اين افراد علاوه بر اينكه بايد روزه قضا بگيرند، بايد كفاره هم پرداخت كنند. اما اين كفاره در احكام شرعي انواع و اقسام مختلفي دارد كه شامل كفاره، كفاره جمع، كفاره تأخير و فديه مي‌شود. درضمن خود مبلغي هم كه بايد براي كفاره پرداخت كرد در اين روزهاي پاياني ماه رمضان اهميت پيدا مي‌كند زيرا خيلي‌ها كفاره روزه‌هاي باطل شده يا نگرفته خود را در عيد فطر پرداخت مي‌كنند. اينجا به‌طور مجزا به اقسام كفاره و احكام مربوط به آن اشاره كرده‌ايم.
- احكام كفاره
حكم كلي: هرگاه در ماه رمضان كارهايي كه روزه را باطل مي‌كند را از روي عمد و اختيار و بدون عذرشرعي انجام دهد، علاوه بر اينكه روزه او باطل مي‌شود و قضا دارد، كفاره نيز بر او واجب است اعم از اينكه هنگام انجام كار باطل‌كننده روزه، مي‌دانسته كه بايد كفاره بدهد يا نه.
مصداق مبتلابه 1: شخصي فكر مي‌كرده كه عذري دارد، مثلا فكر مي‌كرده كه روزه برايش ضرر دارد و به همين دليل روزه نمي‌گرفته، اما بعدا معلوم مي‌شود كه اشتباه مي‌كرده و بايد روزه مي‌گرفته است. خب چنين فردي چه وظيفه‌اي برعهده دارد؟
حكم شرعي: علاوه بر قضا، كفاره هم بر او واجب است. در حقيقت احتمال واجب نبودن روزهماه مبارك رمضان براي روزه نگرفتن كافي نيست و بايد مطمئن شود. در مورد ترس از ضرر روزه براي انسان هم، اين ترس بايد منشأ عقلايي داشته باشد تا كفاره به آن تعلق نگيرد.
مصداق مبتلابه 2: فردي از احكام باطل‌كننده‌هاي روزه اطلاع ندارد؛ مثلا نمي‌داند كه فرو بردن تمام سر در آب باعث باطل شدن روزه مي‌شود و اين كار را انجام مي‌دهد و بعدا مي‌فهمد كه اين كار جزو باطل كننده‌ها بوده است. خب اين فرد علاوه بر قضاكردن روزه‌اش، بايد كفاره هم بدهد؟
حكم شرعي: روزه‌اش باطل است و بايد آن را قضا كند، ولي كفاره بر او واجب نيست. اگر به جهتي باطل كردن روزه براي او جايز يا واجب شود، مانند اينكه او را مجبور كنند كاري كه روزه را باطل مي‌كند انجام دهديا براي نجات جان غريق خود را در آب بيندازد، در اين صورت، كفاره بر او واجب نيست، ولي بايد قضاي آن روز را به جا آورد.
سؤال: كسي به گفته يك نفر، قبل از اذان افطار مي‌كند، درحالي‌كه نبايد به گفته او اعتماد مي‌كرده. چنين فردي چه وظيفه‌اي برعهده دارد؟
اگر روزه‌دار به گفته كسي كه مي‌گويد مغرب شده و اعتماد به گفته او نيست، افطار كند و سپس بفهمد كه مغرب نبوده، قضا و كفاره بر او واجب مي‌شود.
- ميزان كفاره
حكم كلي: كفـاره باطل كردن عمـدي روزه ماه مبارك رمضان در شرع اسلام يكي از اين 3چيز است: 1- آزاد كردن يك برده. 2- 2ماه (60روز) روزه گرفتن. 3- 60فقير را غذا دادن.
نكته 1: از آنجا كه در اين دوران برده‌اي وجود ندارد مكلف بايد يكي از آن 2 كار ديگر را انجام دهد.
نكته 2: كسي كه مي‌خواهد 2ماه كفاره روزه ماه رمضان را بگيرد بايد يك ماه تمام و حداقل يك روز از‌ماه دوم(يعني 31 روز) را پي‌در‌پي بگيرد و اگر بقيه ماه دوم پي‌در‌پي نباشد اشكال ندارد.
نكته 3: غذا دادن به 60 فقير را مي‌توان به 2صورت انجام داد؛ 1-اينكه با غذاي آماده آنان را سير كند. 2- اينكه به هر نفر به اندازه ۷۵۰گرم (يك مد) گندم يا آرد يا نان يا برنج يا امثال آن بدهد. (معمولا همراه با ميزان فطريه، مبلغ كفاره يك روز هم توسط مراجع تقليد در پايان ماه رمضان اعلام مي‌شود.)
مصداق مبتلابه 1: ممكن است يك نفر علاوه بر قضاي روزه، كفاره هم بر او واجب شده باشد. اما اين فرد نه توانايي 60روز روزه گرفتن را دارد و نه پولي كه بخواهد به فقرا بدهد. خب حالا چه وظيفه‌اي در مورد كفاره برعهده او است؟
حكم شرعي: بايد به هر تعداد فقير كه قادر است غذا بدهد و احتياط واجب آن است كه استغفار نيز بكند و اگر به هيچ وجه قادر به دادن غذا به فقرا نيست فقط كافي است كه استغفار كند يعني با دل و زبان بگويد: «اَسْتَغْفِرُاللهَ».كسي كه به‌خاطر عدم‌توانايي بر روزه و غذا دادن به فقير، وظيفه‌اش استغفار است، اگر بعدها توانايي روزه گرفتن يا به فقرا غذا دادن پيدا كرد، لازم نيست اين كار را بكند، البته احتياط مستحب انجام اين كار است.
- احكام كفاره جمع
حكم كلي: اگر كسي با آميزش جنسي حرام يا استمنا يا خوردن و نوشيدن حرام، روزه خود را در ماه رمضان بشكند، بنا بر احتياط هر 3كفاره (آزاد كردن برده، 60 روز روزه، غذا دادن به 60 فقير) با هم بر او واجب مي‌شود. و اگر هر سه برايش ممكن نباشد هر يك را كه ممكن است بايد ادا كند. اگرچه واجب نبودن اين احتياط بعيد نيست. (نظر رهبر معظم انقلاب در زمينه باطل كردن روزه با كاري حرام، « احتياط مستحب» در دادن كفاره جمع است.)
مصداق مبتلابه 1: شخص روزه‌دار به صحنه شهوت‌برانگيزي مثلا در شبكه‌هاي اجتماعي يا ماهواره نگاه مي‌كند و جنب مي‌شود. آيا چنين فردي مصداق كسي است كه روزه‌اش را با عملي حرام باطل كرده است يا اينكه مصداق چنين چيزي نيست؟
فتواي شرعي : اگر نگاه‌كردن او به قصد انزال بوده و يا مي‌دانسته كه اگر به آن تصاوير يا فيلم نگاه كند، جنب مي‌شود و يا عادت او بر اين بوده است و در عين حال عمدا نگاه كرده و جنب شده، حكم جنابت عمدي را دارد يعني هم قضاء بر عهده او است و هم بنا بر احتياط كفاره جمع.
- احكام كفاره تأخير
حكم كلي: كسي كه قضاي روزهماه رمضان را برعهده دارد، موظف است تا قبل از ماه رمضان سال آينده، اين قضاي روزه را بگيرد. خب حالا كسي كه روزه ماه رمضان را به واسطه عذري نگيرد و تا رمضان آينده هم به‌خاطر سهل‌انگاري و بدون عذر، قضاي آن را به جا نياورد بايد بعدا روزه را قضا كند و براي هر روز كفاره تأخير بدهد.
نكته 1: كفاره تأخير عبارت است از يك مد طعام كه بايد به فقير داده شود. (يك مد طعام همان ۷۵۰ گرم گندم يا آرد يا نان يا برنج يا امثال آن است.)
مصداق مبتلابه 1: اگر كسي به واسطه عذري روزه نگيرد و اين عذر مثلا مسافرت تا رمضان سال بعد طول بكشيد، باز هم بعدا بايد كفاره تأخير را بدهد يا اينكه در اين زمينه وظيفه‌اي برعهده ندارد؟
فتواي شرعي: قضاي روزه‌هايي كه از او فوت شده كافي است و واجب نيست كفاره بدهد، هر چند احتياط مستحب اين است كه هم قضا كند و هم كفاره تأخير بدهد.
سؤال: كسي بدون عذر، گرفتن قضاي روزه ماه رمضان را تا چند سال به تأخير انداخته، آيا بايد براي هر سال يك كفاره تأخير بدهد؟
كفاره تأخير قضاي روزه ماه رمضان- هرچند به‌مدت چند سال هم به تأخير افتاده باشد- يك‌بار واجب است و با گذشت سال‌ها تعداد آن افزايش نمي‌يابد.
- احكام فديه
حكم كلي: فديه هم شبيه كفاره تأخير است، اما به گروه‌هاي خاصي تعلق مي‌گيرد. مقدار فديه همان مقدار كفاره تأخير است؛ يعني يك مد طعام كه بايد به فقير داده شود. 5گروه از افراد هم بايد فديه بدهند كه عبارتند از: 1- مرد و زن پير كه روزه گرفتن براي آنها مشقت دارد. 2- كسي‌كه مبتلا به بيماري استسقاست يعني زياد تشنه مي‌شود و روزه براي او مشقت دارد. 3- زن باردار كه وضع حمل او نزديك است و روزه براي حملش ضرر دارد. 4- زن شيرده كه شير او كم است و روزه براي بچه‌اي كه شير مي‌دهد ضرر دارد. 5- فرد بيمار كه روزه براي او ضرر دارد و بيماري او تا ماه رمضان سال بعد ادامه پيدا كند.
در حقيقت اين افراد مي‌توانند روزه خود را باطل كنند، ولي بعدا بايد قضا كرده و فديه بدهند.