قانون اساسي، توجه زيادي را به شورا‌ها و نظام‌هاي پارلماني كرده است، به همين دليل، واژه شورا ۱۲۵ بار در قانون اساسي آمده. به‌دليل همين اهميت‌ها، شوراي اسلامي شهر تهران براي نخستين بار و به‌صورت جدي از سال ۷۷ فعاليت خود را آغاز كرد. اما با شروع فعاليت اين شورا، نواقصي ديده شد؛ نواقصي كه به‌نظر مي‌رسيد به‌دليل نبود شوراياري محله‌ها به‌عنوان پايه هرم ايجاد شده بود. در نهايت شوراي اسلامي شهر تهران در سي‌وپنجمين جلسه خود رأي به تشكيل شوراياري‌هاي محلي داد تا بازوهاي توانمند مديريت شهري در پايين‌ترين واحدهاي جامعه شكل بگيرد و به ارتقاي سطح زندگي مردم كمك كند. در اين مطلب كه به كمك ابراهيم علي‌پور، شورايار پرسابقه و فعال محله ۱۷ شهريور آماده شده نگاهي به ساختار شوراياري‌ها و وظايف و كاركردهايشان داشته‌ايم تا اگر شما هنوز با اين نهاد مردمي خيلي آشنايي نداريد، اطلاعات كاملي دستگيرتان شود.
- چرا شوراياري داشته باشيم؟
شوراهاي اسلامي شهر ساختاري هرم گونه دارد؛ يعني از سطح محله به منطقه و سپس به شوراي استان و شوراي‌عالي استان مي‌رسد. اما براي اينكه شوراهاي اسلامي شهر‌ها بتوانند به وظايف خود به درستي عمل كنند لازم است سازوكارهاي خردتري در ابعاد كوچك‌تر ايجاد شود كه در قانون از آن به‌عنوان شوراياري‌ها ياد مي‌شود. شوراياران همانطور كه از نامشان پيداست، ياور اعضاي شوراي شهر در شناخت مسائل و مشكلات هر شهر هستند. در پايتخت و از همان شوراي اول، تصويب شد كه براي پيشبرد اهداف شورا، انجمن‌هاي محلي راه‌اندازي شود و به همين دليل، طرح شوراياري‌ها به تصويب رسيد. شوراياران نمايندگان مردمي و رابط ميان آنها با مسئولان از يك سو و اعضاي شوراي شهر هستند. با توجه به شناخت آنها از جزئيات مسائل محله، شوراياران مي‌توانند براي ايجاد فرصت‌هاي بهتر، ارائه راهكارهاي جديد و مطرح كردن مشكلات و معضلات ورود پيدا كنند. هم‌اكنون ۱۸ شهر كشورمان داراي شوراياري هستند. نخستين شوراياري نيز در محله جوانمردقصاب در منطقه ۲۰ تهران ايجاد شد و سپس به تمام محله‌هاي تهران توسعه يافت.
- چه كساني مي‌توانند شورايار شوند؟
تاكنون 4 دوره از تشكيل شوراياري‌ها گذشته و در اين مدت تغييراتي براي پذيرش شرايط شوراياري‌ها به‌وجود آمده است. در ۳ دوره قبلي حداقل سواد خواندن و نوشتن براي عضويت در شوراياري‌ها تعيين شده بود. داشتن سابقه سكونت در يك محله، نداشتن سابقه كيفري، مقبوليت اجتماعي، نداشتن سوءپيشينه كيفري و نداشتن پرونده انضباطي در دوره‌هاي پيشين ازجمله شرايط پذيرش براي مردمي بود كه مي‌خواستند شورايار محله‌شان شوند. اما دور چهارم كه انتخابات آن، اواخر سال گذشته برگزار شد آيين‌نامه، اصلاح و حداقل سواد ديپلم براي داوطلبان تعيين شد. البته يك تبصره هم وجود داشت؛ داوطلباني كه قبلا شورايار محله‌شان بوده‌اند مي‌توانند با همان شرط قبلي يعني سوادخواندن و نوشتن در دور جديد ثبت‌نام كنند. شرط حداكثر سن ۶۵سال نيز به‌علت مغايرت با قانون بالادستي حذف شد. تغيير ديگر در بحث ساكن بودن يك محله رخ داد. با توجه به اينكه حدود ۳۰درصد از جمعيت شهرهايي مثل تهران ساكن همان محله نيستند، اين قانون نيز دستخوش تغيير و حذف شد و نامزدهاي جديد حتي مي‌توانستند براي محله‌اي ديگر اعلام آمادگي كنند.
- وظايف شوراياران چيست؟
وظايف شوراياري‌ها ۲ شاخه اصلي دارد؛ يكي مشورت و ديگري نظارت؛ يعني وظايف شوراياري‌ها در امتداد وظايف شوراي اسلامي شهر تعريف مي‌شود. شوراياران چشم و گوش شورا‌ها در محله‌هاي شهر هستند تا بتوانند منعكس‌كننده مسائل باشند. مطابق قانون، ۲۶ وظيفه مصداقي براي اعضاي شوراياري محله ذكر شده كه از مهم‌ترين آنها مي‌توان به پيگيري امور محيط‌زيست، سلامت، آموزش، حمل ونقل عمومي و ترافيك و مسائل فرهنگي و اجتماعي اشاره كرد. شوراياران هميشه بايد با مردم همان محله در ارتباط باشند و از نزديك پيام آنها را دريافت كرده و از مسئولان پيگيري كنند. اين اتفاق در گزارش‌هاي فصلي آنها به مردم مي‌تواند رخ بدهد. شوراياران در مساجد محله يا محل ديگري بايد شرح فعاليت‌هاي ۳ ماهه‌شان را به مردم گزارش بدهند. هيچ‌يك از اعضاي شوراياري حق انتفاع ندارند و نمي‌توانند منفعتي از فعاليت‌هايشان كسب كنند، در واقع كار شوراياران همانطور كه در فرهنگ اسلامي نيز به آن اشاره شده يك نوع فعاليت داوطلبانه و در راه رضاي خداست. شورايارهاي محله موظفند تمام ۲۶ مورد اصلي مرتبط با زندگي عمومي مردم را پيگيري كرده و كمبود‌ها را رفع كنند و شرايط را براي زندگي بهتر در محله فراهم سازند.
- مردم چه وظيفه‌اي دارند؟
هر محله داراي ۱۰ شورايار است كه ۷ نفر عضو اصلي و ۳ نفر عضو علي‌البدل هستند. در تهران و پس از ادغام شدن برخي از محله‌ها، هم‌اكنون ۳۵۴ محله و ۳۵۴۰ شورايار داريم. شوراياران صداي واحد يك محله هستند تا راحت‌تر بتوانند موضوعات مرتبط با محله را به گوش مسئولان و يا مديريت شهري برسانند. اين ساختار تشكيل‌شده تا همه مردم به نوعي با شوراياران در ارتباط باشند. مثلا يكي از وظايف شوراياري‌ها تشكيل كارگروه‌هاي تخصصي در هر محله است. در قانون ۱۴ كارگروه پيش‌بيني شده و هر يك از كارگروه‌ها حداقل بايد ۷ عضو داشته باشد. مثلا شوراياران يك محله، كارگروه سالمندان همان محله را با اعضاي سالمند تشكيل مي‌دهند و به امور آنها رسيدگي مي‌كنند. مردم مي‌توانند عضويت يكي از كارگروه‌ها را عهده‌دار شده و نكات و مسائل محله‌شان را در همان حوزه و يا حوزه‌هاي ديگر مطرح سازند. پيشنهادهايي كه از سوي مردم ارائه مي‌شود در ۳بخش خرد، مياني و كلان تقسيم‌بندي و پيگيري مي‌شود اما اگر مردم با شوراياران محلي تعاملي نداشته باشند و يا آنها را نشناسند، نمي‌توانند توقع داشته باشند كه شرايط زندگي‌شان بهتر از قبل شود.
- شوراياري‌ها كجا هستند؟
تمام محله‌هاي كلانشهرهايي مثل تهران داراي دفتر شوراياري هستند و مردم براي پيگيري امور مربوطه مي‌توانند به اين دفا‌تر مراجعه كنند. البته از آنجا كه فعاليت در شوراياري يك عمل داوطلبانه است، معمولا شوراياران در ساعت‌هاي غيركاري در دفتر حضور پيدا مي‌كنند. اگر شهروندان يك محله از محل دفتر شوراياري‌هايشان مطلع نيستند مي‌توانند نشاني آنجا را از نواحي شهرداري بپرسند. شهرداري‌ها مطابق مصوبه بايد دفتر و سخت‌افزار لازم براي شوراياري‌ها را در اختيار آنها قرار بدهند. بخشي از دفا‌تر شوراياري‌ها در بوستان‌هاي شهر تهران واقع شده‌اند و برخي ديگر نيز در سراهاي محله مستقر هستند. در بيشتر محله‌ها، تابلوهاي نشانگر براي شناسايي دفا‌تر شوراياري بر سر كوچه‌ها نصب شده است. اعضاي شوراياري‌ها ساعت‌هاي كاري را بين خودشان تقسيم مي‌كنند و حداقل روزي ۲نفر از آنها پاسخگوي مردم خواهند بود. آنها داراي حكم و مهر ويژه هستند كه از شوراي شهر تحويل گرفته‌اند و به واسطه اختياراتي كه دارند مي‌توانند مسائل يك محله را پيگيري كنند.
- چه مشكلاتي را به شوراياران بگوييم؟
شهروندان ساكن يك محله مي‌توانند هر موضوعي را كه به زندگي عمومي آنها مربوط مي‌شود با شوراياران محلي در ميان بگذارند؛ مثلا ممكن است شهروندان يك محله از قطعي دائمي آب يا برق شكايت داشته باشند، يا از وضعيت تحصيلي دانش‌آموزان‌شان در يك مدرسه راضي نباشند، يا اينكه از وضعيت نظافت محله و ديركرد وسايل نقليه عمومي شكايت كنند. امكان ديگر اينكه شايد يك يا گروهي از مردم پيشنهاد خوبي براي بهبود سطح زندگي محله داشته باشند. همه اين موارد جزو موضوعات عمومي است كه به زندگي همه مردم محله مي‌تواند ارتباط داشته باشد. هر چه موضوع مطرح شده، افراد بيشتري از محله را درگير كند به همان ميزان از اهميت بيشتري براي پيگيري و در ميان گذاشتن با مسئولان برخوردار خواهد بود. مشكلات شخصي مردم به هيچ وجه با شوراياري‌ها ارتباط پيدا نمي‌كند و آنها بايد براي حل آنها سراغ شوراي حل اختلاف بروند. به همين دليل، شوراياران نمي‌توانند در مسائل خصوصي مردم ورود كنند و نظر بدهند. همچنين شوراياران نمي‌توانند ضمانت مردم را به‌عهده بگيرند.
- اگر شوراياران به وظيفه‌شان عمل نكردند چه كنيم؟
همانطور كه شوراياري‌ها بر رفتار و عملكرد مسئولان نظارت دارند، مردم هم مي‌توانند روي عملكرد شوراياران نظارت داشته باشند و اين جزو حقوق شهرونديشان است. شايد يك يا چند نفر از اعضاي شوراياري به وظايف تعيين‌شده‌شان عمل نكردند يا دچار تخلف شدند. مطابق اساسنامه، كميته انضباطي در ستاد شوراياري‌هاي شوراي اسلامي شهر به شكايت‌هاي مردم در اين خصوص رسيدگي خواهد كرد. اهالي يك محله همچنين مي‌توانند به سايت شوراياري‌ها مراجعه كرده و شكايتشان را از اين طريق نيز پيگيري كنند. علاوه بر اينكه شهرداران نواحي و معاونان اجتماعي و فرهنگي هر منطقه تسلط كامل به وظايف شوراياران دارند و شهروندان مي‌توانند براي اعلام شكايتشان به آنها نيز مراجعه كنند. در تهران، شهرداران هر منطقه روزهاي دوشنبه با مردم همان منطقه ديدار عمومي دارند و اين هم يكي ديگر از راه‌هايي است كه مي‌توان عملكرد شوراياران را مورد نقد قرار داد.
- جايي كه مردم حضور دارند
در چه جاهاي ديگري مي‌توان در اداره شهر مشاركت كرد؟
مردمي كه در مشاركت‌هاي اجتماعي و مديريت محله‌اي‌شان حضور پررنگ‌تري داشته باشند، مي‌توانند آينده بهتري براي محله‌شان بسازند. از اين رو، مديريت شهري به خصوص در تهران طي دهه گذشته تلاش كرده تا ساختارهاي مردمي را براي ايجاد حكومت‌هاي محله‌اي ايجاد كند. در اين بخش با برخي از مراكز و ساختارهاي مردم محور آشنا خواهيم شد.
همراه مديريت محله شويد
سراي محلات شهر تهران تقريبا در تمام نقاط شهر تهران مستقر شده‌اند تا فعاليت‌هاي مردمي را براي ارتقاي سطح زندگي افزايش دهند. از سراي محلات به‌عنوان مديريت محله نيز ياد مي‌شود و هر يك از اين سرا‌ها ۶ كارگروه تخصصي دارند؛ كارگروه اجتماعي، آموزش و توانمندسازي، كارگروه سلامت و محيط‌زيست، كارگروه فرهنگي و هنري، كارگروه مديريت بحران، كارگروه ورزش و اوقات فراغت و كارگروه امور خدماتي و رفاهي. هر سراي محله نيز داراي ۱۴ خانه است تا مردم را در حوزه‌هاي مختلف جذب كند؛ خانه قرآن و عترت، كتاب، فرهنگ و هنر، پژوهش، فناوري اطلاعات، علم و زندگي، ورزش، تسنيم، سلامت، كارآفريني، اسباب‌بازي، مددكاري، آموزش‌هاي شهروندي و دوام. مردم با توجه به علاقه‌شان مي‌توانند در فعاليت‌هاي مشاركتي حضور پيدا كنند.
امنيت محله‌تان را بالا ببريد
از آنجا كه بيشتر شهرهاي بزرگ كشورمان مي‌توانند از سوي بلاياي طبيعي مورد تهديد قرار بگيرند، آموزش و آماده‌سازي مردم هر شهر و محله به كاهش تأثيرات خسارت‌ها كمك خواهد كرد. به همين دليل، خانه دوام و ايمني (داوطلبان واكنش اضطراري محله) به‌عنوان يكي از تشكل‌هاي مردمي و داوطلبانه در محله‌ها تشكيل شده است. مهم‌ترين اثر برپايي مركزي به نام خانه دوام هم جلوگيري از افزايش خسارت‌هاي مالي و جاني در ساعت‌هاي اوليه پس از وقوع حوادث است. در واقع، مردم عضو خانه‌هاي دوام در شرايط عادي آموزش مي‌بينند و هماهنگ مي‌شوند تا درصورت بروز حوادث طبيعي بتوانند واكنش مناسب نشان بدهند و با اين كار از ميزان خسارت‌ها بكاهند.
عضو خانه شهرياران جوان شويد
خانه شهرياران‌جوان در سال ۱۳۸۵با هدف ايجاد بستر مناسب براي مشاركت مردم به‌خصوص جوانان در اداره بهتر شهر و تلاش براي ارتقا و توانمندسازي جوانان در زمينه انجام فعاليت‌هاي داوطلبانه در شهر تهران آغاز به‌كار كرد. اين خانه موظف است نسبت به ارتقاي روحيه خلاقيت، نوآوري و اميد در مديريت شهري تلاش كند و در تربيت نيروهاي كار‌شناس و جوان براي انجام فعاليت‌ها و پذيرش مسئوليت در مديريت شهري اقدامات لازم را انجام دهد. ساماندهي، توانمندسازي و حمايت از نهادهاي غيردولتي و مردم نهاد، آموزش مردم در حوزه‌هاي مختلف زيست شهري، ارتباط مستمر و مستقيم با جوانان و انتقال تجربه‌ها، دانش، پيشنهاد‌ها و انتقادات آنها به مديران شهري نيز از ديگر اهداف ايجاد خانه شهرياران جوان است.