اين آفتاب داغ اگرچه آرزوي نيمي از مردم كره زمين است اما خيلي وقت‌ها مي‌تواند دردسرساز شود و فعاليت‌هاي روزمره ما را محدود كند. گرمازدگي بزرگ‌ترين تهديدي است كه تابستان‌هاي داغ براي شما دارند ولي با رعايت چند نكته ساده مي‌توانيد مانع از بروز آن شويد؛ البته ما قبلا براي ماه رمضان توصيه‌هايي در اين‌زمينه داشته‌ايم كه بيشتر معطوف به سحري و افطار بود اماتوصيه‌هاي اين صفحه براي روزهاي بعد از ماه مبارك است. با دكتررضا رشيدي، پزشك عمومي، درباره اين مشكل صحبت كرديم و راه‌هاي پيشگيري و درمان گرمازدگي را از او جويا شديم كه در ادامه مي‌خوانيد.
- گرما نگيردتان!
آنچه ما معمولا به نام گرمازدگي مي‌شناسيم، با تعريف علمي آن تفاوت دارد. وقتي ساعت‌ها در آفتاب مي‌مانيد و به‌شدت گرمتان مي‌شود، ممكن است احساس خستگي كنيد، سرتان درد بگيرد، عصبي و كلافه شويد و حتي تمركز كافي نداشته باشيد. درست است كه همه اينها عكس‌العمل بدن شما به گرماست اما به‌عنوان علائم گرمازدگي شناخته نمي‌شوند. گرمازدگي يك وضعيت بدني خيلي جدي است كه مي‌تواند باعث كاهش هشياري و بيهوشي شود. گرمازدگي در افرادي كه ساعت‌هاي طولاني در آفتاب فعاليت مي‌كنند، كوهنوردان يا ورزشكاراني كه زير آفتاب تند تمرين مي‌كنند ديده مي‌شود اما افراد عادي هم ممكن است با كم‌آبي بدن و قرار گرفتن در فضاي به‌شدت گرم، دچار گرمازدگي شوند. فرد گرمازده معمولا رنگ‌پريده است، پوست بدنش به‌شدت خشك يا كمي مرطوب مي‌شود و سردرد و تنگي نفس دارد. تنفس او مي‌تواند كوتاه و بريده‌بريده يا سطحي باشد. همچنين اگر نبض يك فرد گرمازده را بگيريد مي‌بينيد كه بسيار تند اما ضعيف مي‌زند. اينها نشان مي‌دهد كه فرد وارد فاز خطرناكي شده و درصورت ادامه پيدا كردن اين وضعيت، ممكن است دچار شوك و بيهوشي شود. اما چرا گرمازده مي‌شويم؟ مهم‌ترين دليل گرمازدگي تعريق است. در هواي خيلي گرم، بدنتان با دفع بيشتر عرق خود را خنك مي‌كند اما در همين حين بخش مهمي از املاح بدنتان هم از دست مي‌رود. اين وضعيت، شما را به جايي مي‌رساند كه مكانيسم‌هاي تنظيم حرارت بدنتان از كار افتاده و دماي بدنتان تا حد خطرناكي بالا مي‌رود.
- خوراك تابستاني
براي پيشگيري از گرمازدگي بايد در تغذيه خود هم تغييراتي ايجاد كرده و برخي مواد غذايي را كمتر استفاده كنيد. استفاده از مواد غذايي شور و كنسروي منجر به دفع آب از بدن مي‌شود پس بايد مصرف آنها را به‌شدت محدود كنيد.
پروتئين‌ها هم از خوراكي‌هايي هستند كه براي سوخت‌وساز به آب احتياج دارند بنابراين بايد از مصرف موادي مثل تخم‌مرغ، گوشت، مرغ و ماهي در زمان‌هايي كه قرار است زير نور شديد آفتاب يا گرماي طولاني قرار بگيريد، اجتناب كنيد.
فست‌فودها، غذاهاي سرخ شده و غذاهاي پرادويه هم بهتر است در روزهاي گرم و مواقعي كه مي‌دانيد قرار است مدتي طولاني در گرما بمانيد، كمتر خورده شوند. به جاي اينها، به خوردن غذاهاي آبكي مثل سوپ، آبدوغ خيار و آبگوشت روي بياوريد. آب نخستين مانع گرمازدگي و مهم‌ترين نجات‌دهنده يك فرد گرمازده است. اما اشتباه برخي افراد اين است كه به جاي آب به مايعات ديگر مثل نوشابه‌هاي گازدار، چاي و قهوه روي مي‌آورند كه خود آنها باعث دفع بيشتر آب از بدن مي‌شود.
به جز آب، آبميوه‌هاي طبيعي و شربت‌ها هم مي‌توانند مانع از گرمازدگي شده يا به احياي جسمي يك فرد گرمازده كمك كنند؛ پس در روزهاي گرم تابستان، بخش مهمي از برنامه غذايي شما بايد شامل سبزيجات، ميوه‌هاي پرآب و فيبرها باشد. به‌عنوان ميان‌وعده آبميوه‌هاي طبيعي مثل آب هويج، آب گوجه‌فرنگي، آب زرشك، آب هندوانه و... بنوشيد و از ميوه‌هاي فصل بيشتر استفاده كنيد. اين ميوه‌ها تدبير طبيعت براي حفظ تعادل بدن شما هستند.
- عرقيات ضد‌گرما
از نگاه طب سنتي، عرقيات نقش مهمي در خنك‌كردن بدن دارند. عرق بهارنارنج، عرق بيدمشك، عرق كاسني و عرق شاه‌تره، عرقيات خنكي هستند كه بايد تابستان‌ها در خانه داشته باشيد. اين عرقيات كه طبع سردي دارند، آرامبخش هستند و مي‌توانند مزاج شما را به تعادل برسانند. عرق برگ چنار، عرق برگ زيتون، عرق بيد، خارشتر و ختمي هم طبعي سرد و معتدل دارند اما شايد چندان در دسترس نباشند و استفاده از عرقياتي مثل بهارنارنج و بيدمشك كار ساده‌تري به‌نظر برسد. عرقياتي كه طبع سرد دارند، به جز خنك‌كردن بدن، موجب كاهش تشنگي شده، پوست را با طراوت‌تر مي‌كنند و آرامش اعصاب و كاهش اضطراب را سبب مي‌شوند.
حتي اگر عادت به خوردن عرقيات يا شربت‌هايي كه با آنها درست مي‌كنند نداريد، مي‌توانيد كمي از آنها را در بطري آب ريخته و همراه خود داشته باشيد تا هر جا احساس گرمازدگي كرديد، بنوشيد. علاوه بر اين، مي‌توانيد كمي خلاقيت به خرج بدهيد و در بطري آبتان ميوه‌هاي تازه تابستاني مثل خيار رنده شده (كه در شربت سنتي سكنجبين‌خيار هم استفاده از آن مرسوم است)، يا سياه‌دانه، تخم شربتي و خاكشير بريزيد. اين دانه‌ها آب را در خود نگه مي‌دارند و به‌تدريج در دستگاه گوارش آزاد مي‌كنند. در نتيجه بدن شما ديرتر آب از دست مي‌دهد و دچار گرمازدگي نخواهيد شد.
- كمك‌هاي اوليه در گرمازدگي
در تابستان‌هاي داغ احتمال اينكه با يك مصدوم گرمازده مواجه شويد بسيار زياد است. در چنين شرايطي بايد اقدامات ضروري و كمك‌هاي اوليه در گرمازدگي را بدانيد تا مانع از آسيب جدي به فرد شويد. وقتي با فردي مواجه مي‌شويد كه به‌شدت گرمازده شده يا علائم كاهش هشياري را نشان مي‌دهد بايد:
مصدوم را به مكاني خنك ببريد و لباس‌هاي اضافي او را از بدنش خارج كنيد.
يك ملحفه نازك را كمي مرطوب كنيد و روي بدن مصدوم بكشيد و هر چند دقيقه يك‌بار به آن رطوبت اضافه كنيد.
درصورت امكان بيمار را در وان آب خنك (سرد نباشد) قرار دهيد.
وقتي مصدوم كمي هشيار شد، به او مايعات خنك همراه با نمك بخورانيد تا آب و املاح بدنش تأمين شود (آب نمك يا دوغ رقيق‌شده نوشيدني‌هاي مناسبي هستند).
دماي بدن فرد را كنترل كنيد و تا رسيدن آن به دماي عادي، به مرطوب كردن ملحفه ادامه دهيد. مراقب باشيد مصدوم لرز نكند.
اگر فرد دچار شوك شده، فورا با اورژانس تماس بگيريد.