معصومه ابتكار در جمع خبرنگاران، برحساسيت سازمان محيط‌زيست در اجراي طرح انتقال آب خزر به كوير مركزي تأكيد كرد و افزود: تلاش ما بر اين است كه آثار سوء زيست‌محيطي به حداقل ممكن برسد؛ لذا با ارزيابي زيست‌محيطي طرح انتقال آب خزر در صدديم تا از به حداقل رسيدن آثار سوء زيست‌محيطي ناشي از اجراي طرح انتقال آب خزر اطمينان پيدا كنيم.
وي با بيان اينكه در چارچوب مقررات، مطالعات اين پروژه تكميل و در زمان مقرر اعلام مي‌شود، افزود: هرگونه اعلام نظر درخصوص اجراي اين پروژه بايد در چارچوب فرايندهاي قانوني آن اجرايي شود.
رئيس سازمان حفاظت محيط‌زيست در حالي از ارزيابي زيست‌محيطي طرح انتقال آب خزر با هدف به حداقل رسيدن آثار سوء زيست‌محيطي ناشي از اجراي اين طرح خبر مي‌دهد كه پيش از اين بارها كارشناسان و منتقدان حوضه آب و توسعه پايدار و نيز كارشناسان محيط‌زيست و منابع طبيعي نسبت به اجراي اين طرح هشدار داده و آن را مغاير با مصالح محيط‌زيست و منابع طبيعي كشور اعلام كرده‌اند.
دكتر حسين آخاني، استاد گياهشناسي دانشگاه تهران در اين‌باره به همشهري گفت: ميزان شوري آب خزر 16 df/m است كه شوري بسيار بالايي است به‌ويژه با انتقال آب خزر به منطقه خشك سمنان، ميزان شوري آب بر اثر تبخير افزايش مي‌يابد و قابل استفاده نخواهد بود مگر آنكه با آب شيرين‌كن آن را شيرين كنيم.
اين پژوهشگر منابع طبيعي با تأكيد بر اينكه دخل و تصرف در اكوسيستم خزر بسيار خطرناك است، خاطرنشان كرد: به فرض آنكه اجراي اين طرح در دستور كار قرار بگيرد بايد درنظر داشته باشيم كه اگر قرار است از لوله براي انتقال آب استفاده كنيم، عبور خط لوله از مناطق جنگلي باعث تخريب بخش گسترده‌اي از جنگل‌هاي هيركاني مي‌شود.
- نه توجيه اقتصادي ونه توجيه زيست‌محيطي
آخاني تصريح كرد: حفر تونل هم علاوه بر هزينه سنگين، باعث نفوذ آب شور به عرصه‌هاي جنگلي و اراضي اطراف تونل مي‌شود و گونه‌هاي گياهي و تنوع زيستي را با خطر نابودي مواجه مي‌كند. ضمن آنكه، ساحل خزر 26متر پايين‌تر از سطح درياست درحالي‌كه ميانگين ارتفاع سطح استان سمنان بيش از 1000متر از سطح درياست و بايد اين آب براي رسيدن به سمنان از ارتفاعاتي كه گاه به 2500متر هم مي‌رسد عبور كند. بديهي است انتقال آب از اين ارتفاعات نياز به پمپاژ دارد و مشخص نيست به چه وسيله‌اي مي‌خواهد اين پمپاژ صورت بگيرد.
به گفته آخاني، درياي خزر، زيست‌بومي مشترك ميان 5كشور حاشيه اين درياست، در نتيجه اجراي چنين طرحي، باعث مي‌شود كه كشورهاي ديگر هم به همين شيوه عمل كنند ازجمله ممكن است بخشي از آب خزر را به درياچه آرال منتقل كنند كه درنهايت باعث برداشت غيرقابل كنترل آب از خزر مي‌شود.
آنطور كه اين استاد دانشگاه مي‌گويد برداشت آب از خزر اگر به يك روند تبديل شود پسروي اين دريا را در پي خواهد داشت كه به نابودي بنادر موجود در كشورهاي اطراف خزر و از بين رفتن هزاران شغل مرتبط با شيلات و بنادر منجر مي‌شود.
آخاني ضمن هشدار نسبت به طرح‌هاي انتقال آب از حوضه‌اي به حوضه ديگر يادآور شد: ما با انتقال آب كارون و دز، خوزستان را با مشكل مواجه كرديم اما با وجود اين تجارب تلخ همچنان طرح‌هايي چون انتقال آب خزر به سمنان مطرح مي‌شود. به گفته آخاني در حال حاضر آب خزر در حال پايين رفتن است به‌طوري كه تالاب ميانكاله دارد خشك مي‌شود و تشديد اين روند خزر را با تهديد جدي مواجه مي‌كند.به همين دليل، اين طرح نه از نظر اقتصادي مقرون به صرفه است و نه توجيه زيست‌محيطي دارد.
- پرسش‌هاي بي‌پاسخ
مهندس فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر آب و توسعه پايدار هم باانتقاد از طرح‌هاي انتقال آب از حوضه‌اي به حوضه ديگر به همشهري گفت: ما از يك سو، رودخانه‌هاي طبيعي را با سدسازي مي‌خشكانيم از سوي ديگر، مي‌خواهيم با احداث تونل و كانال‌هاي مصنوعي آب منتقل كنيم.
وي كه در حوزه توسعه پايدار و مسائل آب صاحب ترجمه و تاليف مقالات متعدد است، مي‌گويد كه بايد متوليان اين طرح به اين پرسش پاسخ دهند كه طرح انتقال آب خزر به سمنان صرف‌نظر از تحليل زيست‌محيطي با كدام توجيه اقتصادي و اجتماعي قرار است اجرايي شود؟ آيا مشاور طرح هيچ گزارشي از سيماي طرح و اثرات و تحليل فايده اقتصادي و اجتماعي آن ارائه كرده است؟
ظفرنژاد درباره چگونگي ارزيابي طرح‌هايي از اين دست هم تصريح كرد: در ارزيابي هر طرحي 3معيار بايد مورد توجه قرارگيرد. معيار اول، تخصيص مؤثر است؛ به اين معنا كه آيا تخصيص اعتبار يك تخصيص مؤثر و كارآمد است؟ دومين معيار، هزينه مؤثر عنوان دارد كه براساس آن، بايد مشخص شود كه آيا دستيابي به اهداف مورد نظر با گزينه انتخابي، كمترين هزينه را دارد يا روش‌هاي بسيار كم‌هزينه و ارزان‌تر ديگري وجود دارد كه مي‌توان آنها را اجرا كرد.
سومين معيار نيز ارزيابي نسبت فايده به هزينه اجتماعي يك طرح است كه شامل پيامدهاي اجتماعي، اقتصادي و زيست‌محيطي طرح است كه بايد در يك سامانه جمع شود تا مشخص شود كدام مثبت و كدام منفي است و آيا در مجموع به‌نفع جامعه و كشور است؟ اما متأسفانه اين سه مورد در سامانه تصميم‌گيري آنگونه كه بايد درنظر گرفته نمي‌شود، در نتيجه طرح‌هاي فاقد هرگونه ارزيابي اقتصادي، اجتماعي و زيست‌محيطي اعتبار مي‌گيرد و تنها در اين ميان شركت‌هاي دست‌اندركار منتفع مي‌شوند.
- پيشينه طرح انتقال آب خزر به سمنان
ايده انتقال آب خزر به سمنان از مدت‌ها پيش مطرح مي‌شد اما شهريور‌ماه 89 بود كه به‌طور جدي در رسانه‌ها مطرح شد. در آن زمان، مسئولان و متوليان اين طرح اعلام كردند كه قرار است سالانه يك ميليارد و 200ميليون مترمكعب آب خزر با هدف تأمين بخشي از آب شرب و آب مورد نياز صنعت و بخش كشاورزي به شهرهاي دامغان، سمنان و شاهرود منتقل شود. هزينه اجراي اين طرح هم 15هزار ميليارد ريال اعلام شد. همزمان با طرح اين مباحث در رسانه‌ها شماري از كارشناسان، اجراي چنين طرحي را مغاير با معيارهاي زيست‌محيطي اعلام و تأكيد كردند كه اين طرح نه از نظر اقتصادي مقرون‌به‌صرفه است و نه توجيه زيست‌محيطي دارد. اما برخي اظهارنظرهاي مسئولان دولتي نشان مي‌دهد كه اين طرح هرچند باسروصداي كمتر، بازهم در دستور كار قرار گرفته‌است.