اگر پاسختان به اين سؤال‌ها مثبت است بايد بگوييم شما جزو ۳درصد از كل جمعيت دنيا هستيد كه از پرخوري عصبي رنج مي‌برند؛ يعني يك الگوي مخرب در غذاخوردن كه نتيجه‌اي جز تهديد سلامتي شما ندارد. از مريم آقابزرگ، روانشناس باليني درباره پرخوري عصبي پرسيديم تا بيشتر با اين اختلال آشنا شويم و روش‌هايي براي مقابله با اين بيماري ياد بگيريم. نظرات اين كار‌شناس را در ادامه مي‌خوانيد.
- 1 - خوردن افراطي، دفع اجباري
در اختلال‌هاي روانشناختي، اختلالي به نام «بوليميا» داريم كه به آن پرخوري عصبي هم مي‌گويند. افراد مبتلا به پرخوري عصبي، به شيوه‌اي هيجاني، به غذا خوردن روي مي‌آورند، غذا را در حجم زياد و سريع مي‌خورند اما به محض خوردن غذا پشيمان مي‌شوند و سعي در جبران آن مي‌كنند؛ يعني عمدا كاري مي‌كنند كه غذا را بالا بياورند يا با استفاده از داروهاي مسهل آن را تخيله كنند. اين الگوي معيوب خوردن، هم استرس زيادي به فرد وارد مي‌كند و هم با دفع غذا، سيستم گوارش فشار زيادي متحمل مي‌شود. افراد مبتلا به بوليميا، علائمي از افسردگي، اضطراب يا اختلال وسواسي از خود نشان مي‌دهند و معمولا بيش از ديگران در معرض اعتياد و خودكشي قرار مي‌گيرند و رفتارهاي خودتخريبگرانه دارند. رفتارهاي عجيب خوردنشان را هم اغلب در خفا انجام مي‌دهند كه همين پنهان‌كاري هم اضطراب آنها را تشديد مي‌كند. اين افراد البته نشانه‌هاي ديگري هم دارند؛ مثلا به‌شدت نگران اندام خود هستند، درگيري ذهني با خوردن دارند و غذا خوردن يك دغدغه ذهني جدي براي آنهاست، از شيوه خوردنشان خجالت مي‌كشند و احساس شرمندگي و عذاب وجدان دارند. آنها ممكن است در موقعيت‌هاي استرس‌زا، هنگام نگراني يا خشم، بيشتر اين رفتارخوردن مخرب را نشان دهند.
- راه چاره چيست؟
پرخوري عصبي به‌شدت روح و جسم شما را تخريب مي‌كند اما خبر خوب اين است كه راه درمان آن كشف شده و اگر خودتان همكاري كنيد، احتمال موفقيت بالايي دارد. در مورد شخص مبتلا به بوليميا، فقط بايد يك روانشناس مجرب وارد عمل شود. درمان بوليميا معمولا به‌صورت فردي و توسط خود فرد، به شكست مي‌انجامد. روانشناس كساني را كه مبتلا به اين اختلال هستند تحت درمان اضطراب و وسواس قرار مي‌دهد و ممكن است از دارودرماني هم در كنار روان‌درماني استفاده كند. اين اختلال مي‌تواند آينده خطرناكي داشته باشد، بنابراين در موارد شديد، حتي ممكن است بيمار مدتي بستري شود تا بيشتر تحت نظارت و كنترل كادر درماني باشد. فقط يادتان باشد به هيچ عنوان بوليميا را بدون درمان رها نكنيد. جدي نگرفتن اين اختلال مي‌تواند به‌شدت زندگي‌تان را تحت‌تأثير قرار دهد.
- 2 - وقتي خوردن آرامتان مي‌كند
برخلاف مبتلايان به اختلال بوليميا، افرادي هم هستند كه خوردن براي آنها عملي آرامبخش توأم با لذت است. آنها هنگام اضطراب يا خشم، با خوردن خودشان را آرام مي‌كنند و ممكن است بعد از آنكه كوهي از آجيل و شيريني‌جات و غذاهاي چرب را خوردند، از خوردنشان پشيمان شوند، شايد هم پشيمان نشوند اما به هر حال فرقشان با مبتلايان به بوليميا در اين است كه سعي نمي‌كنند آنچه را خورده‌اند برگردانند. اگر پرخوري شما از اين الگو پيروي مي‌كند، دليلش آن است كه ياد گرفته‌ايد خوردن عملي لذتبخش است كه احساسات خوب را برايتان تداعي مي‌كند. شما احتمالا از آن دسته آدم‌ها هستيد كه در زندگي روزمره، وقتي هم كه قرار است خوش بگذرانيد مي‌گوييد: «خب چي بخوريم؟» يا «كدوم رستوران بريم؟» حتي ممكن است از كودكي، خوردن را نوعي پاداش به شما معرفي كرده باشند. مثلا مادرتان در ازاي انجام‌دادن يك كار خوب، به شما جايزه خوراكي داده باشد. بنابراين در بزرگسالي هم وقتي به‌دنبال حال خوش هستيد، سراغ خوردن مي‌رويد، به همين دليل هم مي‌بينيم كه بعضي افراد وقتي شرايط بحراني را در زندگي تجربه مي‌كنند، مثلا از همسرشان جدا مي‌شوند، كارشان را از دست مي‌دهند يا... روزبه‌روز بيشتر مي‌خورند و چاق‌تر مي‌شوند. آنها اضطرابشان را با خوردن تسكين مي‌دهند. جالب‌تر اينكه، نوع موادي كه در اين موقعيت‌ها مي‌خوريد هم به يادگيري پيشين شما مربوط مي‌شود. مثلا اگر در موقع عصبانيت به خوردن شكلات روي مي‌آوريد، دليلش اين است كه هميشه در زمان خوشحالي شكلات خورده‌ايد يا اگر به رستوارن خاصي مي‌رويد تا آرام بگيريد، به اين دليل است كه آن رستوران برايتان تداعي‌كننده آرامش يا شادي است. اما متأسفانه بايد بگوييم اين آرامش پس از خوردن، عمر كوتاهي دارد؛ شما با پرخوري روحتان را براي مدت كوتاهي آرام مي‌كنيد، اما در عوض جسمتان را براي مدت طولاني در معرض چاقي، فشار خون بالا، ديابت و بيماري‌هاي قلبي قرار مي‌دهيد.
- راه چاره چيست؟
درمان اين نوع پرخوري، ساده‌تر است و معمولا با رفتار درماني و شناخت درماني مي‌توان اختلال را كنترل كرد. حتي خودتان هم مي‌توانيد با آگاهي از دلايل خوردنتان و تغيير شيوه‌هاي آرام‌شدن، اين پرخوري را كنترل كنيد. به‌كار بستن توصيه‌هاي زير براي درمان پرخوري‌هاي عصبي مي‌تواند مؤثر باشد:
به‌دنبال آرام كننده‌هاي جايگزين باشيد: خود را موظف كنيد كه آرامش را از كار ديگري به‌دست آوريد، نه از خوردن. هر كدام از ما در زندگي راه‌هايي براي لذت بردن و آرامش پيدا كردن داريم. قرآن خواندن، انجام يك كار هنري، نفس عميق كشيدن، قدم زدن، صحبت‌كردن با يك دوست، دعا كردن، خوابيدن، دوش گرفتن و... گزينه‌هايي هستند كه هنگام عصبانيت و اضطراب مي‌توانيد جايگزين خوردن كنيد.
فعاليت بيشتري داشته باشيد: با ورزش‌كردن، اندروفين بيشتري در خون شما ترشح مي‌شود. بنابراين شادماني و سرحالي بيشتري را تجربه مي‌كنيد. ورزش‌هاي خانگي، پياده‌روي، باشگاه رفتن و دويدن را براي كاهش اضطراب و خشم امتحان كنيد.
خوراكي‌هاي سالم دم دست‌تان باشد: شايد در روزهاي اول برايتان دشوار باشد كه خوردن عصبي‌تان را مهار كنيد. در اين شرايط به جاي خوردن مواد مضر، از خوراكي‌هاي سالم و كم‌كالري استفاده كنيد. مثلا مقدار زيادي كاهو يا هويج بخوريد. آبميوه طبيعي بنوشيد يا يك ليوان شير بخوريد.
بنويسيد: اگر بتوانيد احساسات خود را تخليه كنيد، راحت‌تر مي‌توانيد به آرامش برسيد. نگراني‌ها و ترس‌ها و خشم‌هاي خود را بنويسيد، كاغذ را پاره كنيد و دور بيندازيد.
هميشه به وضعيت خود اشراف داشته باشيد: وقتي بدانيد چرا هوس خوردن كرده‌ايد و دليل اين پرخوري، هيجاناتي است كه داريد راحت‌تر مي‌توانيد عمل خوردن را كنترل كنيد. احساسات خود را بشناسيد، به آنها فكر كنيد و سعي كنيد با برطرف كردن منشأ هيجانات منفي، اين هيجانات را مديريت كنيد. حتي اگر لازم شد، از يك مشاور يا روانشناس هم كمك بگيريد.
سبك زندگي‌تان را عوض كنيد: دوستان بيشتري داشته باشيد و سعي كنيد زياد تنها نباشيد تا استرس و خشم و شرايط بد روحي شما را از پا درآورد يا وادار به رفتارهاي نامناسب كند.