وضعيت منابع آب به‌خصوص در يك دهه اخير بحراني شده اما اخيرا اين موضوع به‌عنوان يكي از اصلي‌ترين مسائل پيش روي كشور خود را نشان داده است. با آغاز فصل تابستان مقامات وزارت نيرو از مصرف‌كنندگان آب خواسته‌اند تا حداكثر صرفه‌جويي را به خرج دهند تا با توجه به اندوخته اندك سدها، خطر قطع آب و جيره‌بندي آن مصرف‌كنندگان را تهديد نكند. كمبود آب در ايران اما جدي‌تر از كاهش بارش‌ها و ذخيره اندك سد‌هاست.
پيشخور كردن منابع آب زيرزميني و آسيب ديدن روان‌آب‌ها در بخش‌هاي كشاورزي و صنعت كه بيش از 90درصد آب كشور را مصرف مي‌كنند، بحران‌ساز شده است. به تازگي مركز پژوهش‌هاي مجلس گزارشي از وضعيت منابع آب كشور ارائه داده است كه عمق بحران آب كشور را بيشتر نشان مي‌دهد. اين گزارش نشان مي‌دهد كه حدود دوسوم از مساحت كشور در مناطق خشك و نيمه‌خشك قرار دارد و نكته اينجاست كه كلانشهرها نيز بيشتر در همين مناطق تمركز دارند.
طبق اعلام مركز پژوهش‌هاي مجلس، وضعيت اقليمي و منابع آب كشور حكايت از محدوديت جدي منابع آبي دارد به اين ترتيب كه بيش از دوسوم كشور جزو مناطق خشك، نيمه خشك و بياباني است كه عمده مراكز و قطب‌هاي جمعيتي ازجمله كلانشهرهاي كشور كه منابع تأمين آب آنها متكي بر منابع زيرزميني است را دربر‌مي‌گيرد و كمتر از يك‌سوم كشور در ساير اقليم‌هاي با وضعيت آب و هوايي مرطوب و نيمه‌مرطوب قرار گرفته است.
طبق اين گزارش، در حال حاضر منابع آب زيرزميني كشور به‌دليل برداشت بيش از حد ناشي از ازدياد چاه‌هاي غيرمجاز و اضافه‌برداشت‌هاي چاه‌هاي مجاز، همراه با وقوع خشكسالي‌هاي متوالي ساليان اخير به وضعيت بحراني رسيده است.
تشديد افت سطح آب و كسري مخزن در آبخوان‌ها، ممنوعيت بيش از نيمي از دشت‌هاي كشور را به‌دنبال داشته و روند رو به افزايش بهره‌برداري‌هاي بي‌رويه از منابع آب زيرزميني و با راندمان‌هاي بسيار پايين‌تر از متوسط نرخ جهاني چه در انتقال و مصرف در مزرعه و چه در توليد ماده خشك به‌ويژه در ۱۰سال اخير كه حكايت از خسران دارد، موجب شده تا روند افت منابع آب زيرزميني شدت بيشتري به خود بگيرد؛ به‌طوري كه در ۴۷سال اخير مخازن آب زيرزميني كشور با كسري بيش از ۱۱۰ميليارد مترمكعبي مواجه شده‌اند كه حدود ۹۵ميليارد مترمكعب آن مربوط به ۲۰سال اخير است.
گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس نشان مي‌دهد كه نكته حائز اهميت ديگر نقش مهم منابع آب زيرزميني در تأمين نياز آب شرب آحاد جامعه است كه ۶۳ درصد آن از طريق آب‌هاي زيرزميني تأمين شده و آب‌هاي سطحي سهم ۳۷درصدي را به خود اختصاص مي‌دهد. البته در بخش تأمين آب شرب روستايي سهم آب‌هاي زيرزميني بالغ بر ۸۰ درصد است.هم‌اكنون در كشور كسري مخزن و افت شديد سطح آب باعث كمبود آب و عدم‌قطعيت در تأمين آب كلانشهرهاي كشور ازجمله تهران و حتي تأمين آب بيش از ۶ هزار روستاي كشور با تانكر شده است.
براساس اين گزارش رسمي، در حال حاضر نرخ متوسط فرونشست در دشت تهران بين ۳۰ تا ۳۶ سانتي‌متر در سال در مناطق مختلف است كه بسيار بيشتر از ساير نقاط جهان است. همچنين تغييرات كيفي آب زيرزميني بر اثر كاهش حجم مخزن، ايجاد فروچاله‌ها و شكاف‌هاي بزرگ در دشت‌ها و تهديد حيات شهرها و روستاها بر اثر تخليه آبخوان‌ها، از ديگر واقعيت‌هاي كشور است.
طبق گزارش مركز پژوهش‌هاي مجلس، تعداد دشت‌هاي ممنوعه كشور از حدود ۱۵دشت در سال۱۳۴۷ به ۳۱۹دشت در سال۱۳۹۳ افزايش يافته و به‌دليل روند صعودي مصارف و بهره‌برداري‌هاي بي‌رويه آب، تعداد دشت‌هاي ممنوعه در حال افزايش است.
- دلايل بروز بحران
در بخش نتيجه‌گيري گزارش مركز پژوهش‌ها آمده است: روندي كه با قانون توزيع عادلانه آب و قوانين بعدي شروع و تقويت شده است، موجب شده كه به‌رغم تعيين تكليف تعداد زيادي از چاه‌هاي غيرمجاز طي سال‌هاي 1313 تا 1334، كماكان در شرايط كنوني بيش از 250هزار حلقه چاه غيرمجاز فعال باشد.
- پيشنهادهايي براي مديريت بحران آب
تسريع در اصلاح نواقص قانوني با بهره‌گيري از تجارب گذشته؛ خودداري از هرگونه اقدام و ارائه تسهيلات به چاه‌هاي غيرمجاز به‌ويژه در دشت‌هاي فاقد پتانسيل كه ابعاد و بحران را توسعه دهد.
اصلاح ساختار سازماني تيم مسئول حفاظت و بهره‌برداري از منابع آب
تأمين و تخصيص اعتبارات لازم در علاج‌بخشي و جلوگيري از ادامه روند كنوني به‌منظور اصلاح روش‌ها و بهينه‌سازي مصارف در تطابق با منابع آب كشور
همكاري و همراهي مقامات كشوري و لشكري و قواي سه‌گانه با دستگاه‌هاي مسئول در اجرايي‌كردن موارد مربوط
ايجاد نگرش سيستمي جامع مبتني بر آمايش سرزمين و تعيين الگوي مصرف به‌خصوص در بخش كشاورزي در سياستگذاري‌هاي مديريت منابع آب كشور
ارائه نقشه راه مديريت ويژه شرايط مختلف بحران‌هاي آب‌هاي زيرزميني.