البته آرزوي همه ما اين است كه هيچ وقت پايمان به دادگاه باز نشود اما دين ما با هر نوع ظلمي مخالف است و تأكيد زيادي به گرفتن حق مظلوم دارد؛ يعني اگر واقعا قرار باشد جلوي ظالم بايستيم و از حق مظلوم دفاع كنيم، احتمالا در طول زندگي پيش مي‌آيد كه گذرمان به دادگاه بيفتد. يكي از قواي سه‌گانه كشور ما قوه‌قضاييه است تا حق مظلومي ضايع نشود و ظالمي هم نتواند به ظلمش ادامه دهد. خب پس بهتر است شما هم كمي اطلاعات‌تان را درباره دادگاه‌ها بالا ببريد تا در مواقع لزوم هم خودتان از اين اطلاعات استفاده كنيد و هم به ديگران كمك كنيد.
- فرق دادسرا و دادگاه
شايد يكي از مهم‌ترين سؤال‌هايتان اين باشد كه فرق دادسرا با دادگاه در چيست؟ دادسرا جايي براي طرح شكايت‌هاي اوليه است. در دادسرا تنها شكاياتي كه جنبه كيفري و جزايي دارد مطرح مي‌شود و وظيفه دادسرا هم تحقيق و بازجويي و كشف جرم است. دادسرا بعد از تحقيق درباره جرم و مجرم، ادعا‌نامه‌اي را كه نام آن كيفرخواست است تنظيم مي‌كند و به دادگاه مي‌فرستد تا در آنجا محاكمه و سپس حكم لازم صادر شود. در حقيقت در دادسرا حكمي صادر نمي‌شود؛ يعني مرجعي كه مجرم را مجازات مي‌كند دادسرا نيست، بلكه دادگاه است.
- دادگاه اطفال
اگر اهل پيگيري اخبار حوادث رسانه‌ها باشيد، احتمالا هر چند وقت يك‌بار خبري درباره بزهكاري يا جرائم سنگين توسط يك كودك يا نوجوان شنيده‌ايد. اخباري كه خيلي زود هم در جامعه فراگير مي‌شود. خب مسلما نمي‌توان و نبايد همان برخوردي كه با يك مجرم بزرگسال صورت مي‌گيرد با يك كودك و نوجوان مجرم انجام داد، به همين دليل، هم در قانون آيين دادرسي كيفري، يك فصل كامل به شيوه رسيدگي به جرائم اطفال اختصاص يافته و هم دادگاه‌ها يا شعبه‌هايي از دادگاه‌ها، ويژه رسيدگي به جرائم اطفال است. اين دادگاه‌ها به جرائم نوجوانان و كودكان زير 18سال رسيدگي مي‌كنند.
- دادگاه عمومي
عمومي است؛ يعني همه دعواها و اختلافات مي‌تواند در اين دادگاه مطرح شود، به غيراز مواردي را كه قانون به مراجع ديگر قضايي سپرده و در اين صفحه معرفي شده است. اين نوع دادگاه‌ها معمولا در همه بخش‌ها، شهرستان‌ها و شهرهاي بزرگ وجود دارد. خب احتمالا مي‌دانيد كه شكايت‌ها هم يا حقوقي هستند يا جزايي(كيفري). اگر در يك شهري 2دادگاه باشد، يكي را به امور حقوقي اختصاص مي‌دهند و يكي را به امور جزايي. خب مسلم است كه شما بايد اول ببينيد شكايت‌تان جنبه حقوقي دارد يا كيفري.
- دادسراي جرائم اينترنتي
خب وقتي قرار باشد كه بسياري از اوقات روزانه ما در فضاي مجازي و شبكه‌هاي اجتماعي سپري شود، احتمال وقوع جرم در اين فضا هم بيشتر مي‌شود. اگر در فضاي مجازي هك شديم يا از عكس‌ها و فيلم‌هاي شخصي‌مان سوءاستفاده شد يا گرفتار كلاهبرداري‌هاي اينترنتي شديم يا شبكه‌هاي هرمي اينترنتي فريبمان دادند و... بايد به دادسراي جرائم رايانه‌اي و فناوري اطلاعات كه فعلا در تهران وجود دارد مراجعه كنيم. افراد خبره‌اي در زمينه اينترنت و رايانه در اين مرجع قضايي مشغول هستند. اين دادسرا در خيابان مطهري واقع شده و براي دسترسي به آن مي‌توانيد از ايستگاه متروي شهيد مفتح استفاده كنيد.
- دادگاه خانواده
متأسفانه بخش قابل‌توجهي از شكايت‌ها مربوط به خانواده است؛ مثلا همين موضوع طلاق. سال 76قانوني تصويب شد به نام «تشكيل دادگاه خانواده» كه براساس آن تعدادي از شعبه‌هاي دادگاه‌هاي عمومي به دعاوي خانواده اختصاص يافت تا ساير دادگاه‌هاي عمومي حق رسيدگي به دعواهاي خانواده را نداشته باشند؛ مثلا براي رسيدگي به اموري مثل طلاق، پرداخت نكردن نفقه توسط شوهر، مطالبه مهريه، غيبت طولاني شوهر و... بايد به اين دادگاه‌ها مراجعه كنيد. يكي از ويژگي‌هاي اين دادگاه‌ها هم اين است كه قاضي‌ها در آن مشاور زن دارند و احكام قضايي پس از مشاوره با آنها صادر مي‌شود.
- ديوان عدالت اداري
متأسفانه خيلي‌ها به‌دليل ناآگاهي از وظايف اين مرجع قضايي، مراجعه‌اي به ديوان عدالت اداري ندارند، درحالي‌كه اين مرجع مي‌تواند در گرفتن حق افراد بسيار پركاربرد باشد. خب براي چه شكايت‌هايي به ديوان عدالت اداري برويم؟ رسيدگي به شكايات و اعتراضات اشخاص حقيقي و حقوقي از تصميم‌ها و اقدامات واحد‌هاي دولتي اعم از وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و مؤسسه‌ها و شركت‌هاي دولتي و شهرداري‌ها و سازمان تأمين اجتماعي و نهادهاي انقلابي و مؤسسات وابسته به آنها و همچنين تصميم‌ها و اقدامات مأموران اين سازمان‌ها برعهده ديوان عدالت اداري است.
- آشنايي با ساير دادگاه‌ها
دادگاه‌هاي ديگري هم در كشورمان فعاليت دارند كه شايد خيلي عمومي نباشند و زياد لازم نباشد گذر شما به آنها بيفتد، اما بد نيست مختصري با آنها آشنا شويد.
دادگاه ويژه روحانيت: وظيفه اين دادگاه از نامش مشخص است. دادگاه و دادسراي ويژه روحانيت براساس دستور امام(ره) تشكيل شد و طبق قانون تا زماني كه رهبر معظم انقلاب، ادامه كار آن را مصلحت بداند به جرائم اشخاص روحاني رسيدگي خواهد كرد.
دادگاه فرهنگ و رسانه: محورهاي اصلي آن در حوزه فرهنگ و جرائم مرتبط با آن شامل ميراث فرهنگي، چاپ و ادبيات هنري، هنرهاي اجرايي، هنرهاي تجسمي، سينما، راديو، تلويزيون، طبيعت و مسائل مربوط به محيط‌زيست است كه در دادگاه و دادسراي فرهنگ و رسانه به جنبه‌هاي فرهنگي اين حوزه‌ها رسيدگي مي‌شود.
دادگاه انقلاب: بلافاصله پس از پيروزي انقلاب اسلامي، دادگاه انقلاب به دستور امام(ره) تشكيل شد. اين دادگاه در حال حاضر به جرائم خاصي مثل تمام جرائم عليه امنيت داخلي و خارجي و محاربه و فساد في‌الارض، توهين به بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران و مقام معظم رهبري، توطئه عليه جمهوري اسلامي ايران يا اقدام مسلحانه و ترور و تخريب مؤسسات به‌منظور مقابله با نظام، جاسوسي به نفع بيگانگان، جرائم مربوط به قاچاق و مواد‌مخدر و... رسيدگي مي‌كند.
دادگاه نظامي: براي رسيدگي به جرائم نظامي يا نظاميان، لازم است كه قضات داراي اطلاعات لازم و بعضا محرمانه در اين زمينه بوده و اين جرائم بايد با آيين دادرسي ويژه‌اي مورد رسيدگي قرار گيرد. در حال حاضر نيز دادگاه‌هاي نظامي در ايران، رسيدگي به جرائم نظاميان كشور را برعهده دارد.
دادگاه انتظامي قضات: قاضي‌ها قرار است عدالت را در جامعه ايجاد كنند. خب حالا اگر همين قضات از عدالت خارج شوند چه مي‌شود؟ نظارت بر نحوه عملكرد و رفتار قضات و رسيدگي به تخلفات انتظامي و صلاحيت قضايي آنها برعهده دادگاه انتظامي قضات است.
دادگاه تجديد نظر: اين دادگاه در مركز هر استان تشكيل شده و هدف از تشكيل آن، تجديد در آراي قابل تجديدنظر صادره از دادگاه‌هاي عمومي و انقلاب است.