مهم‌تر از آن، كمتر كسي را مي‌بينيد كه براي اين آموزش و تربيت، دغدغه نداشته باشد و برنامه‌ريزي نكند يا زماني را به خواندن مباحث مختلف در اين زمينه اختصاص ندهد. در دنياي امروز و روزگار ما، نياز به ارتباط معنوي با هستي و بالا بودن سطح هوش هيجاني يكي از مهم‌ترين شاخصه‌هاي شخصيت آدم‌ها به‌حساب مي‌آيد. كودكان از همه نظر به ما نيازمندند و داشتن هويت ارزشي نيز يكي از مهم‌ترين نيازهاي آنان به‌حساب مي‌آيد. از طرفي، ايجاد اين هويت و پرورش معنويت در كودكان، مهارتي است كه والدين بايد آن را بياموزند و كمي بيشتر از ديكته يك رفتار مذهبي و فراتر از شيوه دستوري آن به كودك، روي آن وقت بگذارند. به خرج دادن كمي ذكاوت در آموزش رفتارهاي مذهبي، كودكاني سالم و با هويت را خواهد ساخت. اگر تا به حال گمان مي‌كرديد كه كودكان خودشان از سطح جامعه، مفاهيم مذهبي را دريافت مي‌كنند و بعدترها آن را اجرا مي‌كنند، سخت در اشتباهيد؛ از قديم گفته‌اند «كودك به بزرگ‌ترش نگاه مي‌كند». يادتان باشد كه شما بايد براي ايجاد اين هويت، محيطي را فراهم كنيد و براي آن برنامه داشته باشيد تا اين بستر در كودكتان شكل بگيرد. اگر دغدغه داشتن يك كودك سالم و با هويت را در سر داريد، براي آن وقت بگذاريد. ما امروز چند راهكار براي آماده‌سازي كودكان و نوجوانان براي روزه گرفتن را بررسي خواهيم كرد؛ با ما همراه شويد.
- رمضان را جشن بگيريم
ما هر طور كه با مسائل برخورد كنيم، نحوه رفتار كودكانمان و نگرش آنان را شكل مي‌دهيم. اگر هر سال براي آمدن عيد غوغايي در خانه‌مان برپاست و همه در تكاپوي خانه‌تكاني و خريد لباس عيد هستند، به كودكانمان ياد مي‌دهيم كه اين بخش از سال برايمان اهميت ويژه‌اي دارد و ما خود را براي آمدن آن آماده مي‌كنيم. رفتارهاي ما در ماه مبارك رمضان نيز مي‌تواند به كودكمان بفهماند كه در زمان خاصي قرار گرفته‌ايم و باورهاي خاصي را در او زنده كند؛ يا اينكه رفتارمان چنان بي‌اهميت و بي‌شوق باشد و از كنار اين‌ماه چنان بگذريم كه براي كودكمان فرقي نداشته باشد كه در ماه‌رمضان قرار دارد يا ماه ديگري. يادتان باشد براي ساخت فضاي ذهني كودك بايد او را در رفتارهايتان شريك كنيد؛ براي افطاري و سحري هيجان داشته باشيد و اين هيجان را به كودكتان منتقل كنيد. از آداب اين‌ماه برايش بگوييد و از او بخواهيد بعضي از آنها را رعايت كند و مهم‌تر از همه او را در فعاليت‌هايي كه صرفا مخصوص اين‌ماه است، از مراسم افطاري گرفته تا دعاها و مجالس مخصوص شب‌هاي‌ماه رمضان مشاركت دهيد. براي اينكه كمي حال و هواي خانه‌تان را هم عوض كنيد، مي‌توانيد چند طرح از فانوس‌هاي كاغذي را روي كاغذ ترسيم كنيد و با كمك طلق‌هاي رنگي براي آن شيشه بسازيد و آن را روي ورودي خانه‌تان نصب كنيد. يا اينكه به‌همراه كودكتان با كاغذهاي‌هاي رنگي و يك روبان، ريسه‌هايي درست كنيد و آن را روي در اتاقش بچسبانيد.
- با بهترين لفظ او را صدا كنيد
سحري خوردن و بيدار شدن هنگام سحر براي همه كودكان جذاب است. آنها گمان مي‌كنند كه كار بزرگانه‌اي را انجام مي‌دهند و از اين حس خشنودند. اگر كودكتان در سنين كم مثلا 5سالگي قرار دارد و درخواست مي‌كند او را براي سحر بيدار كنيد، امكان اين تجربه را براي او فراهم كنيد اما يادتان باشد براي بيداركردن كودكان و نوجواناني كه روزه مي‌گيرند، از الفاظ و لحن مناسب هنگام بيدار كردن براي سحر استفاده كنيد. برخوردهاي مناسب شما هنگام بيدار كردن كودك از خواب، باعث خوشايند‌ترشدن روزه براي آنها مي‌شود. تكان دادن‌هاي شديد يا به كاربردن تحكم و الفاظ نامناسب موجب مي‌شود كودك با افكاري منفي از خواب بيدار شود. براي اين رفتارتان هم در‌ماه مبارك فكر كنيد و چند لفظ دلنشين و خوشايند را براي دلبندتان انتخاب و او را با نوازش از خواب سحر يا عصر بيدار كنيد.
- دعاي فرشته‌ها مستجاب است
اگر كودكتان در سني قرار دارد كه بر او واجب است روزه بگيرد، نخستين تجربه روزه گرفتن از مهم‌ترين تجربه‌هاي اوست؛ اين تجربه را دست‌كم نگيريد. تمام تلاشتان را بكنيد تا نخستين تجربه روزه‌داري را براي فرزندانتان جذاب كنيد. آنها كار بزرگي انجام مي‌دهند و همقدم با بزرگ‌ترها در اين ضيافت خدا شركت مي‌كنند. برايشان هديه بخريد و براي هديه‌هايشان برنامه‌ريزي كنيد و هيچ وقت به آنها پول ندهيد! براي تشويق كودكتان هديه را در زمان افطار و در ميان جمع به او بدهيد. يادتان باشد كه حتما او را در ميان جمع تشويق كنيد و از او بخواهيد تا در ميان جمع براي همه دعا كند، زيرا او فرشته‌اي است كه دعايش مستجاب مي‌شود.
- يك دورخيز خوشايند
اگر كودكانتان هنوز به سن تكليف نرسيده‌اند، فرصت‌ماه مبارك رمضان امسال را از دست ندهيد و از همين روزها آنها را براي روزه‌داري در سال‌هاي بعد آماده كنيد. والدين براي مواجهه كودكان با برخي موقعيت‌ها، برنامه‌هاي تمريني دارند، مثلا تلاش مي‌كنند تا قبل از رفتن به مدرسه، به كودك نوشتن و خواندن ياد بدهند يا حداقل او را با اصول كلي آن آشنا كنند. اين موضوع نشان مي‌دهد والدين مي‌دانند بايد كودك را براي رويارويي با موقعيت جديد، آموزش داد اما جالب اينجاست كه بسياري از پدران و مادران گمان مي‌كنند كه آموزش رفتار عبادي را بايد تا آمدن سن تكليف و حتي بعدتر از آن به تأخير بيندازند. اين در حالي است كه در سيره امام معصوم عليه‌السلام به صراحت و يقين آمده است كه كودكانشان را قبل از سنين تكليف آماده انجام وظايف ديني مي‌كردند. روزه‌هاي كودكانه و كله گنجشكي، نمونه‌اي از آماده‌سازي است؛ اين شيوه را 2تا 3سال قبل از رسيدن به سن تكليف اجرا كنيد.
- خلاقيت داشته باشيد
در روزه‌هاي امسال، تا مي‌توانيد به كودكان كمك كنيد كه ساعت‌هاي شب، از افطار تا سحر را بيدار بمانند. در ميان هدايايي كه برايشان مي‌خريد، كتاب‌هاي مذهبي بخريد و در اين فرصت شب بيداري، برايشان كتاب بخوانيد يا يك بازي مذهبي ترتيب بدهيد. با اين شيوه هم از فضيلت شب زنده‌داري در شب‌ها برخوردار مي‌شويد، هم كودكتان فرصت مناسبي براي خوردن و آشاميدن پيدا مي‌كند و هم بخشي از ساعات طولاني روزه‌داري را در خواب به سر مي‌برد. در طول روز هم برنامه‌هايي براي او درنظر بگيريد تا بيشتر سرگرم انجام آنها باشد. حواستان بيشتر از قبل به خورد و خوراك كودكان باشد. آنها خيلي وقت‌ها يادشان مي‌رود كه تشنه هستند و بايد آب بخورند. به‌عنوان يكي از هديه‌ها، برايشان يك دست ظرف غذاخوري جديد و جذاب هديه بخريد. غير از وعده اصلي غذا به‌عنوان تنقلات، به جاي چيپس و پفك كه عطش را زياد مي‌كنند، از مغز بادام و پسته استفاده كنيد. در طول شب يكي‌دو نوشيدني دلچسب با انواع شير و بستني و ميوه برايشان تهيه كنيد.
- او را قانع كنيد
مهم است كه با كودكانتان حرف بزنيد حتي اگر گمان مي‌كنيد آنها چيزي از دين يا مفاهيم ديني نمي‌فهمند، اما بايد با زبان ساده مفاهيم را برايشان توضيح دهيد. يادتان باشد كه اصل مهم اين است كه شما براي كودكتان و هويتي كه قرار است براي او بسازيد، وقت و حوصله بگذاريد. فلسفه روزه‌داري را به بيان ساده براي كودك مطرح كنيد. تمامي احكام اسلام داراي زير بناي عقلي و مزاياي معنوي و مادي است اما بايد آنها را به زبان ساده براي كودك بيان كرد. مي‌توانيد به او بگوييد كه خداوند دوست دارد روزه دار باشيم تا به ياد افراد نيازمند بيفتيم. يا ما با روزه تمرين مي‌كنيم تا بيشتر مراقب اعمال خود باشيم.
- خوش اخلاق باشيد
يادتان باشد كه خودتان يك الگوي معنوي براي فرزندانتان هستيد. يكي از مهم‌ترين اثرات روزه‌داري، تربيت نفس و ايجاد اخلاق خوش و صبورانه در انسان است. گاهي با برخوردهاي تند و زننده‌تان مي‌توانيد احساس منفي را در كودكان شكل بدهيد. براي استراحت خود و فرزندانتان زماني را تعيين كنيد و مانع بازي كردن يا تماشاي كارتون‌هاي دلخواه‌شان نشويد. اگر كودكتان را براي روزه‌داري در سال‌هاي بعد آماده مي‌كنيد به‌طور افراطي و با برخورد نامناسب او را از خوردن و آشاميدن منع نكنيد. حواستان باشد كه در طول ساعات روزه‌داري با عبارات نامناسب براي بيان ضعف و گرسنگي، يا مشكل دانستن سحرخيزي و شكايت از انجام امور‌ماه مبارك رمضان به كودكان و نوجوانان پيام‌هاي منفي ندهيد تا احساسات و نگرش‌هاي نامناسب در آنها شكل نگيرد. ساعت‌هاي استراحت خودتان و فرزندتان را مشخص كنيد. اگر در شب‌هاي رمضان ساعت‌هاي خوابي‌تان را تغيير مي‌دهيد، آن را به اطلاع فرزندتان برسانيد تا او بداند دليل اين تغيير چيست.
- مثل كوه محكم
از روزه‌داران كوچك‌تان در برابر امواج منفي ديگران دفاع كنيد. شايد در دور و بر شما هم افرادي پيدا شوند كه ظاهرا دلسوز‌تر از شما براي فرزندتان هستند؛ افرادي كه با لحني ترحم‌برانگيز به كودك روزه‌دارتان مي‌گويند «آخي، روزه گرفتن براي تو خيلي زوده !» در اين مواقع در كمال آرامش و البته با قاطعيت از فرزندتان حمايت كنيد و با بياني ساده در باب چند جمله كوتاه از او دفاع كنيد. او حتما عاشق پشتيباني شما خواهد شد و به‌خودش، شما و روزه‌داري‌اش افتخار خواهد كرد. مي‌توانيد براي يكي از برنامه‌هايي كه در راستاي حمايت از كودكتان انجام مي‌دهيد، از دوستانش براي افطار دعوت كنيد. خانواده‌هايي كه از نظر نگرش به روزه گرفتن فرزندان و احساس مسئوليت تربيتي براي فرزندانشان مشابه و همراه شما هستند و نيز كودكان و نوجوانان همسن فرزند خود را كه تجارب روزه‌داري خوشايند دارند را انتخاب كنيد. اگر مي‌توانيد، با آنها در مجالس دعا شركت كنيد. افطاري دادن و دعوت از خانواده ايشان، شركت در يك مراسم افطاري يا جشن‌هاي مشترك، مي‌تواند شبكه حمايتي براي كودكتان ايجاد و او را از كاري كه انجام مي‌دهد، مطمئن‌تر كند.
- براي كودكتان سفره ويژه‌اي بچينيد
بوي دارچين روي هليم، بوي نان سنگك كنجدي و ريحان تازه و شوق رسيدن به اذان مؤذن‌زاده، همه‌شان خاطرات خوب و خوش اين روزهاست كه دعا دعا مي‌كنيم در لايه‌هاي عميق ذهن كودكانمان جا خوش كنند. در دنياي كودكان كه پر است از تخيل، شايد بزرگ‌ترين آرزو، روياي بزرگ شدن باشد و روزه‌داري يكي از كارهاي دوست داشتني و جذاب بزرگ‌ترهاست كه كودكان عاشق انجام آن هستند. اما روزه‌داري در كودكي شرايط ويژه‌اي دارد كه والدين تنها درصورت فراهم كردن آن شرايط، بايد از كودكانشان انتظار روزه‌داري داشته باشند. يكي از مهم‌ترين وظايف پدران و مادران در زمان روزه‌داري، توجه به تغذيه كودكان است. كودكان در سن رشد به سر مي‌برند و بايد برنامه غذايي‌شان به‌نحوي تامين شود كه تمام مواد مغذي به بدنشان برسد. براي اين كار، سحري را جدي بگيريد و به‌عنوان يك وعده غذاي كامل با آن برخورد كنيد و هرگز آن را حذف نكنيد. براي داشتن يك سحري كامل، تمام گروه‌هاي غذايي شامل لبنيات، گوشت، نان و غلات، سبزيجات و ميوه‌ها را آماده كنيد. با توجه به اينكه حجم معده فرزندتان كوچك است، از او بخواهيد تا يك ساعت قبل از سحري، وعده ميوه را ميل كند تا مانع يبوست در او شود. تنقلات و آجيل‌ها را هم در طول ساعت شب به او تعارف كنيد تا ميل خوردن او به سحري كم نشود. تا جايي كه مي‌توانيد چربي و سرخ‌كردني‌ها يا غذاهاي پرحجم و نفاخ را از وعده سحري حذف كنيد. خورش‌هاي كم‌چرب و غذاهاي كبابي يا بخارپز بهترين گزينه براي سحري پرقوت هستند. مصرف قندهاي پيچيده، نان‌هاي سبوس‌دار و حبوبات، در وعده سحر، باعث مي‌شوند بچه‌ها در طول روز، كمتر گرسنه شوند و راحت‌تر بتوانند روزه‌داري را تحمل كنند.
حواستان باشد كه آب، شير و ساير مايعات بايد در حد اعتدال مصرف شود چون اگر بچه‌ها كمتر از حد معمول، آب يا مايعات بنوشند در طول روز، با مشكل كم آبي مواجه مي‌شوند و ممكن است به كليه‌هايشان فشار وارد شود. بهتر است هر شب علاوه بر آب و چاي، يكي‌دو نوشيدني خوشمزه و مقوي براي كودكانتان درست كنيد. از انواع بستني و ميوه يا شير و عسل نيز در تركيب نوشيدني‌ها استفاده كنيد. يكي از ساده‌ترين نوشيدني‌ها شير موز است كه مي‌توانيد به آن مقداري بستني وانيلي و يا ميوه‌هاي ديگر مانند انبه اضافه كنيد و در نهايت آن را در يك ليوان دوست داشتني بريزيد، يك ني خوش‌رنگ درونش بگذاريد و با چند تكه ميوه تزئين كنيد. بر سر سفره افطار از كودكان بخواهيد تا روزه‌شان را با مواد قندي طبيعي مانند خرما يا عسل باز كنند. هرگز نوشيدني يخي مانند آب يخ، يا نوشابه‌هاي گاز دار را سر سفره افطار نياوريد. به كودكان يك نوشيدني گلاب و نبات يا چاي ولرم تعارف كنيد تا با نوشيدن آن، معده‌شان براي غذاهاي سفت‌تر آمادگي پيدا كند. افطاري بچه‌ها بايد مانند وعده صبحانه كم‌حجم و پركالري و زود هضم باشد. حواستان باشد كودكتان پرخوري نكند، اگر كودكتان ولع فراواني براي خوردن غذاهاي سفره دارد، با آرامش به او اطمينان بدهيد كه تا سحر مي‌تواند كم‌كم همه آنها را بخورد و در اين حالت معده‌اش آرام‌تر خواهد بود. اگر كودكتان افطاري سبكي ميل كرده است، حتما در 2ساعت بعد، يك ساندويچ كوچك و سبك براي او بگيريد يا يك شام پر انرژي و البته سبك براي او فراهم كنيد. يك ساندويچ فيله مرغ و كاهو يا يك تكه كوكو يا كتلت و سبزي گزينه‌هاي مناسبي براي شام هستند. در زمان روزه‌داري كودكتان حتما سري به پزشك او بزنيد و اگر لازم است، مولتي‌ويتامين مخصوص كودكان را با نظر پزشك براي او تهيه كنيد.