اين سازمان با بررسي اين دفاتر ميزان مبلغي را كه بايد به‌عنوان ماليات بپردازيد محاسبه مي‌كند. در واقع اداره ماليات چند سالي است كه نسبت به گرفتن دفاتر مالياتي از مردم به‌صورت جدي‌تر عمل مي‌كند و از اواخر اسفند هر سال تا پايان خرداد سال بعد فرصتي براي ارائه صورت درآمد سالانه در اختيار مي‌گذارد. اينكه اين مبلغ چگونه محاسبه مي‌شود، خوداظهاري مالياتي چيست؟ و تبعات پرداخت نكردن ماليات چيست، موضوع‌هايي است كه به اختصار به آنها مي‌پردازيم.
- قدم اول: خوداظهاري
كساني كه جزو صاحبان مشاغل هستند، بايد در موعد مقرر به اداره ماليات مراجعه و درآمد و هزينه‌هاي خود را به اين اداره اعلام كنند. اين افراد بايد در قالب يك دفتر ويژه اين اطلاعات را در اختيار اين سازمان قرار دهند. آقاي خاتمي‌دوست، كارشناس حسابداري و توليدكننده نرم‌افزارهاي آن در اين مورد مي‌گويد:«پركردن هزينه‌ها و درآمد‌هاي سالانه در دفاتر كار هر كسي نيست؛ يعني فرد بايد يا تحصيلات مربوط به حسابداري داشته باشد يا به‌نحوي در اين مورد آموزش ديد‌ه باشد. علاوه بر آن نياز است كه در طول سال چندبار به اداره ماليات مراجعه كند تا از اصلاحيه‌هاي جديد و مداركي كه لازم است در اظهارنامه ضميمه كند باخبر شود. به همين دليل اغلب كساني كه مي‌خواهند فرم اظهارنامه را پر و حساب سود و زيان كسب و كار خود را تكميل كنند، لازم است از يك كارشناس كمك بگيرند. به‌ويژه اينكه هر چه كسب و كار حرفه‌اي‌تر باشد، حساب و كتاب و نحوه رسيدگي به آن پيچيده‌تر مي‌شود؛ چرا كه اين دفاتر بسيار حساس‌اند و كو‌چك‌ترين اشتباه و حتي يك خط خوردگي منجر به جريمه از طرف اداره ماليات مي‌شود.» اين دفتر‌ها به 2صورت جزء و كل ارائه مي‌شوند. دفاتر جزء را بايد روزانه پر كرد و هزينه‌ها و درآمد را در آن ياد‌داشت كرد اما دفاتركل، مختص هزينه‌هاي كلي در يك سال است. در سال‌هاي گذشته اين دفاتر سالانه و به‌صورت پلمب شده در اختيار سازمان ماليات گذاشته مي‌شد اما چند وقتي است كه امكان پر كردن اظهارنامه و ارسال آن به‌صورت الكترونيكي فراهم شده‌است. البته اين امكان براي كساني درنظر گرفته‌شده كه در وب‌سايت ويژه اين كار ثبت‌نام كرده باشند. مهم‌تر از بحث‌هاي تخصصي و نكته‌هاي ثبت اطلاعات، مسئله مهم در خوداظهاري صداقت شماست ؛ چيزي كه بايد براي حسابرس اداره ماليات قطعي شود. آنها براي توافق بهتر با ماليات‌دهنده‌ها تسهيلاتي دارند. ازجمله اينكه اگر فرد صاحب كسب و كار در پرونده خوداظهاري امسالش، سودي كه شامل ماليات مي‌شود را ۱۵ درصد بيشتر از سال پيش اعلام كند و در واقع ميزان ماليات پرداختي‌اش متناسب با حدود تورم، 15درصد بيشتر شده باشد، اين سازمان معمولا بدون بررسي دفاتر، خوداظهاري آن را مي‌پذيرد. البته در هر صورت، اداره ماليات، دفاتر 12درصد از شركت‌هايي كه در 3سال گذشته خوداظهاري‌هاي آنها مورد بررسي قرار نگرفته باشد را با توجه به سوابق مالياتي به‌صورت تصادفي رسيدگي مي‌كند.
- قدم دوم: محاسبه ماليات
وقتي اظهارنامه خود را به‌صورت الكترونيكي يا حضوري تحويل مي‌دهيم، بايد منتظر حسابرسي مميزين ماليات بمانيم. آنها با بررسي حساب‌هاي سود و زيان اعلام شده و راستي‌آزمايي‌هايي كه انجام مي‌دهند، با درنظر گرفتن سقف درآمد اقدام به محاسبه مي‌كنند. كمترين ميزان مالياتي كه اين مميزين درنظر مي‌گيرند، ۱۵ درصد درآمد است. اين مقدار به‌طور دقيق با توجه به ميزان سود شما در طول يك‌سال تعيين مي‌شود.
اداره ماليات هنگام بررسي اين دفاتر به هزينه‌هايي كه به‌طور غيرمعقول بالا باشند توجه كرده و معمولا آنها را رد مي‌كند و حتي براي گزارش خلاف واقع، جريمه در نظر مي‌گيرد. اگر كسي دفاتر خود را در مدتي كه معين شده تسليم اين سازمان نكند بايد مبلغي را به‌عنوان جريمه ديركرد، بپردازد. در مواردي ممكن است بعضي صاحبان مشاغل كه جزو خرده‌فروش‌ها محسوب مي‌شوند ميزان هزينه و درآمد خود را به اداره ماليات اعلام نكنند و دفتري را به اين سازمان تحويل ندهند، در اين شرايط اين شخص مي‌تواند با اداره ماليات بر سر مبلغ پرداختي مالياتش توافق كند. به اين صورت كه اداره ماليات يك مميز را به محل كسب و كار آن شخص مي‌فرستد و اين كارشناس با بررسي مواردي مثل منطقه‌اي كه كسب و كار در آن واقع است، يك مبلغ را به‌عنوان ماليات به صاحب شغل ابلاغ مي‌كند. اين نوع از محاسبه ماليات را علي‌الراس مي‌گويند؛ يعني مأمور اداره ماليات شخصا به منطقه مورد نظر رفته و ميزان درآمد را برآورد و مبلغ ماليات را ابلاغ مي‌كند.
در يك حالت توسعه يافته از اين نوع تعامل، اصناف به‌صورت توافقي اقدام به پرداخت ماليات مي‌كنند. به‌طور مثال در صنف پارچه، با توجه به جنس پارچه و اينكه صاحب شغل، توليدكننده، وارد‌كننده، عمده‌فروش و خرده‌فروش است، سازمان ماليات و مسئولان آن صنف، مبلغ ماليات فعالان مختلف آن صنف را تعيين كرده و بر سر آن به توافق مي‌رسند.
- قدم سوم: پرداخت
اين سازمان براي ماليات ابلاغ شده بيش از ۵ ميليون تومان، امكاني براي تقسيط مبلغ دارد. اين گروه پس از اعلام ناتواني در پرداخت مبلغ به‌صورت يكجا و درخواست قسط‌بندي، منتظر تصميم اداره ماليات مي‌مانند. اين سازمان پس از بررسي تأييد ناتواني فرد مذكور و همچنين با تأكيد بر پرداخت نقدي ماليات مي‌تواند با دريافت حداقل ۵۰ درصد از كل مبلغ، با تقاضاي او موافقت كند. زماني كه براي پرداخت باقي مبلغ ماليات درنظر گرفته مي‌شود حداكثر ۳ماه است و شخص موظف به پرداخت آن در اين موعد است، در غيراين‌صورت علاوه بر هزينه ماليات بايد مقداري را به‌عنوان جريمه بپردازد. آن گروه از صاحبان كسب و كار كه ميزان ماليات آنها كمتر از ۵ ميليون‌تومان است، نمي‌توانند درخواستي مبني بر تقسيط اين مبلغ از اداره ماليات داشته‌باشند و براي پرداخت آن بايد در مدت زمان مقرر به‌صورت نقدي اقدام كنند. در حال حاضر براي كساني كه اظهارنامه و دفاتر خود را به‌صورت الكترونيكي در اختيار اين سازمان گذاشته‌اند امكان پرداخت آنلاين از طريق اين سامانه درنظر گرفته شده‌است. در غيراين صورت مي‌توان با مراجعه به بانك‌هايي كه اين اداره اعلام مي‌كند، براي پرداخت اقدام كرد.
- ماليات مستقيم يا غيرمستقيم؟ مسئله اين است
به‌طور كلي ماليات بر 2نوع است؛ مستقيم و غيرمستقيم. ماليات مستقيم نوعي است كه به‌طور مستقيم از دارايي‌هاي فرد و ميزان درآمدش گرفته مي‌شود. اگر كارمند باشيد و فيش حقوقي خود را در هر‌ماه نگاهي انداخته باشيد، اين نوع از ماليات را مي‌شناسيد. نوع مستقيم شكل‌هاي ديگري هم دارد. حتما براي شما پيش آمده كه از يك فروشگاه خريد كرده باشيد و در فاكتور از شما درصدي را به‌عنوان ماليات بر ارزش افزوده دريافت كرده باشند. اين هم يكي از انواع ماليات مستقيم است، ماليات بر ارث و ماليات بر درآمد املاك هم از اين نوع است. اما ماليات غيرمستقيم حالتي است كه صاحبان مشاغل پس از يك سال كار يا در بازه‌هاي زماني 3ماهه، ميزان سود و درآمد و هزينه‌هاي خود را به اداره ماليات اعلام مي‌كنند و مميزين پس از بررسي اين دفاتر ميزان مالياتي كه به آنها تعلق مي‌گيرد را تعيين مي‌كنند. به‌طور مثال، ماليات بر واردات و معاملات تجاري از اين نوع است.
- جريمه‌هاي نپرداختن ماليات
هر شخص پس از به راه انداختن يك كسب و كار يا تاسيس يك شركت بايد بعد از مشخص شدن منطقه مالياتي‌اش يك پرونده دارايي تشكيل دهد. شخص در واقع با اين عمل به اداره ماليات آغاز كارش را اعلام مي‌كند و پس از آن بايد هر سال دفاتر حساب سود و زيانش را به اين سازمان تسليم و خوداظهاري كند. در غيراين‌صورت مشمول جريمه مالياتي مي‌شود و طبق قانون بايد تا دوبرابر مبلغ ماليات قطعي تعيين شده را بپردازد. در مواردي كه فرد صاحب شغل، پرونده مالياتي تشكيل دهد اما هيچ دفتري را در اختيار اداره ماليات نگذارد، ممكن است مشمول جريمه‌‌اي تا ۴۰درصد ماليات شود. اگر فرد باز هم در پرداخت اين مبلغ تأخير كند، پس از چندبار دريافت تذكر از اداره ماليات با جريمه‌هايي مثل ممنوعيت خروج از كشور، برداشت از حساب و توقيف اموال روبه‌رو مي‌شود. اما اگر اين مبلغ را در مدت زمان اعلام شده به‌صورت يكجا بپردازد، بخشي از جرايم او بخشوده مي‌شود. به‌طور كلي اگر كسي در پرداخت ماليات خود خوش‌حساب باشد و بدون ديركرد اظهارنامه خود را تسليم كند، اگر از قبل مشمول جرايم مالياتي باشد، بخشي از آن به او ارفاق خواهد شد.
- اداره ماليات الكترونيك در اين نشاني اينترنتي شعبه دارد
با مراجعه به آدرس اينترنتي www.tax.gov.ir مي‌توانيد براي پر كردن فرم اظهارنامه و ارسال دفاتر به‌صورت الكترونيكي اقدام كنيد. در اين وب‌سايت مي‌توانيد دستورالعمل‌هاي پر كردن اين فرم را به‌طور كامل بخوانيد. علاوه بر آن با قوانين مالياتي به‌طور كامل آشنا شويد. همچنين نرم‌افزار مورد نياز براي اظهارنامه و گزارش عملكرد را از آن دريافت كرده و از فيلم‌هاي آموزشي موجود در آن براي چگونگي استفاده از نرم‌افزار و ثبت اظهارنامه بهره‌مند شويد. توجه كنيد تمامي خدماتي كه اين سايت در اختيار شما مي‌گذارد رايگان است، پس اگر كسي براي انجام اين عمليات بخواهد از شما هزينه‌اي دريافت كند، هدفش سودجويي است. بخشي از سايت به سؤالات رايج در مورد اظهارنامه الكترونيكي اختصاص دارد. پس از تسليم اظهارنامه در اين سامانه، امكان آن وجود دارد كه قبض مالياتي خود را در همين سيستم پرداخت كنيد. توجه كنيد كه با ثبت‌نام الكترونيكي امكان دريافت كد رهگيري خواهيد داشت كه با وارد كردن آن در اين سامانه مي‌توانيد از آخرين وضعيت خود در ثبت‌نام باخبر شويد. علاوه بر اين، كساني كه به‌صورت الكترونيكي ثبت‌نام كرده‌اند نيازي به تسليم نسخه كاغذي اظهارنامه به اداره ماليات را ندارند و مي‌توانند از طريق اين سيستم براي ارسال اظهارنامه خود اقدام كنند كه اين خود يك امتياز به‌حساب مي‌آيد.