برنامه پزشك خانواده نيز، برنامه‌اي است كه اجراي آن در وزارت بهداشت از سال84 آغاز شد و فرازوفرودهاي بسياري را در دولت‌هاي نهم و دهم داشت. حسن امامي رضوي در تمام اين سال‌ها در مقام معاون سلامت و بعد هم معاون درمان وزارت بهداشت، مسئول اصلي پيگيري و اجراي اين برنامه بود و به اين منظور با او درباره سرگذشت اين برنامه و علت اجرا نشدن آن به گفت‌وگو نشستيم.
- چرا پزشك خانواده در ايران اجرا نشد؟
امامي رضوي: اگر بخواهيم در مورد عدم‌اجراي پزشك خانواده در ايران آسيب شناسي كنيم عامل اول را بايد به تغيير دولت‌ها و نگاه متفاوت مسئولان وزارت بهداشت به نحوه اجراي برنامه پزشك خانواده اختصاص داد.
بنده تقريباً در دوره 4وزير بهداشت در بحث پزشك خانواده حضور داشته و كار كرده‌ام. در دوره دكتر پزشكيان نيز كه پزشك خانواده شروع شد، از دور در جريان امور بودم. آن زمان رئيس بيمارستان امام‌خميني بودم. بنده شاهد بودم كه در تمام دوره‌هاي مختلف، نگرش افراد با هم متفاوت بوده و از 5وزيري كه بنده ديده‌ام جملگي ديدگاه‌هاي متفاوتي نسبت به اجراي برنامه پزشك خانواده داشتند و در طول 12سال از شروع پزشك خانواده همواره نگرش‌هاي مختلفي نسبت به آن وجود داشته است.
- چه نگرش‌هايي وجود داشت؟
امامي رضوي: مدلي كه مدنظر هر يك از وزرا بود با ديگري كاملاً متفاوت بود. به‌عنوان مثال مدل مدنظر دكتر پزشكيان اين بود كه پزشك خانواده ابتدا به روستاها برود و سازمان منطقه‌اي پزشك خانواده مدنظرش بود و مي‌خواست با سازمان‌هاي HMO (سازمان منطقه‌اي حفظ سلامت) شروع كند هر چند در روستاها به شكل كشوري شروع كرد. دكتر لنكراني ديدگاهش اين بود كه با زيرساخت‌هاي خيلي اساسي شروع كند و روي بسته‌هاي خدمت بيشتر كار شود تا بسته‌هاي خدمت جامع براي پزشك خانواده شهري تعريف شود و از همين رو فرصت شروع پزشك خانواده را اصلاً پيدا نكرد. البته اختلافات با وزارت رفاه در دوران دكتر لنكراني هم به‌شدت اوج گرفته بود.
نگرش خانم دكتر وحيد دستجردي عملياتي و اجرايي بود و به‌رغم مشكلات موجود در آن دوران در يك‌سال آخر وزارت خود، برنامه پزشك خانواده را شروع كرد و در 2 استان فارس و مازندران اين برنامه كليد خورد.
دكتر طريقت اصلاً اين نحوه پزشك خانواده را قبول نداشت و دائم مطرح مي‌كرد كه اين عكس مار است نه خود مار و مي‌گفت آنچه به‌عنوان پزشك خانواده انجام شده است، پزشك خانواده نيست. او مدل اختيار پزشك خانواده را در همه سطوح قبول داشت و بر اين باور بود كه حتي پول متخصص هم بايد نزد پزشك خانواده باشد و البته فرصت اجرا نيز پيدا نكرد. البته 6 تا 7 استان را هم منتخب كرد ولي مهلت براي اجرا نيافت و فقط بودجه‌ها را به دانشگاه فرستاد ولي عملاً برنامه اجرا نشد.
- ديدگاه وزير كنوني با وزراي قبل تفاوتي دارد؟
امامي رضوي: دكتر هاشمي نيز ديدگاهش اين است كه فعلاً بايد زير ساخت‌هاي منابع و ارائه خدمات پزشك خانواده آماده شود و بعد برنامه پزشك خانواده را توسعه دهيم. لذا علت اجرايي نشدن در اين 12سال به اعتقاد بنده تفاوت ديدگاه‌ها و تغييرات مسئولان بود و اين مشكلي است كه در نظام اجرايي ايران حاكم است كه در آن تغيير و تحول مديريتي بسيار زياد است.
دولت در ايران هر 4سال يك‌بار عوض مي‌شود، دولت معمولاً از مجلسي رأي اعتماد مي‌گيرد كه در ميانه دولت عوض مي‌شود و بعد دوباره يك مجلس جديد مي‌آيد كه داراي تفكرات ديگر است. اكثراً نيز برنامه‌هاي توسعه توسط دولتي نوشته مي‌شود كه عمر خودش به اجراي آن قد نمي‌دهد و دولت بعدي هم كه مي‌آيد روي آن برنامه حرف دارد.
اين تجربه‌اي است كه هم در برنامه توسعه سوم، هم چهارم و هم پنجم شاهد آن بوديم و به‌نظر من در اين سيستم، حداكثر كاري كه يك دولت مي‌تواند بكند مربوط به يك‌سال و يك‌سال و نيم است. 6ماه تا يك‌سال اول معمولا، دولت‌ها برنامه‌ريزي مي‌كنند، يك‌سال دوم اجرا مي‌كنند و سپس با تغيير مجلس و دولت مواجه مي‌شويم.
- پس به‌نظر شما تغيير وزرا مهم‌ترين عامل اجرا نشدن پزشك خانواده بوده است؟
امامي رضوي: البته عوامل ديگري نيز در اجراي برنامه پزشك خانواده به‌عنوان مانع وجود داشته كه مي‌توان به تعدد در سياستگذاري‌ها اشاره كرد. به‌عنوان مثال يك فرد وقتي در وزارت بهداشت مسئول است يك ديدگاهي دارد و وقتي تغيير پست مي‌دهد و مسئول سازمان بيمه گر مي‌شود، كاملاً ديدگاهش بر مي‌گردد و نه‌تنها اجراي پزشك خانواده را متوقف مي‌كند بلكه طرحي موازي با پزشك خانواده اجرا مي‌كند.
بنابراين عدم‌تمركز توليت نيز از مشكلات موجود بر سر راه برنامه پزشك خانواده است و مي‌توان پراكندگي توليت در بخش سلامت را عامل مهم دوم در اين بحث دانست و اگر تمركز در توليت را داشتيم بي‌شك آسيب‌ها كمتر مي‌شد.
- وزير 11 ساله بهداشت در تركيه
امامي رضوي: اگر مقايسه كنيم با كشور تركيه به‌عنوان كشوري كه موفق‌ترين تحول را بين كشورهاي منطقه داشته و بهترين شيب اصلاحات را داشته است متوجه مي‌شويم يكي از علل و رموز موفقيت آنها حضور يك وزير بهداشت به‌مدت 11سال بر مسند وزارت بهداشت است. آقاي آكتا 11سال وزير بهداشت تركيه بود و دولت هم يك دولت ثابت بود يعني آقاي اردوغان همواره حضور داشته است يا در كسوت نخست‌وزير يا در كسوت رئيس‌جمهور و وزير بهداشت نيز در اين مدت توانسته است يك برنامه را از ابتدا طراحي كند و تا اجراي كامل پيش برود.