معصومه ابتكار در جمع خبرنگاران، برحساسيت سازمان محيط‌زيست در اجراي طرح انتقال آب خزر به كوير مركزي تأكيد كرد و افزود: تلاش ما بر اين است كه آثار سوء زيست‌محيطي به حداقل ممكن برسد؛ لذا با ارزيابي زيست‌محيطي طرح انتقال آب خزر درصدديم تا از به حداقل رسيدن آثار سوء زيست‌محيطي ناشي از اجراي طرح انتقال آب خزر اطمينان پيدا كنيم.وي با بيان اينكه در چارچوب مقررات، مطالعات اين پروژه تكميل و در زمان مقرر اعلام مي‌شود، افزود: هرگونه اعلام نظر درخصوص اجراي اين پروژه بايد در چارچوب فرايندهاي قانوني آن اجرايي شود.
- تأكيد رئيس‌جمهور بر اجراي طرح انتقال آب خزر به سمنان
7ماه پس از اين گفته‌ها، رئيس‌جمهور روز سه‌شنبه 31ارديبهشت‌ماه امسال در سفر به سمنان در جمع مردم اين استان با اشاره به طرح‌هاي كوتاه‌مدت و بلندمدت دولت براي تأمين و رفع مشكل كم‌آبي استان گفت: سدسازي يكي از طرح‌هاي كوتاه‌مدتي است كه در اين استان انجام و سد مشترك بين مازندران و سمنان با امكانات و اعتبارات دولتي ساخته خواهد شد. روحاني سپس به طرح بلندمدت انتقال آب درياي خزر به استان سمنان اشاره كرد و اظهار داشت: اين طرح مباحث فراواني را در رسانه‌ها به‌دنبال داشت اما دولت طي ماه‌هاي آخر سال گذشته محيط‌زيست را مكلف كرد كه مطالعات و اشكالات اين طرح را بررسي كند و تقريبا 80درصد از اين مسائل انجام شده و 20درصد مابقي نيز طي هفته‌هاي آينده بررسي خواهد شد. وي تأكيد كرد: مي‌توان آب را از درياي خزر به سمنان منتقل كرد و در عين حال همه مسائل محيط‌زيستي را مدنظر قرار داد تا مشكلي به‌وجود نيايد.
- برخي اظهارات منتقدان
دكتر حسين آخاني، استاد گياه‌شناسي دانشگاه تهران درباره طرح انتقال آب خزر به سمنان به همشهري گفت: ميزان شوري آب خزر 16df/m است كه شوري بسيار بالايي است به‌ويژه با انتقال آب خزر به منطقه خشك سمنان، ميزان شوري آب بر اثر تبخير افزايش مي‌يابد و قابل استفاده نخواهد بود مگر آنكه با آب شيرين‌كن آن را شيرين كنيم. اين پژوهشگر منابع طبيعي با تأكيد بر اينكه دخل و تصرف در اكوسيستم خزر بسيار خطرناك است، خاطرنشان كرد: به فرض آنكه اجراي اين طرح در دستور كار قرار بگيرد بايد درنظر داشته باشيم كه اگر قرار است از لوله براي انتقال آب استفاده كنيم، عبور خط لوله از مناطق جنگلي باعث تخريب بخش گسترده‌اي از جنگل‌هاي هيركاني مي‌شود.
آخاني تصريح كرد: حفر تونل هم علاوه بر هزينه سنگين، باعث نفوذ آب شور به عرصه‌هاي جنگلي و اراضي اطراف تونل مي‌شود و گونه‌هاي گياهي و تنوع زيستي را با خطر نابودي مواجه مي‌كند ضمن آنكه ساحل خزر 26متر پايين‌تر از سطح درياست درحالي‌كه ميانگين ارتفاع سطح استان سمنان بيش از 1000متر از سطح درياست و بايد اين آب براي رسيدن به سمنان از ارتفاعاتي كه گاه به 2500متر هم مي‌رسد عبور كند. بديهي است انتقال آب از اين ارتفاعات نياز به پمپاژ دارد و مشخص نيست به چه وسيله‌اي مي‌خواهد اين پمپاژ صورت بگيرد. به گفته آخاني، درياي خزر، زيست‌بومي مشترك ميان 5كشور حاشيه اين درياست، در نتيجه اجراي چنين طرحي، باعث مي‌شود كه كشورهاي ديگر هم به همين شيوه عمل كنند ازجمله ممكن است بخشي از آب خزر را به درياچه آرال منتقل كنند كه درنهايت باعث برداشت غيرقابل‌كنترل آب از خزر مي‌شود.آنطور كه اين استاد دانشگاه مي‌گويد برداشت آب از خزر اگر به يك روند تبديل شود پسروي اين دريا را در پي خواهد داشت كه به نابودي بنادر موجود در كشورهاي اطراف خزر و از بين رفتن هزاران شغل مرتبط با شيلات و بنادر منجر مي‌شود.آخاني ضمن هشدار نسبت به طرح‌هاي انتقال آب از حوضه‌اي به حوضه ديگر يادآور شد: ما با انتقال آب كارون و دز، خوزستان را با مشكل مواجه كرديم اما با وجود اين تجارب تلخ همچنان طرح‌هايي چون انتقال آب خزر به سمنان مطرح مي‌شود. به گفته آخاني هم اكنون آب خزر در حال پايين رفتن است به‌طوري كه تالاب ميانكاله دارد خشك مي‌شود و تشديد اين روند خزر را با تهديد جدي مواجه مي‌كند.به همين دليل، اين طرح نه توجيه اقتصادي دارد و نه توجيه زيست‌محيطي.
- پرسش‌هاي بي‌پاسخ
مهندس فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر آب و توسعه پايدار هم با انتقاد از طرح‌هاي انتقال آب از حوضه‌اي به حوضه ديگر به همشهري گفت: ما از يك سو، رودخانه‌هاي طبيعي را با سدسازي مي‌خشكانيم و از سوي ديگر مي‌خواهيم با احداث تونل و كانال‌هاي مصنوعي آب منتقل كنيم.
وي كه در حوزه توسعه پايدار و مسائل آب صاحب ترجمه و تاليف مقالات متعدد است، مي‌گويد: بايد متوليان اين طرح به اين پرسش پاسخ دهند كه طرح انتقال آب خزر به سمنان صرف‌نظر از تحليل زيست‌محيطي با كدام توجيه اقتصادي و اجتماعي قرار است اجرايي شود؟ آيا مشاور طرح هيچ گزارشي از سيماي طرح و اثرات و تحليل فايده اقتصادي و اجتماعي آن ارائه كرده است؟
ظفرنژاد درباره چگونگي ارزيابي طرح‌هايي از اين دست هم تصريح كرد: در ارزيابي هر طرحي 3معيار بايد مورد توجه قرارگيرد؛ معيار اول تخصيص مؤثر است؛ به اين معنا كه آيا تخصيص اعتبار يك تخصيص مؤثر و كارآمد است؟ دومين معيار، هزينه مؤثر عنوان دارد كه براساس آن، بايد مشخص شود كه آيا دستيابي به اهداف مورد نظر با گزينه انتخابي، كمترين هزينه را دارد يا روش‌هاي بسيار كم‌هزينه و ارزان‌تر ديگري وجود دارد كه مي‌توان آنها را اجرا كرد؟
سومين معيار نيز ارزيابي نسبت فايده به هزينه اجتماعي يك طرح است كه شامل پيامدهاي اجتماعي، اقتصادي و زيست‌محيطي طرح است كه بايد در يك سامانه جمع شود تا مشخص شود كدام مثبت و كدام منفي است و آيا در مجموع به‌نفع جامعه و كشور است؟ اما متأسفانه اين سه مورد در سامانه تصميم‌گيري آنگونه كه بايد، درنظر گرفته نمي‌شود، در نتيجه طرح‌هاي فاقد هرگونه ارزيابي اقتصادي، اجتماعي و زيست‌محيطي اعتبار مي‌گيرد و تنها در اين ميان شركت‌هاي دست‌اندركار منتفع مي‌شوند.
- چرخش 180درجه‌اي سازمان حفاظت محيط‌زيست
همزمان با سفر رئيس‌جمهور به سمنان و تاكيد وي بر اجراي طرح انتقال آب خزر به سمنان ، سعيد متصدي، معاون انساني سازمان حفاظت محيط‌زيست كه يك روزقبل درجمع خبرنگاران به صراحت اعلام كرده بود كه «سازمان حفاظت محيط‌زيست معتقد است نيازي به انتقال آب خزر به سمنان و آب خليج‌فارس و درياي عمان به فلات مركزي وجود ندارد» در يك موضعگيري كاملا متفاوت، گفته‌هاي خود را تكذيب كرد و گفت كه«هرگونه اظهارنظر قطعي سازمان محيط‌زيست درباره انتقال آب خزر تكذيب مي‌شود».او در اظهاراتي شتابزده، مواضع خود را زير سؤال برد و فراتر از آن، توپ را در زمين رسانه‌ها انداخت و گفت كه «جنجال‌هاي رسانه‌اي در تصميمات تخصصي و كارشناسي بي‌تأثير خواهد بود». متصدي تأكيد كرد: «حسب تعهد دولت و ضرورت اجراي قوانين و مقررات، سازمان حفاظت محيط‌زيست موظف است به‌عنوان سازماني تخصصي، تنها براساس قوانين و مقررات و نظريات علمي و كارشناسي تصميم‌گيري كند و از اين‌رو جنجال‌هاي رسانه‌اي در تصميمات تخصصي و كارشناسي بي‌تأثير خواهد بود». اين درحالي است كه سعيد متصدي روز دوشنبه 30فروردين‌ماه امسال و يك روز پيش از سفر رئيس‌جمهور به استان سمنان، با اعلام اينكه طرح انتقال آب خزر به سمنان و انتقال آب خليج‌فارس و درياي عمان به فلات مركزي در سال‌هاي گذشته از سازمان حفاظت محيط‌زيست مجوز گرفته است، گفت: «امروز استراتژي سازمان تغيير كرده و انتقال آب به‌عنوان آخرين گزينه مطرح است.
وقتي مي‌توانيم با مديريت صحيح و هزينه كمتر آب به‌دست بياوريم چرا بايد به انتقال آب درياها رو بياوريم؟» وي در ادامه همان اظهارات بر مصرف درست آب تأكيد كرد و گفت: «وقتي بازچرخاني آب نداريم، وقتي تصفيه آب و فاضلاب نداريم، وقتي ۲۵ تا ۳۰درصد آب در شبكه‌هاي توزيع هدر مي‌رود و وقتي در بخش كشاورزي كه ۹۰درصد آب كشور را مصرف مي‌كند، راندمان آبياري ۳۰ تا ۴۰درصد است، راهكار تأمين آب، پرداختن به اين گزينه‌هاست و نه انتقال آب». متصدي افزود: »چرا بايد آب را با هزينه مترمكعبي ۱۰ هزار تومان منتقل كنيم و بعد ۴۰درصد آن را هدر دهيم؟ اگر زماني از آب به درستي استفاده شود به‌طوري كه راندمان مصرف چه در بخش شرب و چه در بخش كشاورزي به ۹۰درصد برسد اما بازهم مشكل آب وجود داشته باشد، آن‌وقت مي‌توانيم به سراغ انتقال آب برويم.»