسي ارسال مي‌شود و قرار است در آينده‌اي نزديك نيز خواسته‌هاي كيفري در زمره اقدامات اين دفاتر قرار بگيرند تا به اين ترتيب مراجعات كيفري به دادسراها نيز كاهش پيدا كند. او معتقد است ناآگاهي مردم از وجود اين دفاتر موجب مراجعه به محاكم قضايي براي ثبت دادخواست و درنتيجه افزايش سفر‌هاي درون‌شهري و تحميل هزينه‌هاي مادي و معنوي به آنها شده است.
- توسعه خدمات
آنچه در نگاه اول در دفاتر خدمات الكترونيك قضايي قابل مشاهده است اينكه موضوعاتي مانند طلاق، استرداد جهيزيه، نفقه همسر و فرزند، اجرت‌المثل زوجيت و چك بلامحل بيشترين مواردي هستند كه شهروندان براي ثبت آنها به دفاتر خدمات الكترونيك قضايي مراجعه مي‌كنند. اين در حالي است كه هنوز اين دفاتر موضوعاتي مانند تجديد نظرخواهي و اعتراض به رأي دادگاه را نمي‌توانند ثبت كنند و اين موارد بايد همانند گذشته در محاكم قضايي رسيدگي شوند.
سيامك رفعتي، معاون آمار و اطلاعات مركز آمار و فناوري اطلاعات قوه قضاييه در اين‌باره مي‌گويد: طي مدتي كه اين دفاتر راه‌اندازي شده و براساس آمار 55درصد از حضور يك‌بار مردم در محاكم قضايي كاسته شده است. به گفته وي غير از دفاتر خدمات الكترونيك قضايي تعدادي از دفاتر اسناد رسمي نيز با تأييد قوه قضاييه و بعد از كسب امتياز مورد نظر، اين خدمات را انجام مي‌دهند. رفعتي با اشاره به اين نكته كه دفاتر الكترونيك قضايي نمي‌توانند هر فردي را جذب كنند، مي‌گويد: افرادي كه مديريت اين دفاتر را به‌عهده دارند حداقل بين 15تا 20سال سابقه كار مرتبط حقوقي دارند كه در هر دفتر علاوه بر اپراتورهايي كه براي انجام خدمات به مراجعه‌كنندگان آموزش‌هاي لازم را ديده‌اند، يك كارشناس حقوقي و يك كارشناس فناوري اطلاعات دارند. دفاتر خدمات الكترونيك قضايي مانند نمونه‌هاي مشابه خود يعني دفاتر پليس +10يا خدمات الكترونيك شهر البته كاستي‌هايي هم دارند و شهروندان از كيفيت برخي خدمات ارائه شده يا عدم‌ارائه همه خدمات گلايه دارند. با وجود اين به‌نظر مي‌رسد توسعه كمي اين دفاتر و گسترش همين سطح از خدمات در تمام كشور بايد اولويت اول باشد.
- طرح دعوي بدون مراجعه به محاكم
براي طرح دعوا يا ثبت دادخواست و يا شكواييه بدون مراجعه به محاكم و يا دادسرا به‌صورت الكترونيكي مي‌توان به درگاه خدمات الكترونيكي به نشاني www.adliran.ir مراجعه كرد. پس از تكميل اطلاعات بايد كد رهگيري دريافت كرده و به نزديك‌ترين دفتر خدمات قضايي مراجعه كنيد. پس از احراز هويت، ارائه مدارك و منضمات و پرداخت هزينه‌هاي مربوطه، دادخواست يا شكواييه به مرجع صالح ارسال مي‌شود. همچنين مي‌توانيد پس از مراجعه به نزديك‌ترين دفتر خدمات الكترونيك قضايي با ارائه اطلاعات و مدارك مورد نياز، دادخواست/ شكواييه خود را طرح كنيد. متصدي دفتر، مدارك و اطلاعات مربوط را دريافت و متن دادخواست را ثبت مي‌كند. پس از وارد كردن تمامي اطلاعات و محاسبه هزينه دادرسي متصدي نسخه‌اي چاپي از دادخواست نهايي‌شده را به تأييد شما مي‌رساند و سپس به مرجع قضايي صالح رسيدگي‌كننده ارسال مي‌كند.