بیش از ۶۰ درصد خطاهای آزمایشگاهی، مربوط به مرحله پیش از آزمایش است و وقتی نمونه‌ای نامناسب باشد، حتی با بهترین دستگاه‌ها و حرفه‌ای‌ترین متخصصان هم نمی‌توان از آن نمونه، نتیجه درستی گرفت. به همین دلیل لازم است قبل از آزمایش و در حین نمونه‌گیری، شرایط خاصی را رعایت کنید. اينجا مي‌توانيد با اين شرايط خاص آشنا شويد.
- ساعت آزمايش مهم است
برخی از مواد در بدن دارای تغییرات شبانه‌روزی هستند و سطح آنها در خون در ساعت‌های مختلف بالا و پایین می‌شود. بنابراین برای آزمایش این مواد باید در ساعت‌های خاصی نمونه‌گیری کرد؛ مثلا برای کورتیزول در ساعت ۸ صبح و ۴ بعدازظهر نمونه‌گیری می‌شود. برخی از مواد در بدن هم بسته به زمان خواب و بیداری تغییر می‌کنند و لازم است در زمان مشخصی بعد از بیدار شدن نمونه‌گیری شوند؛ مثلا برای آزمایش تستوسترون باید در نزدیک‌ترین زمان به بیدار شدن فرد نمونه‌گیری صورت گیرد ولی برای آزمایش پرولاکتین باید ۲ساعت پس از بیدار شدن نمونه گرفته شود. فعالیت بدنی، ورزش و اضطراب هم روی نتیجه آزمایش تأثیر دارند و روی برخی هورمون‌ها مثل پرولاکتین اثرگذار هستند. شب قبل از آزمایش باید خوب و آرام بخوابید و وقتی به آزمایشگاه می‌رسید هم باید حداقل ۱۵ دقیقه استراحت کنید تا بدنتان آرام بگیرد و سطح مواد در بدنتان به سطح پایدار برسد.
- لطفا قبل از آزمايش ورزش نكنيد
درباره سایر آزمایش‌هايي كه در جدول كناري اين صفحه نيامده، معمولا رعایت ناشتایی الزامی نیست اما از آنجا که چربی‌های مواد غذایی بر خون شما تأثیر می‌گذارند، بهتر است قبل از آزمایش از خوردن غذای چرب خودداری کنید. البته ناشتایی خیلی طولانی هم کار اشتباهی است. چون بر تعادل مواد موجود در خون شما اثر می‌گذارد و نتیجه آزمایش را غیرواقعی نشان می‌دهد. بنابراین حتما به اندازه‌ای که گفته شده (و کمتر از ۱۶ساعت) ناشتا بمانید. از زمان بیدار شدن تا آزمایش دادن شما باید حداکثر يك ساعت گذشته باشد اما فعالیت بدنی شدیدی نباید در این مدت داشته باشید. چون باز هم روی نتیجه آزمایش‌تان تاثیر می‌گذارد. با این حساب، تکلیف حرکات بدنی و ورزشی هم مشخص است؛ ممنوع!
- از دستشویی تا آزمایشگاه
درباره آزمایش‌های ادرار هم نکاتی وجود دارد که شاید کمتر از آن باخبر باشید. گاهی نمونه لازم برای این آزمایش‌ها در آزمایشگاه از شما گرفته می‌شود، اما در مواردی که نیاز است برای چند روز ترکیبات ادرار شما بررسی شود، باید خودتان در خانه نمونه را گرفته و به آزمایشگاه ببرید. قسمت داخلی ظرفی که به شما داده می‌شود، استریل است. بنابراین به هیچ‌وجه داخل آن یا سطح داخلی در ظرف را لمس نکرده یا نشویید. بهترین نمونه، ادرار اول صبح است که حداقل ۸ ساعت در مثانه باقی مانده و غلیظ شده باشد. قبل از جمع‌آوری نمونه، محل دفع ادرار باید با آب و صابون به طور کامل شسته و خشک شود. قسمت اول نمونه برای آزمایش مناسب نیست و باید دور ریخته شود. اما نمونه وسط ادرار به مقدار 15-10سی‌سی کیفیت لازم را برای آزمایش دارد و باید درون ظرف ریخته شود. مهم است که بلافاصله بعد از پایان نمونه‌گیری در ظرف را ببندید. یادتان باشد وقتی آزمایش ادرار دارید، نباید در ۷۲ ساعت گذشته آنتی‌بیوتیک مصرف کرده باشید؛ مگر با تجویز پزشک.
- آزمايش مدفوع و كارهاي ممنوع
در نمونه‌گیری مدفوع، نمونه باید ۵ سانتی‌متر بوده و به طور مستقیم در داخل ظرف مخصوصی که آزمایشگاه در اختیار شما قرار داده ریخته شود. مراقب باشید نمونه با آب یا ادرار مخلوط نشود و در صورت مشاهده هرگونه شیء غیرعادی یا جاندار، آن را داخل ظرف بیندازید. اگر قرار است نمونه مدفوع بگیرید، باید رژیم غذایی خاصی را رعایت کنید. مثلا از 2 تا 3 روز پیش از انجام آزمایش از مصرف گوشت سفید، گوشت قرمز، جگر، ماهی، شلغم و تربچه اجتناب کنید. سبزیجات خام، قارچ، کلم بروکلی، گل کلم، مرکبات، موز، انگور، طالبی، آلو، گلابی، گرمک و خربزه هم جزو خوراکی‌های ممنوع هستند. همچنین در ۴۸ ساعت قبل از آزمایش، مصرف داروهای آهن، ایندومتاسین، آسپرین، ایبوپروفن، کورتون‌ها و ویتامین C ممنوع است. همچنین یک هفته قبل از انجام آزمایش باید از مصرف روغن کرچک، روغن‌های معدنی، شربت‌های حاوی منیزیم، ترکیبات ضد اسهال، تنقیه با باریم و آنتی‌بیوتیک‌ها و همچنین مواد مورد استفاده در رادیوگرافی خودداری کنید. اگر سابقه خونریزی لثه دارید ۴۸ساعت قبل از آزمایش از مسواک‌زدن خودداری کنید. همچنین اگر در دوران قاعدگی هستيد، حتما باید مسئول نمونه‌گیری آزمایشگاه را از این موضوع باخبر کنید.
- صبحانه قبل آزمايش ممنوع
ناشتا بودن شرط لازم خیلی از آزمایش‌هاست. وقتی قند خون، چربی خون، اوره، اسید اوریک یا برخی مواد معدنی خونتان را آزمایش می‌کنید، باید چند ساعتی قبل از آزمایش از خوردن هر نوع خوراکی خودداری کنید. اما زمان مناسب ناشتا بودن برای هر آزمایشی متفاوت است. جدول زیر به شما اطلاعات کافی درباره مدت ناشتایی‌تان خواهد داد:
- چند توصيه غذايي ديگر
ناشتایی شامل مصرف دخانیات هم می‌شود و ۱۲ تا ۱۴ساعت قبل از آزمایش نباید سیگار، قلیان و سایر مواد دخانی را مصرف کنید. مصرف چای، میوه، آدامس، قرص‌های نعناع و طعم دهنده‌های مشابه هم در این زمان ممنوع است اما خوردن آب، به اندازه‌ای که بدنتان نیاز دارد اشکالی نخواهد داشت. یادتان باشد، شب قبل از آزمایش غذایی سبک و مختصر میل کنید. اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید، حتما قبل از آزمایش درباره ادامه مصرف یا قطع دارو با پزشکتان مشورت کنید. علاوه بر این، خوردن ویتامین‌ها روی ترکیب مواد در خون شما اثر می‌گذارد. پس بهتر است ۲۴ ساعت پیش از انجام آزمایش از خوردن ویتامین‌ها پرهیز کنید.
- بعد از آزمایش چه كنيم؟
نمونه خون همیشه بعد از نمونه‌گیری ادرار و مدفوع انجام می‌شود. چون برخی افراد پس از دادن نمونه خون دچار ضعف و افت قند یا افت فشار می‌شوند و بهتر است در این زمان، در فضای عمومی حضور داشته باشند تا در صورت بروز مشکل بتوان به آنها کمک کرد. پس از پایان خون‌گیری گاز استریلی را که روی محل خون‌گیری گذاشته شده است را با فشار مستقیم حدود 5 دقیقه نگه داريد و سالن آزمایشگاه را ترک نکنید تا از بندآمدن خون از محل سوزن مطمئن شوید. در مورد سالمندان و کسانی که داروهای ضدانعقاد (مانند وارفارین) مصرف می‌کنند باید مدت بیشتری روی محل خون‌گیری فشار وارد کرد. بعد از آزمایش خون خوردن مایعات، به‌ویژه مایعات شیرین و آبمیوه‌های طبیعی توصیه می‌شود. اما بهتر است از خوردن چای و قهوه تا چند ساعت خودداری کنید. پس از دادن آزمایش، صبحانه سبک بخورید و به برنامه غذایی و فعالیت روزانه خود بپردازید.
- نوع آزمایش و مدت ناشتایی
قند خون 8 ساعت
چربی خون 14 ساعت
تری‌گلیسیرید 10 تا 12 ساعت
اوره 4 ساعت
اوره تنفسی (تست هلیکوباکترپیلوری) 6ساعت
اسیداوریک 4 ساعت
کلسیم، فسفر، سدیم، پتاسیم، آهن 4 ساعت
ويتامين A 8 ساعت
قند (2 ساعت پس از غذا) 8 ساعت