با كودك درونتان خلوت كنيد و ببينيد كه چه چيزي به‌خودتان بدهكاريد؟ دوست داشتيد پرواز كنيد، كف دريا را ببينيد، زندگي پرهيجاني داشته باشيد يا اصلا در جاي ديگري زندگي كنيد؟! چه كاري را بايد انجام مي‌داديد كه نداده‌ايد يا اينكه چه فرصت‌هايي را از دست داده‌ايد؟ آخرين بار كه به همنوعتان خدمتي كرده‌ايد كي بوده؟ در زندگي شما سودمندي چه نقشي دارد؟ اينجا جنوب پايتخت است؛ اينجا از جواناني پذيرايي مي‌كند كه دوست ندارند در آينده چيزي به‌خودشان بدهكار باشند؛ همان‌ها كه مي‌خواهند تار و پود زندگي را با سودمندي و هيجان و دعاي خير مردم گره بزنند. 11هكتار از اراضي روستاي صالح‌آباد در بزرگراه شهيدهاشمي، بزرگ‌ترين مركز آموزش بين‌المللي آتش‌نشاني خاورميانه را در خود جاي داده است. همه آنچه براي آتش‌نشان‌شدن ضرورت دارد؛ يعني عشق به همنوع، صبوري، شجاعت، درايت و از خودگذشتگي، تخصص و مهارت مثال‌زدني و غناي حرفه‌اي، اينجا به جواناني آموزش داده مي‌شود كه آمادگي جسماني و آگاهي و جسارت اوليه ورود به چنين فضايي را در خود مي‌بينند. حداقل 540ساعت دوره مقدماتي از بدو ورود به سازمان، بر غناي علمي آنكه قرار است جانش را كف دستش بگيرد و با عنوان مقدس«آتش‌نشان» بر سر ايمني شهر و شهروندان سايه بگسترد، مي‌افزايد. همه اين امور براي آنكه يك فرد عادي، تبديل به يك آتش‌نشان شود، در معاونت آموزش و تربيت بدني سازمان آتش‌نشاني و خدمات ايمني شهرداري تهران كليد خورده. فضاهاي گوناگون آموزشي اين مركز كه به‌حق «ايثارگران» نام گرفته به فراخور فلسفه احداثشان، از تجربه‌هاي مجرب‌ترين استادان علوم و فنون مختلف آتش‌نشاني بهره‌مندند و توسط مديران آتش‌نشاني اداره مي‌شوند. اين گزارش را بخوانيد.
- در اين ساختمان، آوار را درك كنيد!
مركز آموزش آتش‌نشانان از بخش‌هاي متنوعي تشكيل شده كه هر يك كاربري خاصي دارند. طبيعي است واژه آوار براي كساني كه از اهداف ساخت «سازه آوار» آگاهي ندارند خوف‌انگيز باشد و آنان را ياد زلزله و خفگي زير خروارها سيمان و آجر و تلي از تيرآهن و پولاد بيندازد. «سازه آوار» محوطه‌اي است كه آْتش‌نشانان در آن با آوار واقعي مواجه مي‌شوند و بايد بتوانند در آن فضاي بحراني به آسيب‌ديدگان كمك‌كنند.
با آنكه هنوز مراحل تكميل اين ساختمان تا خط پايان فاصله دارد و به بهره‌برداري كامل نرسيده، تاكنون بارها منشأ خير براي آموزش آتش‌نشانان و نجاتگران شده و آنان را با فنون گوناگون امداد و نجات در آوار آشنا كرده و بر مهارت‌هاي تخصصي‌شان افزوده است.
- حيات در دود و حرارت
در گوشه ديگري از بزرگ‌ترين مركز آموزش بين‌المللي آتش‌نشاني خاورميانه، قدم در فضاي آموزشي مرتبط با يكي از حياتي‌ترين تجهيزات آتش‌نشاني يعني دستگاه تنفسي مي‌گذاريم. اين ساختمان هم مانند ساير فضاهاي آموزشي مجموعه با نظام خاصي اداره مي‌شود تا تجهيزات به‌موقع براي كلاس‌هاي آموزشي مهيا باشند و كم‌و‌كاستي از اين باب، خللي در دوره‌ها به‌وجود نياورد. به مدد حضور مربيان كارآزموده و همه فن حريف، از شارژ هواي داخل سيلندرها گرفته تا تعميراتي كه شركت‌هاي توليدكننده انواع دستگاه‌هاي تنفسي، مجوز انجام آنها را براي خريداران ازجمله سازمان آتش‌نشاني و خدمات ايمني شهرداري تهران صادر كرده‌اند در همين ساختمان انجام مي‌شود و به نوعي به‌خودكفايي رسيده‌ايم.
- اتاق دود؛ نجات در هجوم تاريكي
اين ساختمان همانطور كه از نامش پيداست، براي آموزش فن جست‌و‌جو در دود و تاريكي در مكان‌هاي محصور و افزايش توانمندي‌هاي حرفه‌اي آتش‌نشانان در اين زمينه بنا شده است. ديوارهاي دودزده، دالان‌هاي تنگ و پيچ‌در‌پيچ، درها و خروجي‌هاي متعدد و اشياي ريز و درشتي كه در تاريكي سد راه آتش‌نشانان مي‌شوند يا آنان را از يافتن مسير اصلي گمراه مي‌كنند، در نهايت جز خير و تجربه براي آتش‌نشاناني كه دوره‌هاي مربوطه را مي‌گذرانند، ارمغاني ندارد. شبيه‌سازي حريق‌ها در اين فضاي آموزشي در مانورها به قدري به واقعيت نزديك است كه درصورت عدم‌رعايت استانداردهاي عملياتي و بروز كوچك‌ترين و جزيي‌ترين بي‌احتياطي، احتمال تغيير سناريو وجود دارد. خوشبختانه تا به حال نه از بي‌احتياطي خبري بوده و نه از مصدوم. تجربه‌اي كه آتش‌نشانان در اين فضاي آموزشي كسب مي‌كنند خارج از مجموعه ايثارگران و در عمليات‌هاي مختلف، پشتوانه و دلگرمي شهرونداني خواهد شد كه در حلقه دود و آتش محاصره شده‌اند.
- رفتارشناسي حريق؛ سوزاننده‌هاي آموزنده
آتش به مثابه يك موجود زنده از پويايي و تحرك برخوردار است و برحسب نوع ماده سوختني و اكسيژن و شرايط محيطي، رفتارهايي متفاوت از خود بروز مي‌دهد. براي اينكه هيچ آتش‌نشاني از هيچ حريقي شكست نخورد و دست حريق را بخواند، در يونيت‌هاي رفتارشناسي به تجربه مي‌پردازد تا بداند راه مقابله با شعله‌هاي ناشي از مواد سوختني مختلف و شرايط گوناگون چيست. اگر آتش‌نشاني به موارد تدريس‌شده توسط مربي كم‌توجه باشد اينجا جانش به خطر مي‌افتد. حرارت ناشي از شعله‌وري مواد سوختني در اين يونيت‌ها گاه به هزار درجه سانتي‌گراد هم مي‌رسد و وارد‌شدن به اين يونيت‌ها بدون تجهيزات كامل و صد البته مربي امتحان پس داده، يعني استقبال از خطر.
- ساختمان‌هاي تمريني پاسخگويي به نيازهاي شهري
در بخش شرقي مجموعه ايثارگران، چندين ساختمان عظيم‌الجثه، ديوارهاي صخره‌نوردي و برج‌هاي شبيه‌سازي‌‌شده زير آسمان قد برافراشته‌اند كه در ساخت هر يك از آنها ريزه‌كاري‌هاي ضروري و محاسبات اصولي لحاظ شده است تا اهداف آموزشي سازمان آتش‌نشاني را تأمين كنند. ساختمان‌هاي تمريني مسكوني، اداري و تجاري، محيط‌هاي مناسبي را براي تمرين آتش‌نشانان شهر تهران فراهم مي‌كنند تا با انواع آتش‌سوزي آشنا شوند و بهترين و مناسب‌ترين شيوه اطفاي حريق يا نجات در ساختمان‌هاي مشابه و پراكنده در سطح شهر را بيابند. ساختمان‌هاي تمريني در سناريوهاي مانورهاي عملياتي نقشي ويژه دارند و هميشه پررنگند. سريال تلويزيوني عمليات125 هم پر بود از صحنه‌هايي كه اين بناهاي خاكستري‌رنگ، ميزبان ضبط آنها بودند.
- كارگاه كار در ارتفاع براي نجات در برج و كوهستان
طناب‌هاي رنگارنگ با ابزارهايي كه به آنها چفت شده و آتش‌نشاناني كه با لباس‌هاي ويژه كار در ارتفاع از طناب‌ها بالا و پايين و چپ و راست مي‌روند، منظره‌اي بسيار مهيج و ديدني در سوله شماره5 مجتمع ايثارگران به‌وجود آورده است. كارگاه كار در ارتفاع از نيمه‌هاي خرداد امسال افتتاح شد اما در همين مدت زمان اندك، آنچنان طرفداران پروپا قرصي يافته كه در تمام ساعات اداري، در نزديكي سوله، صداي هيجان‌انگيز آتش‌نشاناني كه زيرنظر مربيان طراز اول، اين فنون را فرا مي‌‌گيرند شنيده مي‌شود. كمك به كساني كه به هر دليل به نجات از ارتفاع يا عمق نيازمندند هدف آنهاست. مربيان اين كارگاه مهارت‌هايشان را تكميل كرده‌اند و دست به ابتكار زده و در امر نجات در ارتفاع يا عمق، به تكنيك‌هايي دست يافته‌اند كه در دنياي هيجان‌انگيز و پرالتهاب صعود و فرود و كار در ارتفاع و عمق چاه‌ها كاربردهاي بسياري دارند. خلاقيت اين مربيان، تكنيك‌هاي بومي‌سازي شده‌اي را به آتش‌نشانان عرضه كرده تا سطح كيفي خدمات‌رساني آنان در شهر مثال‌زدني باشد.
- مركزي براي درآمدزايي
«اساس شكل‌گيري مركز آموزش ايثارگران يك نياز سازماني بود. تعداد زيادي از نيروهاي آموزشي سازمان آتش‌نشاني سال 88در آستانه بازنشستگي بودند و همين امر دليلي شد تا مديران به فكر جايگزيني مطمئن و طولاني مدت براي اين عزيزان باشند» ؛مهدي هاشمي شال مدير فعلي مركز اين را مي‌گويد و اضافه مي‌كند: «بعد از اين احساس نياز بود كه دست به‌كار شديم و با ارزيابي‌هاي دقيق و فني، كارشناساني را براي اين دوره انتخاب كرديم. اين افراد پس از آموختن زبان انگليسي راهي كالج‌هاي معتبر بين‌المللي مثل كالج مورتون انگلستان و جايكا ژاپن شدند و بعد از بازگشت به‌عنوان استادان دوره‌هاي آموزشي ما آغاز به‌كار كردند». هاشمي با بيان اينكه برنامه‌ريزي 5سالهاي براي اين مركز انجام شده و اهداف ميان‌مدت و بلندمدتي نيز در حال پيگيري است، مي‌افزايد: «در سال‌جاري بنا داريم تا 2هزار نفر را از كارآموز تا مدير ايستگاه آموزش دهيم و در اين راه مي‌خواهيم ضمن معرفي اين مركز به‌عنوان مركزي منحصر به فرد در كشور، به‌عنوان پايگاهي براي منطقه خاورميانه نيز وارد عمل شويم». طبق برنامه‌ريزي‌ها، مديران اين مركز اميدوارند در سالهاي آينده با تكميل ساير فضاهاي آموزشي عملي در مركز، توان ارزآوري، درآمدزايي و ارائه خدمات به ساير كشورها را نيز داشته باشند.
- دانش روز در فضايي حرفه‌اي
مجيد قرباني متولد سال 1365 است و سال 1390در مجتمع آموزشي ايثارگران آموزش‌هاي سطوح عالي آتش‌نشاني را ديده و حالا هم در يك ايستگاه آتش‌نشاني در تهران مشغول فعاليت است. مجيد از كيفيت آموزشي در اين مجموعه تعريف مي‌كند: «مربي‌هاي ما در انگلستان و ژاپن دوره ديده بودند. مربيان بسيار كارآزموده‌اي بودند كه دانش روز در زمينه آتش‌نشاني را در اختيار ما مي‌گذاشتند». او درباره فضاي آموزشي ايثارگران اضافه مي‌كند: «فضاي مجموعه آنقدر بزرگ و جامع است كه همه نياز آتش‌نشانان را برآورده مي‌كند. درست است كه اين مجموعه خارج از شهر تهران قرار گرفته اما براي عمليات‌ها و مانورهاي اطفاي حريق كه دود زيادي دارد، مكان بسيار مناسبي انتخاب شده است». ارائه آخرين دستاوردها و دانش روز درباره آتش‌نشاني در مجموعه ايثارگران از مهم‌ترين ويژگي‌هايي است كه مجيد قرباني به آن اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «درست است كه ما در آنجا بيشتر، تمرينات عملي داشتيم و بايد فضاهاي مختلف را تجربه مي‌كرديم اما آنجا درباره آخرين تجهيزاتي كه وارد كشور مي‌شد يا تكنولوژي‌اي كه در جهان مورد استفاده آتش‌نشانان قرار مي‌گرفت به ما آموزش داده مي‌شد. از همين رو مثلا من كه سال 90 آنجا دوره 5ماهه ديدم، نسبت به كسي كه سال قبل يا 2سال قبل دوره ديده بود، برتري‌هايي دارم كه نشان مي‌دهد آنجا كاملا به روز مديريت مي‌شود.»
- دانشكده جامع راهي به سوي علم اندوزي
در مركز آموزشي ايثارگران در صالح‌آباد تهران تنها تازه‌واردها به دنياي حريق و حادثه نيستند كه آموزش مي‌بينند. آتش‌نشانان كهنه‌كار نيز به اينجا مي‌آيند و با دانش روز آتش‌نشاني آشنا مي‌شوند. در اين مركز، دانشكده‌اي منحصربه‌فرد نيز فعاليت دارد. دانشكده جامع علمي- كاربردي سازمان آتش‌نشاني از سال83 با 3رشته ايمني و حفاظت ساختمان‌هاي بلند، اطفاي حريق و امداد و نجات در مقطع كارداني پا به عرصه وجود گذاشت و 2سال بيشتر طول نكشيد كه در مقطع كارشناسي با 2رشته پيشگيري از حريق و حوادث و مديريت عمليات حريق و حوادث بر تعداد دانشجويانش افزود. مهر‌ماه سال92 نيز تلاش‌ها ثمر داد و دانشكده در مقطع كارشناسي‌ارشد رشته مديريت و آتش‌نشاني شهري دانشجو پذيرفت. دانشكده تاكنون 1250فارغ‌التحصيل داشته و همين حالا كه شما اين مطلب را مي‌خوانيد هم 740دانشجو در مقاطع مختلف در آن مشغول تحصيل هستند. هرچند اولويت پذيرش در اين دانشكده با آتش‌نشانان تهران است اما راه براي علاقه‌مندان به تحصيل در رشته‌هاي تدريسي هموار شده و ثبت‌نام در مهر و بهمن هر سال انجام مي‌شود. دانشكده با شرط معدل در مقاطع كارداني و كارشناسي دانشجو مي‌پذيرد و شرط تحصيل در مقطع كارشناسي ارشد آن دارا بودن حداقل 5سال سابقه كار در آتش‌نشاني به علاوه مدرك كارداني و كارشناسي مرتبط با رشته ارائه شده در مقطع كارشناسي‌ارشد است.
- چگونه مي‌توانيد يك آتش‌نشان شويد؟
از هرچه بگذريم سخن آمادگي جسماني براي شغل آتش‌نشاني از همه‌‌چيز واجب‌تر است. به اين مقوله كه يك آتش‌نشان در طول دوران خدمت، چندبار تست‌هاي آمادگي جسماني را مي‌گذراند تا ورزيدگي و آمادگي‌اش براي خدمات‌رساني به شهروندان سنجيده شود، كاري نداريم. روي سخن‌مان با آن دسته از افرادي است كه قصد دارند پس از خواندن اين گزارش، شال و كلاه كنند و آتش‌نشان شوند. كامران تبريزي، مدير تربيت بدني سازمان آتش‌نشاني از شرايط پذيرش داوطلبان و امتحاناتي مي‌گويد كه هر آتش‌نشان بايد پشت سر بگذارد.
شرايط سني و فيزيكي: سن درنظر گرفته شده براي ورود به اين حرفه 25سال تعيين شده و آيتم مهم ديگر كه به‌عنوان يكي از نخستين فيلترهاي جذب نيروي انساني درنظر گرفته مي‌شود، دارا بودن قد حداقل 170سانتي‌متري است. پس از پذيرش اوليه با درنظر گرفتن اين شرايط، آزمون‌هاي آمادگي جسماني نخستين خان اين هفت‌خان محسوب مي‌شود. بيشتر اين آيتم‌ها كه در سالهاي بعد از ورود هم از آتش‌نشانان امتحان گرفته مي‌شود به اين ترتيب هستند.
آزمون انعطاف‌پذيري: بررسي دامنه حركتي لگن خاصره و اندام تحتاني طبق استانداردهاي بين‌المللي ACSM به اين شكل انجام مي‌شود كه آزمون‌دهنده پشت جعبه انعطاف قرار مي‌گيرد و دست‌ها را بدون خم شدن مفصل زانو به جلو مي‌كشد و خط‌كشي را روي نموداري افقي به جلو مي‌برد. عدد به‌دست آمده روي نمودار در سنجش انعطاف‌پذيري حرف اول را مي‌زند.
آزمون چابكي(4×9): به‌منظور حفظ سرعت هنگام جا‌به‌جايي، در آزمون آمادگي جسماني آيتمي گنجانده شده كه طي آن فرد بايد مسافت 9متر را 4بار به‌صورت رفت و برگشت طي كند و ركوردي هرچه كمتر از خود برجاي بگذارد.
آزمون بارفيكس: براي اندازه‌گيري استقامت عضلات شانه پيش‌بيني شده است. اين هم جزو آزمون‌هايي است كه يك آتش‌نشان تا پايان خدمت با آن سروكار دارد اما تعداد بارفيكس‌ها با توجه به سن فرد سنجيده مي‌شود.
آزمون دراز و نشست: براي سنجش استقامت عضلات شكم انجام مي‌شود. قوانين آزمون دراز و نشست در سازمان آتش‌نشاني به اين صورت است كه فرد آزمون‌دهنده به‌مدت يك‌دقيقه درحالي كه دست‌هايش را به‌صورت ضربدري روي سر شانه‌ها قرار داده، هنگام بالا آمدن، آرنج خود را به سر زانوها مي‌رساند.
آزمون قدرت سرپنجه: براي اندازه‌گيري قدرت بيشينه سرپنجه و با فشار دادن دستگيره دستگاه ارگونومتر به‌دست مي‌آيد.
دوي 540متر: آزمون‌دهنده براي برآورد توان(ظرفيت) بي‌هوازي در پايان از بوته آزمون دوي 540متر مي‌گذرد.
زحمت برگزاري و محاسبه نمرات همه اين آزمون‌ها برعهده واحد تربيت‌بدني معاونت آموزش است.
پس از آتش‌نشان شدن هم سالي 2مرتبه اين آزمون كه «ايفرد» ناميده مي‌شود براي سنجش ميزان آمادگي جسماني پرسنل برگزار مي‌شود.
با گذر از خان اول كه همان تست‌هاي آمادگي جسماني و تأييد قواي بدني متقاضيان آتش‌نشاني است، آزمون علمي براي پذيرفته‌شدگان مرحله اول برگزار مي‌شود كه مواد امتحاني آن از تست هوش تا معلومات عمومي و معلومات پايه مربوط به آتش‌نشاني را در برمي‌گيرد. پذيرفته‌شدن در آزمون علمي هم آخر كار نيست بلكه پس از آن، متقاضي در تست‌هاي سلامت پزشكي از نظر جسماني و رواني نيز سنجيده مي‌شود و طبيعي است كسي كه قرار است امين مردم و حافظ جان و مال آنان باشد بايد از فيلترهاي سفت و سخت سربلند بيرون بيايد.
- همه بايد براي بحران آموزش ببينند
در ايران تاكنون 32 مورد از 42مورد بحران طبيعي مشاهده شده است. البته به واسطه پيشرفت تكنولوژي در همه جوانب زندگي بشر، حوادث انسان ساز نيز روزبه‌روز در حال افزايش هستند. بنابراين آموزش بايد همواره پويايي خود را حفظ كند تا آتش‌نشانان قادر باشند به همه رخدادهاي منتج از بلاياي طبيعي و نيز حوادث انسان‌ساز در حداقل زمان و با بهترين كيفيت ممكن پاسخگو باشند. بنابراين تدارك دوره‌هاي ويژه هم از برنامه‌هاي معاونت آموزش سازمان جا‌نمانده و برگزاري دوره‌هاي هزمت(حملات شيميايي)، كار در ارتفاع، تصادفات جاده‌اي، آواربرداري، تهويه، بررسي علل حريق و...، همچنين دوره‌هاي تخصصي ازجمله ايربگ و خودروهاي هيبريدي، آشنايي با صنعت مترو و... را در تمام روزهاي سال در دستور كار دارند. مربيان و آتش‌نشانان در رده‌هاي شغلي گوناگون هر روز در فضاي 11هكتاري مركز آموزش ايثارگران مشغول آموزش و آموختن و تمرين هستند. دوره‌هاي تدارك‌ديده شده براي كارآموزان 540 ساعت، كاردان‌ها 150ساعت، معاونان فرماندهان 175ساعت، فرماندهان 150ساعت و رؤساي ايستگاه‌ها 125ساعت است. از ديگر سو آگاهي و آموزش مردم نيز نقش بسيار مهمي در كاهش و همچنين مديريت حوادث، به‌ويژه هنگام بحران ايفا مي‌كند. تا حدود 100سال پيش پاسخگويي به حوادث به‌طور ذاتي مردم محور بود اما با وسيع‌تر شدن دايره نفوذ دولت‌ها اين تصور به‌وجود آمد كه دولت‌ها به تنهايي قادرند پاسخگوي حوادث و بحران‌ها باشند اما در عمل اين اتفاق نيفتاد. از حدود 30سال پيش كشورهاي پيشرفته به پاسخگويي به شيوه مردم محور اقدام كردند كه اين مهم از 10سال پيش در دستور كار سازمان آتش‌نشاني و خدمات ايمني شهرداري تهران قرار گرفته و براي ارتقاي فرهنگ ايمني، آموزش‌هاي عمومي به اقشار مختلف شهروندان ارائه مي‌شود. با توجه به ديدگاه‌هاي خاص و مفيد آموزشي مهندس شريف‌زاده، مديرعامل سازمان و تأكيد ايشان به ارتقاي سطح آموزش، از سال گذشته نيز زحمت آموزش عمومي برعهده معاونت‌اجتماعي و فرهنگي سازمان گذاشته شده و معاونت آموزش و تربيت بدني به‌عنوان معاونت همكار، آموزش مربي براي دوره‌ها را عهده‌دار است.
در كنار آموزش‌ها براي عموم مردم، مجموعه ايثارگران به‌عنوان يك مجموعه بين‌المللي، ارائه خدمات و آموزش به آتش‌نشانان در گستره فراملي را نيز به‌عهده دارد. اين مجموعه با اين وسعت و امكانات فقط منحصر به آموزش آتش‌نشانان تهران نيست و فلسفه ايجاد آن، ارائه خدمات آموزشي به آتش‌نشانان سراسر كشور و آتش‌نشانان حوزه خليج‌فارس و خاورميانه است. بايد بگويم در پايان فاز اول ساخت مجموعه ايثارگران، احداث مجموعه ورزشي و خوابگاه در دستوركار است و از آن پس فعاليت‌‌هاي آموزشي در اين مركز ابتدا براي شركت‌كنندگان در دوره‌هاي آموزشي بدو خدمت و سپس براي ساير استفاده‌كنندگان از خدمات اين مجموعه، شبانه‌روزي خواهد شد.
مجيد آرون؛ معاون آموزش و تربيت بدني سازمان آتش‌نشاني