زندگي طلبگي، يك زندگي كاملا علمي است، اين يعني بايد واقعا علاقه‌مند بود و بعد وارد اين حيطه شد. طلبه از بدو ورود به حوزه، وارد دنياي علم مي‌شود و در مسير رشد حوزوي خود، به دنياهاي مختلفي از علوم وارد مي‌شود و از هر علمي، نصيب و توشه‌‌اي برمي‌‌گيرد. اينجا نكاتي درباره زندگي طلبگي از زبان آيت‌الله مجتهدي تهراني بيان كرده‌ايم كه بايد همين ابتداي كار آويزه گوشتان كنيد تا بتوانيد در اين مراكز علمي موفق باشيد.
- اخلاق داشته باشيد
طلبگي فقط خواندن چند كتاب نيست، رشد مراتب انساني است كه براي روحانيون اهميت دارد. آيت‌الله‌مجتهدي تهراني در اين‌باره مي‌نويسد: «حاج شيخ عبدالكريم حائري (رضوان خدا بر او باد) را در حرم امام حسين(ع) ديدند كه گريه مي‌كند و به امام ميگويد: «آقاجان من مجتهد شده‌ام ولي مي‌خواهم آدم بشوم... ما در فكر آدم شدن نيستيم، دعا كنيد آدم شويم و بميريم، برسيم و بميريم، كال نميريم.»
فرداي روز قيامت، شما را به‌خاطر طي نكردن مراتب تحصيل در حوزه شماتت نخواهند كرد اما به‌خاطر آدم نبودن چرا. واقعا چه معني مي‌دهد كه آدم مجتهد بشود ولي اخلاق نداشته باشد و يك مجتهد بداخلاق بشود كه مردم بترسند پيش‌ا‌ش بروند؟»
- لطفا نيتي خالص داشته باشيد
آيت‌الله مجتهدي تهراني معتقد بودند كه طلبه‌ها بايد نيت‌شان خالص و الهي باشد. او مي‌گفت: «حالا كه آمده‌اي طلبه شده‌اي نيت‌ات را درست كن، يعني نيت‌ات بايد خالص براي خدا باشد، نه اينكه حالا پدرت تو را مجبور كرده آمده‌اي و طلبه شده‌اي، يا براي معافيت تحصيلي آمده‌اي، يا براي گرفتن شهريه، يا با خودت گفتي حالا كه پشت كنكور گير كرده‌ايم برويم طلبه شويم، يا از خانه بيرونت كرده‌اند آمده‌اي حوزه، يا بيكار بوده‌اي آمده‌اي سرگرم بشوي، يا اينكه بخواهي رئيس بشوي يا مقامي يا شهرتي به‌دست بياوري يا مرجع بشوي، اينها هيچ فايده ندارد، بايد خالص خالص و براي خدا باشي. بگو خدايا آمده‌ام آدم بشوم و بعد از اين، دست عده‌اي را بگيرم.»
- هفت‌گام برنامه علمي طلبگي
اگر مي‌خواهيد واقعا طلبه واقعي باشيد، به روايت آيت‌الله مجتهدي تهراني، بايد برنامه‌هايي را دوشادوش هم پيش ببريد. نخستين برنامه، برنامه علمي شماست. در اين برنامه، بايد 7گام برداريد. اين 7 گام از نگاه آيت‌الله‌مجتهدي تهراني، عبارتند از: اول اينكه قبل از حاضر شدن سر كلاس درس، درسي را كه قرار است استاد بدهد مطالعه كنيد. دوم اينكه سر كلاس، خوب گوش كنيد. سوم اينكه بعد از تدريس استاد، درس را خوب بخوانيد. چهارم، روز بعد، درس گذشته را مرور كنيد. پنجم وقتي درس مورد نظر كلا تمام شد، باز هم مرورش كنيد. ششم بعد از پايان درس و گذارندن ترم تحصيلي، سعي كنيد آن را تدريس كنيد. و آخر اينكه روزهاي تعطيل و پنجشنبه و جمعه، كتاب‌ها را خلاصه‌نويسي كنيد و تحقيقاتي درباره‌اش انجام دهيد.
- قرآن فراموش نشود
حالا در كنار برنامه علمي، سعي كنيد به برنامه عملي‌تان هم برسيد. اين برنامه شما را چند بعدي كرده و معنويات را در شما تقويت مي‌كند. به روايت آيت‌الله مجتهدي تهراني «در كنار درس و تعليم و تعلم كه شما را باسواد مي‌كند، بايد از قرآن‌كريم و احاديث اهل‌بيت(ع) استفاده و بهره‌برداري شود.» خاصه طلبه‌هاي حوزه‌هاي علميه بسيار به اين مورد بايد توجه كنند؛ چون هم در دانسته‌هايشان به كارشان خواهد آمد و هم باعث تزكيه نفس آنها خواهد شد. باور كنيد اينها توصيه‌هاي همين‌جوري نيستند. مسلما طلبه‌ها و متخصصان و نخبگاني كه تزكيه نفس نداشته باشند، ضررشان بسيار بيشتر از آدم‌هاي معمولي است؛ چرا‌كه نفس‌شان حالا باهوش شده و در كنار آن، قدرت سوءاستفاده از معلومات‌شان را هم دارند.
- در جست‌وجوي رستگاري در حوزه
آقا مجتبي تهراني هم از استادان بنام حوزه‌هاي علميه تهران بودند. ايشان علم بدون معنويت را بدون فايده مي‌دانستند. ايشان يك‌بار خطاب به طلبه‌ها گفتند: «جمله‌اي را از امام(ره) عرض مي‌كنم. ايشان مي‌فرمايند: علم تنها فايده ندارد، علم با معنويات علم است. در 2جمله دقت كنيد؛ اول ايشان ميگويد: علم تنها فايده و ثمر ندارد و دوم، علميتش را نفي مي‌كند. ميگويد: اصلا علم نيست. ايشان ميگويد: ادب تنها فايده ندارد. ادب با معنويات ادب است كه بعدا مي‌رود سراغ اينكه معنويات تمام ساحات بشر را مشخص مي‌كند. اگر در حوزه‌هاي علمي قديمي تهذيب نفس نباشد، اخلاق نباشد، آموزش معنوي نباشد و فقط آموزش علمي باشد و فقط علم در كار باشد، از آنجا افرادي بيرون خواهند آمد كه دنيا را هلاك مي‌كنند و به هم مي‌زنند...»
راهنماي تحصيل در حوزه
- آشنايي با مقاطع تحصيل حوزوي
اگر نيت كرده‌ايد كه طلبه شويد، خب در ابتدا بايد راهي يكي از حوزه‌هاي علميه شويد و مراحل ثبت‌نام در آنها را طي كنيد. مسلما هر چقدر حوزه علميه معروف‌تر و شناخته‌شده‌تر باشد شرايط تحصيل در آن هم سخت‌تر است. برخي از حوزه‌ها هم شرايط خاصي دارند. اما به هر حال در بيشتر حوزه‌هاي علميه شيعه، دروس حوزوي در 3مقطع تحصيلي آموزش داده مي‌شود؛ «مقدمات»، «سطح» و «خارج فقه و اصول». سال‌هاي اوليه طلبگي را سال‌هاي مقدمات و دروس مربوط به اين دوره را دروس مقدمات مي‌نامند. طلاب در اين سال‌ها بيشتر به علوم صرف و نحو و معاني و بيان و منطق مي‌پردازند و از اين طريق براي فهم و فقه و اصول، قرآن و حديث و ورود به مراحل سطح و خارج آماده مي‌شوند. برخي از كتاب‌هاي مهم اين مقطع عبارتند از: جامع‌المقدمات، سيوطي، مغني و تلخيص‌هاي آن، المنطق و يا تلخيص المنطق و... . دوره سطح هم در حوزه‌هاي علميه به 2بخش سطح يك و 2 تقسيم مي‌شود. در اين مرحله طلاب به تفصيل با همه مباحث فقهي و اصولي آشنا شده و يك دوره كامل فقه را مي‌گذرانند. اگر طلبه درسخواني باشيد و بي‌وقفه مقاطع تحصيلي حوزوي را بگذرانيد معمولا بعد از 10سال تحصيل در حوزه مي‌توانيد به مقطع خارج فقه و اصول برسيد. طلاب در اين مرحله به شكل عميق و گسترده و به‌صورت كاملا استدلالي مباحث فقه و اصول را مورد بحث قرار داده و پايه‌هاي علمي خود را براي مجتهد شدن تقويت مي‌كنند.
- چطور بايد براي تحصيل وارد حوزه شويم؟
اگر قصد تحصيل در حوزه را داريد، بايد بدانيد كه همه ساله حوزه‌های علمیه در 3 مقطع سیکل، دیپلم و مقاطع دانشگاهی، علاقه‌مندان را از طریق آزمون کتبی و مصاحبه برای تحصیل در حوزه های علمیه پذیرش می‌کنند. آزمون كتبي حوزه با موضوع‌هاي قرآن، احكام، معارف اسلامي، ادبيات و زبان فارسي، عربي، رياضي، معلومات عمومي، هوش و استعداد برگزار مي‌شود. در مصاحبه هم معمولا هدف و انگیزه ورود به حوزه علمیه مورد پرسش قرار می‌گیرد.
- گرفتن شهريه هنگام تحصيل حوزوي‌ها
حوزوي‌ها در زمان تحصيل مبلغي را به عنوان شهريه دريافت مي‌كنند. البته طلبه‌هایی که به صورت تمام وقت در حوزه علمیه مشغول هستند و درس می‌خوانند می‌توانند از شهریه استفاده کنند، کسانی که درآمدی مستمر به غیر از شهریه دارند شرعا مجاز به گرفتن شهریه نیستند. طلبه‌هایی که در مسیر درس خواندن توقف کنند و درجا بزنند حق گرفتن شهریه را ندارد و مدیریت حوزه در این زمینه اقداماتی را انجام می‌دهد. طلبه‌هایی هم که بعد از تحصیل شاغل شوند شهریه آنها قطع می‌شود. مبلغ اين شهريه بستگي به مقطع تحصيلي و مجرد يا متأهل بودن طلبه دارد، اما معمولا چندان زياد نيست و طلاب حتما بايد در مسائل مالي به شدت محتاطانه رفتار كنند. معمولا طلاب با پرداختن به امورى از قبيل تبليغ، تدريس، تحقيق و... كه منافاتى با اهداف حوزه ندارد، ضمن انجام وظايف حوزوى و ارتقاي سطح معلومات خود، بخشي از مشكلات معيشتي خود را نيز برطرف كنند.
- امكان تحصيل غيرحضوري وجود دارد؟
تحصیل رسمی در حوزه علمیه به صورت حضوری انجام می‌گیرد و طلبه رسمی کسی است که به‌صورت رسمی و از طریق آزمون وارد حوزه علمیه شده باشد. اين فرد بايد به شكل تمام وقت در حوزه مشغول تحصیل باشد و مدارک تحصیلی و امکانات دیگر فقط به این دسته از طلاب تعلق می‌گیرد. البته طلاب بعد از دوره مقدمات می‌توانند غیر حضوری ادامه دهند اما ورودی‌های جدید، دوره مقدمات را باید حضوری بخوانند. علاقه‌مندانی که شرایط ورود ندارند می‌توانند با هماهنگی مدیر یکی از مدارس، در کلاس‌های آن مدرسه شرکت کنند یا با فايل‌هاي صوتي كلاس‌ها دروس را دنبال کنند.
- مدرك‌هاي معادل در حوزه علميه
درباره شيوه تحصيل در حوزه علمیه بايد گفت كه به شكل سالی ـ واحدی است. هر سال تحصیلی در حوزه به طور پیش‌فرض یک «پایه» گفته می‌شود. مدرك معادل 6 پایه نخست سطح یک، همان كارداني در دانشگاه است. 3 پایه بعد از آن سطح 2 و معادل کارشناسی و پایه دهم به انضمام ارائه پایان‌نامه سطح3، به مدرک معادل کارشناسی ارشد می‌انجامد. در اصطلاح به پایان این 10 پایه که به طور معمول در 10سال گذرانده می‌شود پایان «سطح» گفته می‌شود و بعد از آن «خارج» خواهد بود. هر طلبه با گذراندن 4 سال درس خارج و ارائه رساله سطح 4 موفق به دریافت مدرک دکترا می‌شود.