از يك‌سو سازمان مديريت بحران و اعضاي شوراي شهر تهران نسبت به‌جاري شدن سيلاب و بروز فاجعه درصورت بارش شديد باران در اطراف گودهاي عميق و بعضا رها شده معادن هشدار مي‌دهند و از سوي ديگر كارشناسان محيط‌زيست، رخداد پديده گردوغبار را با نزديك شدن به روزهاي گرم سال ممكن مي‌دانند. اين در حالي است كه قوانين متعدد زيست‌محيطي و معدني وجود دارد كه درصورت اجرا مي‌تواند جلوي حفر منابع طبيعي براي توليد شن و ماسه را بگيرد.
هفته گذشته عبدالمقيم ناصحي، رئيس كميسيون فرهنگي- اجتماعي شوراي شهر تهران پس از بازديد از گودال‌هاي عميق رها‌شده در جنوب غرب پايتخت، طي تذكري گفت: «اگر سيلاب جدي در تهران جاري شود، حدفاصل گودال‌هايي كه بيش از ۱۰۰متر عمق دارند و رودخانه كن در منطقه 18، تخريب ۱۰۰درصدي رخ مي‌دهد.» وي با استناد به گزارش‌هاي مديريت بحران، اعلام كرد كه در اين صورت پل فتح و پل بروجردي به‌طور كامل تخريب مي‌شوند و فاجعه عظيمي در شهر تهران رخ خواهد داد.
- گزارشي براي شهردار تهران
هشدارهاي داده شده درخصوص معادن شن و ماسه غرب تهران (منطقه18پايتخت، شهر قدس، شهريار و خادم‌آباد) باعث مي‌شود تا هر از گاهي مسئولاني از اداره‌كل محيط‌زيست استان، استانداري و همچنين مديران شهري به پاي گودال‌هاي آنها بيايند. اگرچه به‌نظر مي‌رسد هنوز بسياري از معادن شن و ماسه آنطور كه بايد و شايد زير ذره‌بين كارشناسي نرفته‌اند. مثل معدني كه در نزديكي شهرك انديشه و در بخش رضي‌آباد ديده مي‌شود. در كنار باغات، برداشت‌هايي از رودخانه براي توليد شن و ماسه صورت مي‌گيرد. آنجا كه گودال‌هاي عميقي در كنار تعدادي باغ و البته بستر خشك‌شده رودخانه كرج شكل گرفته‌اند.
در مورد معادن منطقه 18تهران هم آخرين بازديد را اواخر هفته گذشته سيدعليرضا ميرمعصومي، مديركل حقوقي شهرداري تهران انجام داد. اين بازديدبا نشست مشتركي با مديران شهري اين منطقه هم همراه شد تا گزارشي موثق براي شهردار تهران در اين رابطه تهيه شود. آنگونه كه مدير اداره ساماندهي شهرداري منطقه 18گفت، در اين گزارش اشاره شده كه اگر طرح تفرجگاهي موسوم به تاكا قابليت اجرايي ندارد، هرچه سريع‌تر اعلام شود تا راه براي اتخاذ تصميمات ديگر باز شود. به گفته اميرحسين عليزاده اكنون نه‌تنها گردوغبار بستر گودال‌ها شهروندان محله خليج‌فارس را آزار مي‌دهد بلكه احتمال ريزش ديواره‌ها نيز بيشتر شده است. البته جاري شدن سيلاب به‌خاطر تغيير مسير رودخانه كن و فاجعه در محدوده معادن شن و ماسه اين منطقه سابقه هم دارد. به‌طور نمونه تعطيلات عيد فطر در تيرماه سال گذشته بود كه بارندگي و سيلاب در بالادست رودخانه كن با تخريب بخشي از ديواره معادن همراه شد. بر اثر سيلاب آبان 91نيز سازه پل‌هاي راه‌آهن و فتح به‌شدت خسارت ديدند و ديواره‌هاي معدني در مجاورت اجراي پل سعيدآباد ريخت.
- بازيافت به جاي حفر طبيعت
هشدارها در مورد معادن شن و ماسه شهر قدس نيز بسيار جدي است؛ معادني كه در مسير جاده چيتگر- انديشه و حوالي جاده دهكده بهار شمالي واقع شده‌اند. در اين محدوده گودال‌هاي عميق بسيار زيادي وجود دارند، تا حدي كه نمي‌توان به راحتي وسعت آنها را به‌دست آورد. از طرف ديگر نخاله‌هاي ساختماني به شكل بي‌برنامه روي هم تلنبار مي‌شوند. اگرچه گاهي براي پر كردن بخشي از گودال‌ها به طرز مخفيانه اساسي به‌كار متخلفان مي‌آيند! دپوي مواداوليه برخي از معادن هم آنقدر مرتفع و طويل شده است كه كوچك‌ترين نسيمي مي‌تواند ذرات گردوغبار را از سطح آنها بلند كرده و به سمت شهر تهران حركت دهد. اين مسئله را عضو گروه كنترل آلودگي هواي دانشگاه تهران نيز تأييد كرد. به گفته عليرضا نورپور به‌خاطر عدم‌پايش مناسب معادن تاكنون، گودال‌هاي عميقي شكل گرفته‌اند كه ضمن تشكيل كانون‌هاي بزرگ توليد گردوغبار، يك‌بحران زيست‌محيطي به‌خاطر آلودگي و كاهش آب‌هاي زيرزميني به‌حساب مي‌آيند.
در اين ميان برخي از معدن‌داران با اين درك كه مواد معدني نبايد تضييع شود، منابع طبيعي را براي توليد شن و ماسه حفر مي‌كنند. نورپور اما با بيان اينكه براي توليد هر ماده‌اي نبايد به طبيعت آسيب وارد شود، گفت: «كشورهاي ديگر چنين روشي را متوقف كرده‌اند و برخلاف نظر برخي معدن‌داران، از طريق بازيافت نخاله شن و ماسه‌اي توليد مي‌كنند كه بسيار مرغوب است.» به عقيده اين استاد محيط‌زيست دانشگاه تعطيلي موقت معادن متخلف چاره كار نيست و بايد با حمايت صحيح از صنايع، موانع كار برداشته شود. وي اضافه كرد: «به‌طور نمونه وزارت نيرو، چاه‌هاي غيرمجاز را پلمب مي‌كند اما معادن به‌خاطر نياز در جايي ديگر چاه حفر مي‌كنند.» نورپور راهكارهايي را در اين زمينه ارائه كرد كه در زير مي‌خوانيد:
با يك‌مديريت يكپارچه نياز شهر از نظر شن و ماسه برآورد شده و با توجه به آن مجوز عمق برداشت صادر شود.
مثل بسياري از كشورهاي پيشرفته توليد سيمان‌هاي ژئوپليمري مقاوم (سيمان+ مواد افزودني ديگر) در دستور كار قرار بگيرد.
از صنايع بازيافت نخاله و مخلوط‌هاي حاصل از گودبرداري‌هاي عمراني شهر حمايت شود.
به جاي پلمب چاه‌هاي غيرمجاز، راه‌حل تأمين آب مورد نياز ارائه شود.
مجوز برداشت و كار معادن به‌طور اصولي صادر شود. براي يك‌معدن‌دار با مجوز يكساله به صرفه نيست كه براي تأمين آب، دستگاه تصفيه پسآب بخرد يا دستگاه‌هايش را در محيط سرپوشيده كار بگذارد.
معدن‌داران متخلف طبق قانون تعطيل شوند و به هيچ عنوان مجوز آنها تمديد نشود.
- گزارش هشدارگونه مديريت بحران
گزارش سازمان مديريت بحران شهر تهران با عنوان «بررسي مخاطرات ناشي از معادن شن و ماسه مجاور رودخانه كن، با ملاحظات زمين‌شناسي و مهندسي رودخانه» خرداد‌ماه سال گذشته تهيه شد. درست زماني كه فرمانداري تهران در جلسه‌اي مشترك با ساير دستگاه‌هاي مسئول، ضرب‌الاجلي 3ماهه را براي تعيين تكليف 4معدن 400هكتاري در اين محدوده مشخص كرد؛ اما اكنون كه از پايان اين ضرب‌الاجل بيش از 7ماه مي‌گذرد و خبري از تعيين تكليف معادن و طرح تفرجگاهي كه قرار بود به‌جاي آنها اجرا شود، نيست. اين در حالي است كه بخش عظيمي از معادن تعطيل شده‌اند و گودهاي رها شده آنها، يك‌خطر بالقوه به‌حساب مي‌آيد. موارد زير بخشي از گزارش هشدارگونه سازمان مديريت بحران است:
1- در ديواره شرقي گودال‌هاي معادن گسل‌هايي قابل مشاهده است. همچنين احتمال گسيختگي در يكي از ديواره‌ها با شيب به سوي جنوب وجود دارد.
2- مصالح انباشته شده در پاي ديواره‌ها بيانگر وقوع ريزش‌هاي قبلي و گسيختگي بخشي از خاك است.
3- گودهايي با عمق حدود 100متر در فاصله بسيار نزديك 5تا 6متر با رودخانه كن ايجاد شده است. بنابراين تخريب ديواره مشترك محتمل‌ترين خطر محسوب مي‌شود.
4- حجم عظيم خاكبرداري و توسعه بي‌رويه آن در سطح و عمق، باعث ايجاد اختلاف تراز قابل توجه بين كف معادن تا كف بستر روخانه كن شده است. اين موضوع مي‌تواند وقوع حوادث ثانويه درصورت سيلاب مثل رانش زمين و وارد شدن خسارت به ساختمان‌ها و تاسيسات را در پي داشته باشد.