درباره عوارض و خطرات جبران ناپذير مواد دخاني به ويژه قليان، بارها و بارها گفته ايم و هشدار داده ايم اما به بهانه روز جهاني بدون دخانيات، كه دهم خرداد است بازهم تكرار مي‌كنيم كه مصرف مواد دخاني يعني بازي با سلامت جسم و جان يعني ارزشمندترين سرمايه هر انسان، براي بودن و خوب زندگي كردن.
اين روزها، علي رغم هشدارهاي جدي وزارت بهداشت اما باز هم انواع و اقسام قليان‌ها با طعم‌هاي مختلف و تنباكوهاي معطر، مصرف مي‌شود و اين در حالي است كه ترکیبات موجود در تنباکوی معسل یا میوه ای، اثرات ناگوار بر سلامت انسان دارد.
- اثرات ناگوار قليان و تنباكوهاي معطر
تنباکوی معسل و معطر حاوی 70 تا 80 درصد مواد افزودنی، اسانس و ترکیبات شیمیایی است که به دلیل ایجاد بو و طعم میوه‌ها، بسیاری از جوانان و افراد را با ایجاد تصور ذهنی غلط، نسبت به مفید بودن مصرف آن، گمراه می‌کند.
در بررسی‌های انجام شده روی این نوع تنباکوها، مقادیر بسیاری مواد سمی و سرطان‌زای قطعی به ویژه ترکیبات بنزن و هیدروکربن‌های معطر چند حلقوی (PAH) وفلزات سنگین شناسایی شده است. اين همه در حالي است كه مواجهه با بنزن، طی سه تا 15 سال، باعث بروز سرطان به خصوص سرطان خون می‌شود و بیشترین راه جذب آن از طریق تنفس است.
- مروري بر نتايج تحقيقات و مطالعات انجام شده
نتایج تحقیق روی 20 نمونه تنباکوی معطر و معسل در بازار ایران، در سال 1394 نشان داد: وجود انواع مواد آروماتیک چند حلقوی، به ویژه ترکیبات بنزن، اتیل بنزن، زایلن، بنزیل الکل، بنزآلدئید، اتیل فتالات، اتیل آنیلینو بنزوات، آنترانیلیک اسید، بنزو فنون، نفتالین، متیل استر، بقایای سموم آلی حشره‌کش و فلزات سنگین از جمله سرب و جیوه در اين نوع تنباكوها وجود دارد.
- تبعات ناگوار مواجهه با دود قلیان
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت هر وعده مصرف قلیان، دودی معادل مصرف 5 تا 10 پاکت سیگار( 100 تا 200 نخ) وارد ریه مي‌كند.
دود دست دوم: میزان مواجهه با دود قلیان برای اطرافیان معادل 5 تا 10 سیگار برآورد شده است. تماس و مواجهه با دود دست دوم قلیان ونشستن در کنار جمع قلیان‌کش‌ها برای اطرافیان و خصوصا کودکان بسیار خطرناک و آسیب رسان است.
دود دست سوم : رسوب بقایای دود قلیان روی فرش، دیوارهای محل مصرف قلیان منزل، رستوران و لوازم شخصی موجب انتقال سموم سرطان زا به فرزندان و اطرافیان، از طریق تماس پوستی که جذب بسیار بالایی دارد، می‌شود.
- قليان و ابتلا به انواع سرطان و بيماري‌ها
بررسی‌های سیستماتیک از نتایج تحقیقات انجام شده، ارتباط معنی داری بین مصرف قلیان و سرطان‌های ریه، دهان، مری، معده و مثانه، بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی، قلبی عروقی، سکته مغزی ، ناباروری مردان، ریفلاکس دستگاه گوارش و اختلالات سلامت روان را نشان می‌دهد.
میزان منو اکسید کربن ناشی از احتراق ذغال قلیان 30 برابر بیشتر از اکسیژن است و این خاصیت مانع جذب آن در آب شده و به طور مستقیم به ریه فرد مصرف کننده وارد می‌شود.
75 درصد موارد سرطان لب و حفره دهانی ناشی از مصرف دخانیات است که دلیل اصلی آن وجود عوامل سرطان زا و تماس مستقیم مخاط دهان با آن است.
با مصرف قليان، احتمال ابتلا به سرطان معده در مصرف کننده قلیان و مواد دخانی بين 40 تا 80 درصد افزايش مي‌يابد.
- نيكوتين و عوارض مخرب آن
7000 ماده شیمیایی که سرطان زایی حداقل 70 نوع آن به اثبات رسیده است، در دود قلیان و مواد دخانی وجود دارد.
نیکوتین قابل حل در آب نیست و سموم موجود در دود قلیان نیز محلول در آب نمی باشد بنابراين، آب موجود در ابزار قلیان تاثیری بر کاهش سمیت و سرطا‌‌ن‌زایی دود حاصله از مصرف قلیان ندارد.
مقادیر قابل توجهی از فلزات سنگین، ترکیبات آروماتیک و مواد سمی در دود حاصل از احتراق ذغال شناسایی شده است که علاوه بر مواد سمی و سرطان‌زای موجود در تنباکو، آسیب‌های مصرف قلیان را افزایش می‌دهد.
دود دریافتی در هر وعده 60 دقیقه ای مصرف قلیان 200 برابر بیشتر ازمصرف یک نخ سیگار است و به همین ترتیب حجم نیکوتین و مواد سمی دریافتی به مراتب بیشتر است.نیکوتین ماده ای بسیار اعتیاد آور است که موجب وابستگی افراد مصرف کننده قلیان به سایر محصولات دخانی و مواد اعتیاد آور می‌شود.
- مواد روان گردان در تنباکوهای مورد استفاده در قلیان
برخی از سودجویان و عرضه کنندگان قلیان برای جذب مشتری و سود بیشتر، اقدام به افزودن مواد مخدر و روان گردان به توتون مصرفی و الکل در آب محتوی ابزار قلیان مي‌كنند.
دكتر خسرو صادق نيت، رييس مركز سلامت و محيط كار وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشكي