به گزارش همشهري آنلاين، دکتر محسن اسماعیلی در هفتاد و پنجمین جلسه شرح و تفسیر نهج‌البلاغه که در محل مجتمع فرهنگی سرچشمه برگزار شد، در ادامه شرح نامه ۶۹ نهج‌البلاغه که متضمن سفارش‌های امیرالمومنین (ع) درباره رفتار در برابر نعمت‌های خداوند است، گفت: نعمت‌ها در کلام امیرالمومنین (ع) از دو جهت «ماهیت» و «هدف» قابل تقسیم‌بندی است؛ نعمت‌ها از نظر ماهیت به دو دسته مادی (دنیوی) و معنوی (اخروی) و از نظر هدف به دو دسته فرعی یا «مطلوب لغیره» و اصلی یا «مطلوب لنفسه» تقسیم‌بندی می‌شوند.
این استاد حوزه و دانشگاه در مثال‌هایی از مال و ثروت و جاه و موقعیت اجتماعی به عنوان نعمت‌های مادی و از علم، تقوا، نماز، عبادت و شجاعت به عنوان نعمت‌های معنوی نام برد و افزود: آنچه از قرآن و روایات فهم می‌شود این است که همه نعمت‌های مادی «مطلوب لغیره» هستند یعنی نعمت‌های مادی وقتی نعمت هستند که در مسیر رسیدن به نعمت‌های معنوی باشند و نعمت‌های معنوی هم وقتی نعمت هستند که موجب قرب خداوند و تبدیل فرد به بنده خالص خداوند شوند.
دکتر اسماعیلی خاطرنشان کرد: نعمت‌های «مطلوب لنفسه» خود دارای درجاتی هستند که از علم و نماز و عبادات شروع می‌شوند تا «قرب الی الله». برای یک انسان مومن به مبدأ و معاد، یک نعمت بیشتر وجود ندارد و آن نعمت «قرب به خدا» است و همه نعمت‌های دیگر باید در خدمت این نعمت قرار گیرند، واگرنه آن نعمت‌ها فایده‌ای ندارند. به عنوان مثال، مال اگر در راه آسایش و امنیت خاطر و رفاه زندگی و کمکی برای راحت‌تر پرستیدن خداوند نباشد، دیگر نعمت نیست بلکه نقمت و مایه عذاب است.
منتحب مردم در مجلس خبرگان رهبری، در برشمردن سه دلیل عقلانی از کلام امیرالمومنین (ع) در نهج‌البلاغه برای اینکه همه نعمت‌های مادی «مطلوب لغیره» بوده و باید در خدمت نعمت معنوی قرار گیرند، به موارد زیر اشاره کرد:
(۱) نعمت‌های مادی خداوند هر چند فراوان و بی‌انتها است و قابل شمارش نیست، اما با همه کثرت و ارزشی که دارد در مقابل نعمت‌های اخروی خیلی اندک و کم‌شمار هستند و انسان عاقل، نعمت اندک را به نعمت لایتناهی ترجیح نمی‌دهد.
امیرالمومنین (ع) در خطبه ۱۰۹ نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «سُبْحَانَکَ مَا أَعْظَمَ شَأْنَکَ سُبْحَانَکَ مَا أَعْظَمَ مَا نَرَى مِنْ خَلْقِکَ وَ مَا أَصْغَرَ کُلَّ عَظِیمَهٍ فِی جَنْبِ قُدْرَتِکَ وَ مَا أَهْوَلَ مَا نَرَى مِنْ مَلَکُوتِکَ وَ مَا أَحْقَرَ ذَلِکَ فِیمَا غَابَ عَنَّا مِنْ سُلْطَانِکَ وَ مَا أَسْبَغَ نِعَمَکَ فِی الدُّنْیَا وَ مَا أَصْغَرَهَا فِی نِعَمِ الْآخِرَهِ». (منزّهى از هر عیب، چه بزرگ است شأن تو منزهى، چه عظیم است آنچه از مخلوقاتت که مىبینیم و چه کوچک است عظمت آن در کنار قدرت تو و چه دهشت آور است آنچه از ملکوت تو مشاهده مىنماییم و چه اندازه حقیر است آنچه دیده مىشود در برابر آنچه از سلطنت تو براى ما ناپیداست نعمتهایت در این دنیا چه گسترده و فراوان است و با این حال در برابر نعمت آخرتت چقدر کوچک است)
(۲) نعمت‌های مادی و دنیایی خالص نیستند و هر نعمت کوچک دنیا آمیخته با تلخی‌ها، سختی‌ها و زحمت‌هاست. اما نعمت‌های اخروی، خالص و خاص هستند و تماماً لذت و خوشی در بهشت هستند و هیچ رنج و دردی ندارند. در بهشت، حزن و اندوهی وجود ندارد ولی همه دنیا حزن و اندوه است.
امام (ع) در خطبه ۳۸۷ نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «مَا خَیْرٌ بِخَیْرٍ بَعْدَهُ النَّارُ وَ مَا شَرٌّ بِشَرٍّ بَعْدَهُ الْجَنَّهُ وَ کُلُّ نَعِیمٍ دُونَ الْجَنَّهِ فَهُوَ مَحْقُورٌ وَ کُلُّ بَلَاءٍ دُونَ النَّارِ عَافِیَهٌ». (خیرى را که آتش دوزخ در پى بود خیر نتوان به حساب آورد، و شرى را که پس آن بهشت بود، شر نتوان وصف کرد. هر نعمتى جز بهشت خوارست، و هر بلایى جز آتش دوزخ عافیت به شمار.)
(۳) نعمت‌های مادی و دنیوی ماندگار نیستند اما نعمت‌های معنوی و اخروی هیچ وقت از بین نمی‌روند و دائمی هستند.
امیرالمومنین (ع) در نامه ۴۵ نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «مَا لِعَلِیٍّ وَ لِنَعِیمٍ یَفْنَى وَ لَذَّهٍ لَا تَبْقَى نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنْ سُبَاتِ الْعَقْلِ وَ قُبْحِ الزَّلَلِ وَ بِهِ نَسْتَعِینُ». (على را با نعمتى که از دست مىرود و لذّتى که باقى نمىماند چکار از خواب عقل، و زشتى لغزش به خدا پناه مىبریم، و از او یارى مىطلبیم.)
دکتر اسماعیلی در بخش دیگری از جلسه شرح و تفسیر نهج‌البلاغه، یکی از لغزشگاه‌های مومنین را سرگرم شدن به نعمت‌های مادی و فراموش کردن «مطلوب لغیره» نعمت‌های مادی دانست و افزود: یکی از لغزشگاه‌های مومنین آنجاست که فراموش کنند نعمت‌های مادی، «مطلوب لنفسه» نیستند بلکه «مطلوب لغیره» بوده و برای هدف دیگری که رسیدن به نهایت نعمت‌های معنوی یعنی قرب به خداوند است، داده شده‌اند.
امیرالمومنین (ع) در حکمت ۳۳۸ نهج البلاغه می‌فرمایند: «أَلاَ وإِنَّ مِنَ الْبَلاَءِ الْفَاقَهَ وَأَشَدُّ مِنَ الْفَاقَهِ مَرَضُ الْبَدَنِ، وَأشدُّ مِنْ مَرَضِ الْبَدَنِ مَرَضُ الْقَلْبِ. أَلاَ وإِنَّ مِنَ النِّعَم سَعَهَ الْمَالِ، وَأَفْضَلُ مِن سَعَهِ الْمَالِ صِحّهُ الْبَدَنِ، وَأَفْضَلُ مِنْ صِحَّهِ الْبَدَنِ تَقْوَى الْقَلْبِ». (آگاه باشید! فقر یکى از بلاها است و بدتر از آن بیمارى بدن است، و از آن بدتر بیمارى قلب است. بدانید که تقواى قلب دلیل صحت بدن خواهد بود)
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: اگر انسان مومن سه دستور امیرالمومنین درباره نعمت که شامل نعمت‌های معنوی هم می‌شود را فراموش کند، یعنی این نعمت‌ها را به طور صحیح و کامل استفاده نکند، آنها را ضایع و تباه نماید و نعمت بر رویش اثری نداشته باشد، آنگاه آثار خطرناک و سنگینی روی اعتقاد و عمل انسان دارد و مشکلات دینی و اعتقادی و عملی پیدا می‌کند.
همچنان که پیامبر (ص) می‌فرمایند: «مَنْ لَمْ یَعْرِفْ لِلّهِ عَلَیْهِ نِعْمَهً إِلاّ فِی مَطْعَمٍ أَوْ مَشْرَبٍ قَصَرَ عَمَلُهُ وَ دَنا عَذابُهُ» (اگر کسی فقط نعمت‌های مادی خوردن، نوشیدن و پوشیدن را دید، اولا کوته عمل می‌شود و ثانیا به عذاب خداوند نزدیک‌تر می‌گردد) بنابراین نتیجه تنگ‌نظری، کم‌عملی است؛ یعنی اگر فقط نعمت مادی را دیدیم و کوته‌نظر شدیم، برای آخرت هم زحمتی نمی‌کشیم.
اسماعیلی خاطرنشان کرد: اگر همت انسان در سطح خوراک و پوشاک تقلیل پیدا کند، قصور در عمل پیدا می‌کند و از تلاش برای رسیدن به معنویات محروم می‌شود چراکه بالا رفتن از پله‌های تقرب به خداوند، زحمت هم دارد و مانند نعمت‌های مادی آسان به دست نمی‌آیند. بنابراین آدم شدن اگر نگوییم محال است، اما سخت است. امیرالمومنین (ع) فرموده‌اند: «کسی که همه هوش و حواس خود را متوجه دنیا و مادیات می‌کند در روز قیامت اندوه و بدبختی‌اش به درازا می‌کشد».
شاگرد برجسته مرحوم استاد آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی در ذکر خاطره‌ای از ایشان در این رابطه، گفت: مرحوم استاد می‌گفتند «کاسب‌های خوبی هم نیستیم؛ بعضی از ما می‌گوییم دنیا نقد است و آخرت نسیه؛ سیلی نقد به از حلوای نسیه!»