امروز هم كه روز ولادت سيدالساجدين است و بهترين بهانه براي بيشتر آشنا شدن با راه و رسم مناجات. البته خلوت‌كردن‌ها، انس گرفتن‌ها با تاريكي شب و مناجات و راز و نياز با بر‌ترين قدرت هستي، جزو كار‌هايي است كه‌ماه شعبان و رمضان ندارد. شب‌هاي جمعه، صبح‌هاي جمعه، ايام خاص وخلاصه هرزماني كه دلتان آماده باشد فرصت‌هاي مناسبي است براي مناجات‌خواني. رنگ‌هاي معنوي مناجات‌هاي معنوي را به روي همه ماه‌ها و روز‌ها و هفته‌هاي سال بپاشيد. خدا همان خداست، دل همان دل است و مناجات، همان مناجات.
- الهي به حرمت عشق تو
زبان فارسي، زبان شيريني است. مهم‌ترين قالب هنري زبان فارسي نيز شعر است؛ البته نثرش هم قوي است اما به پاي شعرش نمي‌رسد. از همان قديم‌ها رسم بوده كه شعرا در ابتداي ديوان‌ها و شعر‌ها و قصايدشان، چند بيت يا صفحه‌اي را به مناجات با خدا اختصاص مي‌دادند. از اين دست اشعار را مي‌توانيد در مثنوي‌هاي سعدي و مولوي و سنايي و نظامي گنجوي پيدا كنيد. مولوي ۲۶۲ بيت و عطار نيشابوري ۸۵۴ مناجات دارند. دوبيتي‌ها و رباعي‌ها هم قالب‌هاي مناسبي براي مناجات‌ها هستند. مناجات‌ها اساساً در زبان فارسي، به ۳ قسم تبديل مي‌شوند؛ گروهي به ستايش خدا مي‌پردازند. گروهي ديگر، حال روحي مناجات‌كننده و فقر و ذليلي و دست‌هاي خالي و... او را نمايان مي‌سازند و اينكه بالاخره اميدوار است به اين درگاه و بخشش خداوندي. بخش بعدي هم به درخواست‌هاي مناجات‌كننده از خدابازمي‌گردد.
نمونه‌ها: در حوزه نثر مناجات‌هاي خواجه عبدالله انصاري، چون خورشيدي تابان در اين سرزمين مي‌درخشد. البته مناجات‌هاي منثور ديگري هم يافت مي‌شود، در آثار سعدي و ديگران اما به اين پايه از شهرت نرسيده‌اند. بخش‌هايي از اين مناجات‌ها را مي‌خوانيم: «الهي به حرمت آن نام كه تو خواني و به حرمت آن صفت كه تو چناني، درياب كه مي‌تواني/ الهي، عمر خود به باد كردم و بر تن خود بيداد كردم؛ گفتي و فرمان نكردم، درماندم و درمان نكردم/ الهي، اگر تو مرا خواستي من آن خواستم كه تو خواستي/ به لطف، ما را دست گير و به كرم، پاي دار...» از شاعران و نويسندگان معاصر هم اشخاصي چون سيدمهدي شجاعي و سادات اخوي و... بوده‌اند كه در اين عرصه دست به قلم برده‌اند.
- آداب بندگي؛ آداب نيايش
آدمي وقتي كه مي‌خواهد به يك جلسه ساده اداري و حرفه‌اي برود كمي به سر و وضعش مي‌رسد، كمي خودش را مرتب مي‌كند، كمي مواظب شوخي‌ها و گفتار‌هايش هست. هرچقدر جلسه مهم‌تر و حرفه‌اي‌تر باشد، اين مراقبت‌ها بيشتر مي‌شود. حالا فرض كنيد كه شما، يك بنده ساده ناقابل روي يك كره خاكي از هزاران و ميليون‌ها كره كهكشان‌هاي موجود هستي مي‌خواهيد با آفريدگار بزرگ همه اين عظمت‌ها حرف بزنيد، به‌نظرتان جلسه مهمي نيست؟ براي دعا و مناجات، بايد شروطي هم رعايت كنيد. درست است كه مولوي گفته «هيچ آدابي و ترتيبي مجوي/ هر چه مي‌خواهد دل تنگت بگو»، اما اين براي وقت‌هايي است كه آدمي واقعاً زده به سيم آخر و ديگر وقت فراهم آوردن هيچ تمهيدي نيست. اما در وقت‌هاي معمول كه به سيم آخر نزده‌ايم، نياز به مقدماتي هم وجود دارد.
چه كنيم؟ اول اينكه سعي كنيد وقت‌هاي شريف را براي مناجات انتخاب كنيد. سحرگاهان، شب‌هاي جمعه، جمعه‌ها و مناسبت‌هاي مذهبي خاص از اين جمله‌اند. دعاي پيش از نماز صبح و سحرگاهان هم كه اصلاً تأثير ديگري دارد. زمان‌هاي استجابت دعا را نيز از ياد نبريد؛ مثل زمان آمدن باران، بعد از نمازهاي واجب، ميان اذان و اقامه و امثالهم. مورد بعدي اينكه وضو يا غسل داشته و رو به قبله باشيد. صداي مناجات‌خواني‌تان، ميان آهسته و بلند باشد. موقع دعا كردن، دلي دعا كنيد، به قافيه و سجع و اينها كاري نداشته باشيد. سفارش بعدي اينكه حالت خضوع و خشوع به‌خودتان گرفته و زاري كنيد؛ همچون زاري كسي كه مي‌دانيد نجات عزيزش در دست بزرگي است و به پايش افتاده و التماس مي‌كند.
- كجا صدايت بزنم؟
در اين ماه‌هاي مبارك شعبان و رمضان كه در پيش داريم، تعدد مراكز و اماكني كه مي‌توان به آنها رفت و در آنها مناجات و راز و نياز و دعا كرد، قدرت انتخاب ما را بالا مي‌برد. اما بعد از ماه مبارك، اين تعداد كمتر مي‌شود. در روزهاي ديگر سال، مي‌توان روي برخي از مساجد محوري، بيشتر امامزاده‌ها و مهديه‌ها و بقاع متبركه و هيئت‌هاي عزاداري معتبر كه معمولاً در هر منطقه‌اي پيدا مي‌شوند حساب كرد. ضمن اينكه هيئت‌هاي هفتگي را هم نبايد از قلم انداخت. كافي است كمي كنجكاو‌تر باشيد و از كوچه پسكوچه‌هاي محله‌تان كه عبور مي‌‌كنيد دقت بيشتري به خرج دهيد تا پارچه‌نوشته‌ها و تابلوهاي اين هيئت‌ها را ببينيد. اين هيئت‌هاي هفتگي هم محملي مناسب براي مناجات‌خواني‌ها و دعا و نيايش هستند. اگر اطلاعات بيشتري هم مي‌خواهيد سري به سايت aghigh.ir بزنيد كه پايگاه اطلاع‌رساني هيئت‌هاي مذهبي و مراسم ديني است.
نمونه‌ها: حرم عبدالعظيم حسني و امامزاده‌هاي مجاور آن و نيز بقاع متبركه و امامزاده‌هاي شهر ري، امامزاده‌هاي مركز و شمال تهران و... محل‌هاي مناسبي براي مناجات‌هاي جمعي و انفرادي هستند. اگر هم مي‌خواهيد هر هفته به يك مراسم پر و پيمان برويد بد نيست نگاهي به اين فهرست بيندازيد؛ مسجد ارگ با حضور هميشگي حاج منصور ارضي واقع در چهارراه ۱۵ خرداد، مهديه تهران با حضور حاج مهدي سماواتي واقع در خيابان وليعصر(عج)، حسينيه همداني‌ها با حضور شيخ حسين انصاريان واقع در چهارراه امين‌حضور، مسجد امام صادق(ع) واقع در ميدان فلسطين و... .
- چرا مناجات عربي
بر‌ترين مناجات‌هايي كه داريم به زبان عربي هستند. شايد عده‌اي بپرسند كه حالا چرا به زبان عربي؟ يا اينكه نمي‌شود ترجمه‌اش را خواند؟ بر‌ترين مناجات‌هاي ديني ما از ائمه اطهار به ما رسيده و طبيعي است كه به زبان عربي باشند. كسي كه مي‌خواهد از غزليات حافظ نهايت استفاده را ببرد بهتر است زبان فارسي را ياد بگيرد و خودش مستقيما از اين غزل‌ها استفاده كند. حتي فيلم‌باز‌ها هم مي‌گويند هرچقدر زيرنويس‌‌ها و دوبله‌ها قوي باشند هيچ‌چيز به پاي تماشاي فيلم‌ها با زبان اصلي و مادر نمي‌رسد. دعا‌ها و نيايش‌ها و مناجات‌ها نيز چنين‌اند. فكر كنيد كه مناجات حضرت امير(ع) را با آن سجعي كه دارد و با آن قدرت كلامي به‌صورت ترجمه بخوانيم! اين همان‌قدر عجيب است كه مناجات‌هاي خواجه‌عبدالله انصاري را به زبان انگليسي بخوانيم. پس زياد به اين چيز‌هايش گير ندهيد. ياد گرفتن زبان عربي در سطح درك دعا‌ها هم با توجه به قرابتي كه با زبان فارسي دارد كار زياد سختي نيست.
نمونه‌ها: اگر مي‌خواهيد سراغ مناجات‌هاي زبان اصلي برويد مي‌توانيد روي يك جلد مفاتيح‌الجنان حساب باز كنيد. كتاب‌هاي ارتباط با خدا يا برگزيده مفاتيح و امثالهم هم بسيار كارگشا و در ضمن سبك است. روي دعاهايي كه به‌صورت تك يا 2، 3برگ با جلد چاپ مي‌شوند هم مي‌توانيد حساب باز كنيد؛ هميشه همراه‌تان خواهد بود. دعاي حضرت مهدي(عج) نقل شده از مرحوم «كفعمي»، دعاي ندبه، دعاي مكارم الاخلاق، دعاي توسل، دعاهاي جوشن صغير و كبير، دعاي كميل، مناجات حضرت امير(ع)، دعاي يستشير، دعاي مجير، دعاي صباح و ابوحمزه ثمالي و امثالهم، جزو مناجات‌هاي سفارش شده هستند.
- بدان و بخوان بر ساحت جانان
آدمي وقتي يك بيت شعر مي‌خواند و خودش متوجه نكات زيباي معنايي و كلامي‌اش مي‌شود به وجد مي‌آيد. در مورد دعا نيز چنين است. اگر ما نكات و ريزه‌كاري‌ها را بدانيم، هنگام نيايش‌ها به وجد خواهيم آمد. ياد گرفتن كمي زبان عربي و انس گرفتن با ترجمه‌هاي خوب مناجات‌ها و نيز تفسيرهايي كه از آنها ارائه شده مي‌تواند براي شما بسيار كارگشا باشد. . اين‌طوري مي‌توانيد بدانيد كه اين دعا چه مي‌گويد يا اصلا براي چه بايد خوانده شود؟ ثواب ظاهري امر به كنار اما هيچ‌چيز با آگاهي برابري نمي‌كند. سعي كنيد اين نكته‌ها را در بياوريد و تفسير‌ها را در سطح ابتدايي بدانيد. نكته بعدي، استفاده از ظرفيت صدا و سيما و اينترنت و بسته‌هاي صوتي- تصويري و مولتي مديا است به خصوص وقتي‌كه امكان دسترسي به مسجد و جلسات مناجات را نداريد. سعي كنيد دعا‌ها را مخصوصا براي بچه‌ها همراه با تصاوير ناب و صحنه‌هاي معنوي و... همراه كنيد تا بيشتر اثر كنند. اين اتفاق، چند وقتي است در هماهنگي قرائت قرآن با تصاوير شگفت‌انگيز طبيعت افتاده كه بسيار هم تأثيرگذار بوده. دانلودهاي اينترنتي و استفاده از تبلت‌ها و موبايل‌هاي پيشرفته و... را هم از ياد نبريد.
- مرداني از جنس مناجات
نگاهي به بعضي از معروف‌ترين مناجات‌خوان‌هاي حال حاضر
سيدقاسم موسوي قهار
او را با دعاي سحر ماه مبارك‌رمضان به ياد بياوريد. در روزگاري كه نشاني از مناجات‌خوانان بزرگ نيست، چهره‌هايي چون او، مي‌توانند بازگشاي اين راه باشند. بيشتر در دستگاه‌هاي شور و ماهور مي‌خواند و صدايي پرحجم و گيرا دارد. تقريبا با صداي گيراي خودش، تمام دعا‌ها و زيارت‌هاي مفاتيح را خوانده است.
حاج منصور ارضي
از مجلس‌هاي حاج منصور ارضي چه مي‌توان گفت؟ مناجات‌خواني را كه در اينترنت سرچ كنيد، نخستين صفحه‌ها، متعلق به دانلودهاي مناجات‌خواني‌هاي اخير او در مسجد ارگ است. اشعار پرمغزي انتخاب مي‌كند و سوزناكي صداي او را پاياني نيست. او سابقه دعاخواني در جبهه‌هاي دفاع‌مقدس را دارد و مسجد ارگ، جايگاه هميشگي او است.
حاج ماشاءالله عابدي
حاج ماشاءالله عابدي را اين شب‌ها در مسجدالشهدا مي‌توانيد پيدا كنيد و پاي دعاخواني‌هاي او بنشينيد. اين معلم و خطيب، از شاگردان سيدعلي ميرهادي است و به همان سبك و سياق كارش را دنبال مي‌كند. در منطقه شهيدمحلاتي، مي‌توانيد سراغي از او و مجلسش بگيريد.
حاج رضا بكايي
حاج رضا بكايي را مي‌توانيد در مسجد امام حسين، در همين ميدان پيدا كنيد و پاي دعاخواني‌هايش بنشينيد. البته در مساجد ديگري چون مسجد سادات اخوي نيزگاهي او را مي‌توانيد مشاهده كنيد.