در چنين شرايطي بيشترين فشار روي چهارستون بدن انسان يعني همان استخوان‌ها وارد مي‌شود. بيماري خاموش در ميان سلول‌هاي اسكلت فرد سالمند رشد مي‌كند و نخستين تهديد را با شكستن يك يا چند استخوان نشان مي‌دهد. پوكي استخوان، بيماري شايعي است كه بخش قابل توجهي از افراد جامعه، به‌ويژه افراد مسن را درگير خود ساخته. درباره اين بيماري بيشتر بدانيم تا خود را براي رويارويي با آن آماده كنيم.
- پوكي استخوان چيست؟
پوكي استخوان با عبارت علمي استئوپورز شناخته مي‌شود. اين بيماري در واقع يك اختلال اسكلتي است كه ويژگي بارز آن كاهش استحكام استخوان بوده و فرد را در معرض خطر شكستگي استخوان قرار مي‌دهد. در اين بيماري بيشترين آسيب نصيب مهره‌هاي كمر مي‌شود و پس از آن استخوان‌هاي لگن و سپس ساير استخوان‌ها در مواجهه با خطر واقع ميشوند. براساس تحقيقات، بيش از نيمي از بيماران مبتلا به شكستگي لگن قادر به بازگشت به حالت قبلي نبوده و حدود ۱۰ درصد آنها تا پايان عمر نياز به مراقبت‌هاي پزشكي خواهند داشت. متأسفانه اين بيماري قرباني‌هاي خود را بيشتر از ميان زنان انتخاب مي‌كند. به‌طوري كه سه‌چهارم شكستگي‌هاي استخوان، به‌ويژه شكستگي لگن در ميان آنها به‌وقوع مي‌پيوندد. اين در حالي است كه بروز اين بيماري در ميان زنان زود‌تر از مردان آغاز مي‌شود، يعني از ۳۵ سالگي.
- چطور متوجه شويم؟
بهترين راه براي بررسي اينكه بدانيد به اين بيماري مبتلا شده‌ايد يا خير، انجام آزمايش سنجش تراكم استخوان است. البته گاهي اوقات كار از كار مي‌گذرد و تشخيص بيماري با يك شكستگي باليني حاد همراه مي‌شود. همچنين براي شناخت اين بيماري، مي‌توان روي راديوگرافي‌ها هم حساب باز كرد. ولي در اين روش تا هنگامي كه ۳۰ درصد از توده استخوان تحليل نرود، نشاني از آن پيدا نخواهد شد. به همين دليل عكس‌هاي پرتونگاري شاخص خوبي براي تشخيص پوكي استخوان نيستند چرا كه نفوذ بيش از حد اشعه در فيلم ويژه پرتونگاري روي كيفيت آن تأثير منفي مي‌گذارد. بهترين راه براي شناخت اين بيماري تشخيص براساس سنجش تراكم مواد معدني استخوان است. چندين روش مختلف براي اندازه‌گيري توده استخواني وجود دارد اما بيشترين روشي كه مورد استفاده قرار مي‌گيرد، روش «دي اكس‌اي» يا جذب دوگانه اشعه ايكس است.
- علت‌هاي بيماري را بيابيم
كمبود مواد معدني مانند كلسيم، پروتئين و ويتامين D ازجمله عوامل تهديدكننده سلامت استخوان‌هاست. علاوه بر اينكه استعمال دخانيات مانند سيگار مي‌تواند در روند شكل‌گيري اين بيماري تأثيرگذار باشد. يكي از علت‌هاي بروز اين بيماري در زنان به دوران يائسگي بازمي‌گردد چرا كه در اين دوران ميزان استروژن در بدن زنان به مقدار بسيار اندك مي‌رسد. از طرفي، افراد ميانسالي كه از رژيم غذايي فاقد مواد معدني استفاده ميكنند بيشتر در تهديد قرار دارند. با گذشت زمان و شروع دوران كهنسالي، سرعت تخريب بافت استخواني از سرعت توليد سلول‌هاي جديد پيشي مي‌گيرد و اين يعني همان پوكي استخوان. به همه اين عوامل مي‌توانيد پركاري تيروئيد، ديابت، مصرف برخي دارو‌ها مثل كورتن، كم‌تحركي بدني، عوامل وراثتي و مصرف نوشيدني‌هاي الكلي را به‌عنوان ديگر عوامل بروز اين بيماري اضافه كنيد.
- چقدر كلسيم مي‌خواهيم؟
ميزان كلسيم بدن شما تا حدود زيادي احتمال ابتلا به اين بيماري را مشخص خواهد كرد. هر چه اين ميزان بالا‌تر باشد، طبعاً استخوان‌هاي بدن از استحكام بالاتري برخوردار خواهند بود. هر انسان قبل از رسيدن به سن پيري، به ۱۰۰۰ ميلي‌گرم كلسيم احتياج دارد. اين ميزان در زنان كه در دوران يائسگي قرار دارند و استروژن مصرف نمي‌كنند تا ۱۵۰۰ميلي‌گرم افزايش پيدا مي‌كند. معمولا بزرگ‌ترين حجم دريافت كلسيم از منابع غذايي است. منابع خوب و مناسب كلسيم شامل فراورده‌هاي لبني، باقلا خشكيده، انواع ماهي و ميگو به‌ويژه ماهي ساردين و كلم بروكلي است. در ميان منابع كلسيم لبني، شير و كشك جايگاه بالاتري دارند. اگر اهل اين 2ماده غذايي نيستيد، مي‌توانيد با مصرف ماست يا حتي بستني بخش قابل‌توجهي از نياز روزانه‌تان به كلسيم را تأمين كنيد. به‌طور كلي سبزيجاتي كه برگ‌هاي تيره رنگي دارند در كنار حبوبات، انجير خشك، كنجد و بادام از ديگر منابع كلسيم به شمار مي‌روند.
- علائم بيماري را بشناسيم
پوكي استخوان برخلاف ديگر بيماري‌هاي مزمن كه با درد و نشانه‌هاي متعدد بروز ميكنند، خيلي بي‌سر و صدا در بدن شما رشد مي‌كند و سپس خود را با نخستين شكستگي استخوان نشان مي‌دهد. يعني خيلي از افراد ميانسال يا سالمند تا زماني كه دچار شكستگي نشوند، متوجه وجود اين بيماري در خود نخواهند شد. كمردرد ناشي از فروپاشي مهره‌هاي پشت و قوز كمر هم از ديگر نشانه‌هاي بروز اين بيماري است. همچنين ممكن است قد شما در طول زمان كوتاه‌تر شود اين اتفاق نيز پس از فروپاشي و سستي مهره‌هاي كمر اتفاق مي‌افتد. شكستگي‌هاي لگن معمولا پس از سقوط رخ مي‌دهند اما دوسوم شكستگي‌هاي مهره‌اي به‌صورت خاموش عارض ميشوند و با يك فشار مختصر مانند بلند كردن يك جسم، خم شدن در وضعيت نه چندان مطلوب يا حتي عطسه كردن خود را نشان مي‌دهند.
- چطور مبتلا نشويم؟
همانطور كه اشاره شد، استفاده از رژيم غذايي پركلسيم از مهم‌ترين عوامل جلوگيري از اين بيماري است. اما در كنار اين عامل مهم، روش‌هاي ديگري هم وجود دارند كه مي‌توانند سلامت استخوان‌هاي شما را تضمين كنند. جدي گرفتن ورزش و تحرك يكي از اين روش‌هاست. بافت‌هاي استخواني شما درصورت تحرك بدني ۳۰دقيقه‌اي در هر روز استقامت بيشتري پيدا ميكنند و در مقابله با ضربه‌هاي احتمالي شكننده نميشوند. يادتان باشد تخريب استخوان‌ها در افراد سيگاري سريع‌تر انجام مي‌شود. پس تا آنجا كه ممكن است از مصرف انواع دخانيات، به‌ويژه سيگار اجتناب كنيد. اگر سابقه بيماري خاص داريد يا سن شما از ۶۵ سال فرا‌تر رفته، بهتر است به توصيه پزشكتان تست غربالگري پوكي استخوان را از طريق سنجش تراكم ماده معدني استخوان انجام دهيد. تا آنجا كه مي‌توانيد از عوامل افسرده‌كننده و تخريبگر فكر و ذهن دوري كنيد.
خانم‌ها بيشتر مواظب باشندگفتوگويي كوتاه با پزشك متخصص
وقتي يك بيماري با شيوع بالا در سطح جامعه وجود داشته باشد، طبعا پرسش‌ها در اين زمينه هم افزايش مي‌يابد. در اين بخش سراغ سركار خانم دكتر ليلا قاسمي، متخصص پوكي استخوان رفته‌ايم تا جواب اين سؤالات رايج را از او بپرسيم.
- تست سنجش تراكم استخوان معمولا از كدام ناحيه بدن گرفته مي‌شود؟
اين آزمايش از ناحيه كمر و لگن گرفته مي‌شود و در آن سر استخوان ران و مهره اول تا چهارم كمر مورد آزمايش قرار مي‌گيرد.
- اين بيماري از چه سن و سالي در بدن پيدا مي‌شود؟
پوكي استخوان از ۶۵ سالگي به بعد نشانه‌هاي بارز خود را بروز مي‌دهد. هر چند با كاهش مصرف كلسيم و ويتامين D احتمال بروز آن در سنين پايين‌تر افزايش مي‌يابد.
- اين تصور وجود دارد كه خانم‌ها بيشتر از آقايان در معرض اين عوامل خطر هستند. اينطور نيست؟
بله، در همه جاي دنيا اين بيماري در خانم‌ها بيشتر است چون در خانم‌ها نه‌تنها عوامل خطر عمومي، بلكه كاهش سطح هورمون‌هاي جنسي در يائسگي باعث كاهش تراكم استخوان مي‌شود. اين يعني آنها بايد بيشتر مراقب سلامتي خودشان باشند. البته مردان از اين بيماري مصون نيستند. پوكي استخوان در مردان ممكن است كمتر باشد ولي عوارض اين بيماري در آنها بيشتر است.
- كمي در مورد شكستگي‌هاي ناشي از اين بيماري توضيح دهيد.
اين شكستگي‌ها در ۵۰درصد موارد براي فرد ناتواني ايجاد مي‌كند، به‌طوري كه اين افراد هيچ‌گاه مثل سابق نميشوند. همچنين ۲۰درصد از افراد به كلي ناتوان ميشوند و ۲۰درصد هم فوت ميكنند.
- نقش ژنتيك را تا چه حد در بروز اين بيماري مؤثر مي‌دانيد؟
جالب است بدانيد ۷۰ درصد اين بيماري ژنتيك است. كسي كه يك نفر از بستگان درجه اولش دچار شكستگي شده يا پوكي استخوان دارد، در معرض خطر ماژور است. اين افراد بيشتر بايد مورد توجه قرار گيرند.