به گزارش روابط‌عمومی سازمان بازرسی کل کشور، بازرسان این سازمان پس از صدها ساعت بررسی و مطالعه، دلایل خود را برای حذف دوره پیش‌دانشگاهی از نظام آموزش و پرورش اینگونه بیان داشته‌اند:
فقدان پشتوانه تحقیقی
درخصوص دوره پیش‌دانشگاهی اسناد و مدارک کامل و مدونی که در برگیرنده مطالعات اساسی و پژوهشی در مورد دوره مذکور باشد، در مراکز تحقیقاتی وزارت آموزش و پرورش وجود ندارد و مدارک موجود گزارش سفرهای هیأت اعزامی به برخی از کشورها و صورت جلسات شورای هیأت اجرایی تغییر نظام آموزش و پرورش که در ابتدای تدوین دوره مذکور جمع‌آوری شده است نشان می‌دهد که بنیان‌گذاری دوره مذکور براساس پژوهش‌های علمی و کاربردی نبوده؛ ضمن اینکه بعد از اجراء نیز پژوهش و تحقیقی در ارتباط با اینکه آیا دوره مذکور به اهداف خود دست یافته یا خیر و اصولاً به چه میزان در سرنوشت دانش‌آموزان مؤثر است، انجام نپذیرفته است.
دوباره‌کاری وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری
در ابتدای تغییرات نظام آموزش و پرورش، ساختار آموزش متوسطه به دوره سه‌ساله (نظری، فنی و حرفه‌ای و کاردانش) و دوره یک‌ساله آموزش پیش‌دانشگاهی تقسیم و مقرر گردید به کسانی که دوره سه ساله متوسطه را با موفقیت می‌گذرانند، متناسب با رشته تحصیلی، دیپلم متوسطه اعطاء شود و دارندگان دیپلم متوسطه در صورت موفقیت در مرحله اول آزمون ورودی دانشگاه‌ها، معادل یک سال تحصیلی در دوره پیش‌دانشگاهی شرکت کرده، در پایان دوره گواهینامه‌ای دریافت نمایند و براساس این گواهینامه، آنان برای شرکت در مرحله دوم آزمون ورود به دانشگاه مجاز شناخته شوند.
بر همین مبنا مقرر شده بود که برنامه‌ریزی دوره مذکور به طور مشترک با وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام پذیرد. لیکن با یک مرحله‌ای شدن کنکور سراسری دانشگاه‌ها عملاً برنامه فوق که علی‌الظاهر منطقی به نظر می‌رسید، متوقف و از طرف دیگر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نه تنها هیچگونه نقشی در برنامه‌ریزی دوره پیش‌دانشگاهی ندارد، بلکه دانش‌آموزان پذیرفته شده در مراکز آموزش عالی را موظف به گذرانیدن واحدهای درسی‌ای تحت عنوان دروس پیش‌نیاز می‌نماید. در حالی‌که آنها (دانش‌اموزان) قبلاً واحدهای مذکور را به طور کامل و در طول یکسال تحصیلی در دوره پیش‌دانشگاهی طی نموده‌اند.
نقض غرض دوره پیش‌دانشگاهی
در سال 1377 قانون یک‌مرحله‌ای نمودن آزمون سراسری به تصویب مجلس شوراس اسلامی رسید. در آیین‌نامه اجرایی قانون مذکور، مقرر شد ثبت‌نام در مراکز پیش‌دانشگاهی دولتی و غیر دولتی روزانه مشروط به کسب معدل 14 در امتحانات نهایی پایه سوم متوسطه است و در ذیل تبصره 2 ماده 4 آیین‌نامه مذکور آمده است: دانش‌آموزانی که معدل امتحانات کتبی نهایی پایه سوم متوسطه آنان کمتر از 14 می‌باشد، می‌توانند در دوره شبانه و یا به صورت داوطلب آزاد ادامه تحصیل دهند. لیکن به دلیل اینکه در هنگام تصویب آیین‌نامه مذکور به سطح توانایی و استعداد دانش‌آموزان و میزان محرومیت استان‌ها از امکانات آموزشی توجهی نشده بود مجدداً آیین‌نامه مذکور به شرح زیرا صلاح و مورد تصویب هیأت دولت قرار گرفت.
«به وزارت آموزش و پرورش اجازه داده می‌شود چنانچه آمار فارغ‌التحصیلان واجد شرایط (دارای معدل کتبی 14 و بالاتر) در برخی مناطق کشور به ویژه مناطق محروم کمتر از 60 درصد دانش آموزان سال سوم هر یک از رشته‌های تحصیلی به تفکیک جنسیت باشد، حداکثر تا 60 درصد دانش‌آموزان سال سوم را برای ورود به دوره پیش‌دانشگاهی روزانه پذیرش و این ظرفیت را در مناطق مشمول این تبصره طی سال‌های آتی به 40 درصد دانش‌آموزان سال سوم متوسطه تقلیل دهد.»
به دلیل اینکه با توجه به آیین اجرایی قانون یک مرحله‌ای کنکور سراسری برنامه رایانه‌ای توسط وزارت آموزش و پرورش تنظیم شده بود که فقط دانش‌آموزان معدل 14 به بالا را مورد پذیرش قرار می‌داد و این برنامه با مصوبه فوق‌الذکر همخوانی نداشت، مسئولان آموزش و پرورش شیوه‌هایی طراحی می‌کنند که توسط آن با مرتب‌کردن معدل‌های کتبی امتحانات نهایی فارغ‌التحصیلان سال قبل، ملاک پایین‌تری به عنوان حداقل معدل لازم جهت پذیرش برای پیش‌دانشگاهی همان سال تعیین شود.
با اجرای برنامه فوق و فراهم کردن شرایط دسترسی همگانی به دوره پیش‌دانشگاهی، اکثر دانش‌آموزان در بسیاری از استان‌ها با حداقل معدل به دوره پیش‌دانشگاهی راه می‌یابند.
به عنوان مثال: حداقل معدل کتبی دانش‌آموزان پسر در رشته علوم انسانی در سال تحصیلی 80-79 در بیست‌و چهار استان کشور (10) و در پنج استان (11-10) و یا در رشته علوم تجربی حداقل معدل کتبی در بیست و پنج استان (10) و در چهار استان بین (11-10) بوده است.
همانگونه که ملاحظه می‌گردد با اعمال مصوبه فوق، اکثر دانش‌آموزان سوم متوسطه (حداقل 95 درصد) از طریق روزانه و یا شبانه وارد دوره پیش‌دانشگاهی شده‌اند. در حقیقت روش فوق موجب گردیده یکی از مهمترین هدف‌های ایجاد دوره پیش‌دانشگاهی در نظام آموزش و پرورش کشور (ایجاد مانع جانبی برای راهیابی تمامی دانش‌آموزان به مراکز آموزش عالی) عملی نگردد.
کم‌اهمیتی دوره پیش‌دانشگاهی برای دانش‌آموزان
در بسیاری از مراکز پیش‌دانشگاهی، آزمون‌های مختلف به صورت تست‌زنی و یادگیری به شیوه‌های تستی و استفاده از فن و مهارت تست‌زنی برگزار می‌شود. این امر موجب گردیده تا دانش‌آموزان این دوره را دوره آمادگی برای تحصیلات عالی ندانسته؛ بلکه مرکزی برای کسب مهارت برای قبولی در کنکور تلقی نمایند که نتیجه آن رونق کلاس‌های کنکور و مدارس غیر رسمی و غیر مجاز کنکور و شرکت مکرر دانش‌آموزان پیش‌دانشگاهی در صحنه‌های مشابه‌سازی شده کنکور توسط آموزشگاه‌های علمی آزاد که اخیراً دامنه فعالیت خود را گسترش داده و به درون مراکز پیش‌دانشگاهی کشانیده‌اند، خواهد بود.
همچنین دانش‌آموزان اهمیتی برای دوره پیش‌دانشگاهی قائل نیستند و بیشتر به فکر قبولی در دانشگاه هستند و به همین دلیل به حداقل نمره هر درس (به خصوص دروس پایه) بسنده می‌کنند تا بتوانند گواهی دوره مذکور جهت ارائه به دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی را دریافت کنند.
کاهش اعتبار علمی دیپلم در نظام آموزش و پرورش ایران
بررسی‌هایی که توسط آموزش و پرورش درخصوص نظام‌های آموزشی کشورها صورت گرفته، نشان می‌دهد درصد کشورهایی که دارای نظام آموزشی دوازده ساله هستند، بیش از سایر کشورهاست. به‌گونه‌ای‌که 5 درصد کشورها دارای نظام آموزشی 10 ساله و16 درصد آنها 11 ساله و پنجاه و شش درصد آنها 12 ساله و20 درصد 13 ساله و 3 درصد آنها نیز 14 ساله می‌باشند.
با تغییر نظام آموزش متوسطه و اعطاء دیپلم به دانش‌آموزان در سال یازدهم تحصیلی و بلااثر بودن دوره پیش‌دانشگاهی، اعتبار علمی دیپلم متوسطه نظام آموزشی ایران کاهش یافته است. این مسئله در حالی است که دانش‌آموزان رشته‌های نظری 12سال به صورت عملی تحصیل می‌کنند؛ ولی نظام آموزشی‌کشور 11 ساله محسوب می‌شود. از طرف دیگر در بسیاری از نقاط کشور با توجه به کمبود اعتبارات و تجهیزات و فضاهای آموزشی امکان تأسیس مراکز پیش‌دانشگاهی وجود ندارد. در صورتی که اگر دوره مذکور از نظام آموزشی کشور حذف گردد و به جای آن نسبت به افزایش طول دوره آموزش عمومی (ابتدایی و راهنمایی) اقدام شود، موجب می‌شود تا اکثر نقاط محروم کشور به ویژه روستاها که دسترسی کمتری به دوره متوسطه دارند، ازآموزش بیشتری برخوردار شوند.
بدیهی است سرمایه‌گذاری در سال‌های اولیه آموزش کودکان با موفقیت همراه است و کودکانی که دوره پیش دبستانی را می‌گذرانند، نسبت به دیگر کودکان در امور تحصیلی پیشرفت بیشتری داشته و آموزش به آنها با سهولت صورت می‌گیرد.
تبعیض میان دانش‌آموزان دوره متوسطه
در حال حاضر در سال اول دوره متوسطه، دانش‌آموزان هدایت تحصیلی می‌شوند و رشته‌های درسی خود را انتخاب می‌کنند. در صورتی که اگر این کار در دوره راهنمایی انجام شود، هدایت تحصیلی به معنی واقعی خود نزدیکتر می‌شود و به این وسیله می‌توان طول دوره متوسطه را از 2 سال به 3 سال افزایش داد. در صورت حذف دوره پیش‌دانشگاهی و با این عمل می‌توان احتمال وجود خلل در تحقق اهداف دوره متوسطه را جبران نمود.
به علاوه دانش‌آموزانی که شاغل به تحصیل در دوره‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش هستند به دلیل اینکه اجباری در گذرانیدن دوره پیش دانشگاهی ندارند از همسالان خود در تمامی ابعاد کار و تحصیل یکسال جلوترند و با حذف دوره پیش‌دانشگاهی این نقیصه را نیز می‌توان برطرف کرد و طول دوره متوسطه در تمامی رشته‌ها و شاخه‌ها یکسان نمود.
همچنین بسیاری از دبیران مجرب و متخصص با توجه به اینکه دوره پیش‌دانشگاهی سطح بالاتری از حیث عنوان، نسبت به دوره متوسطه دارد و امکان تدریس خصوصی در این دوره بیش از سایر مقاطع تحصیلی است، جذب مراکز پیش‌دانشگاهی شده‌اند. در نتیجه بسیاری از دبیرستان‌ها بخصوص دبیرستان‌هایی که مراکز پیش‌دانشگاهی ضمیمه ندارند، از خدمات دبیران فوق محروم شده‌اند.
اتلاف بیت‌المال و فشار مالی به دانش‌آموزان
هیأت بازرسی با توجه به مشکلات فوق بر آن شد که هزینه یک دانش‌آموز پیش‌دانشگاهی را در طول یک سال تحصیلی محاسبه کند تا مشخص گردد دولت و مردم به چه میزان برای دانش‌آموز فوق‌الذکر هزینه می‌کنند؛ به عبارت دیگر اتلاف هزینه‌ای که صورت می‌گیرد چقدر است؟
برای تحقق هدف خود از چند مدرسه دولتی معمولی (کم طرفدار) حداقل هزینه‌های یک سال تحصیلی گرفته شد و مبلغ مذکور به تعداد کل دانش‌آموز شاغل به تحصیل در دوره پیش‌دانشگاهی تقسیم و عدد حاصل با میزان متوسط حقوقی که آموزش و پرورش به دبیران مراکز فوق پرداخت کرده جمع شد، نتیجه محاسبات به شرح زیر می‌باشد: (در این بررسی هزینه‌های جانبی مانند حقوق و مزایای عوامل ستادی از سطح مدرسه تا وزارتخانه و همچنین هزینه استهلاک فضاهای آموزشی و تجهیزات محاسبه نشده است.)
- مبلغ 150.000 ریال حداقل هزینه یک واحد آموزشی برای یک نفر دانش‌آموز پیش‌دانشگاهی
- مبلغ 4.000.000 ریال حداقل حقوق و مزایای ماهیانه یک دبیر شاغل به کار در یک مرکز پیش‌دانشگاهی
- تعداد554755 نفر دانش‌آموز شاغل به تحصیل در مراکز پیش‌دانشگاهی سراسر کشور در سال 84-83
- تعداد 176810 نفر دبیر رسمی متوسطه و پیش‌دانشگاهی در سال تحصیلی 84-83
نتیجه: 1.312.13250.000= 48.000.000.000+ 83.213.250.000
(مبلغ فوق شامل پرداختی دولت و اولیاء دانش‌آموزان است)
همان‌طور که ملاحظه می‌گردد مبلغ کلانی برای دوره مذکور هزینه می‌شود و در مقابل آنچه که حاصل می‌گردد، فارغ‌التحصیلی تعدادی دانش‌آموز است که یک سال عمر آنها بیهوده تلف شده که در صورت راهیابی به مراکز آموزش عالی مجدداً بایستی دروسی که در دوره پیش‌دانشگاهی گذرانیده‌اند، با پرداخت هزینه آن (بستگی به نوع دانشگاه این هزینه متفاوت است) مرور نمایند.