در روايات اسلامي هم از اين زكات فطره به‌عنوان زكات جان يادشده است؛ يعني شما به واسطه جاني كه همچنان در وجودتان است و سلامتي جسم‌تان، زكات مي‌دهيد و شكرگزار خداوند متعال هستيد. خب، هر سال سؤال‌هاي زيادي در ذهن مردم درباره پرداخت فطريه به‌وجود مي‌آيد؛ اينكه چه كساني بايد فطريه بدهند؟ قوت غالب چيست؟ به چه‌كسي بايد فطريه پرداخت شود؟ زمان پرداخت فطريه تا كي است؟ اينجا مي‌توانيد با احكام مربوط به اين موضوع آشنا شويد.
- كسي كه بايد فطريه بدهد
حكم كلي: كسي كه هنگام غروب شب عيدفطر، عاقل، بالغ و هوشيار است و فقير و بنده كسي ديگر هم نيست بايد براي خودش و همه كساني كه تحت تكفل او هستند فطريه بپردازد.
نكته 1: منظور از افراد تحت تكفل چيست؟ كساني هستند كه نانخور يك شخص به‌شمار مي‌روند و خرج‌شان به‌عهده او ست.
مصداق مبتلابه 1: دانشجويي كه در شهري ديگر زندگي مي‌كند ولي خرجش را پدرش مي‌دهد و در ماه رمضان هم در محل تحصيلش هست، بايد فطريه‌اش را خودش بدهد يا اينكه اين وظيفه برعهده پدرش است؟
فتواي شرعي: انسان بايد فطريه كساني را كه در غروب شب عيد فطر نانخور او حساب مي‌شوند، بدهد؛ كوچك باشند يا بزرگ، مسلمان باشند يا كافر، دادن خرج آنان بر او واجب باشد يا نه، در شهر خود او باشند يا در شهر ديگر فرقي نمي‌كند.
مصداق مبتلابه 2: پدر يك خانواده فوت كرده است و مادر خانواده سرپرستي اعضاي خانواده را برعهده دارد. آيا مادر خانواده مي‌تواند كفيل فرزندانش به‌حساب بيايد و واجب است براي آنها فطريه بدهد يا اين وظيفه شرعي فقط برعهده پدر است؟
فتواي شرعي: پرداخت زكات فطره به‌عهده سرپرست و متولي خرج خانواده است و در اين موضوع زن يا مرد بودن تفاوتي ندارد. البته اگر پدر خانواده مسئول و متكفل خرج اعضاي خانواده باشد اما فطريه را نپردازد، اين وظيفه برعهده مادر خانواده نخواهد بود، هر چند مال و اموالي نيز براي خود داشته باشد.
مصداق مبتلابه 3: فردي كه افطار آخرين روز ماه مبارك رمضان مهمان يك خانه است، زكات فطره‌اش را بايد خودش بدهد يا اينكه برعهده صاحبخانه است كه فطريه‌اش را بپردازد؟
فتواي شرعي: مطابق نظر مقام‌معظم رهبري، فطريه مهمان به‌عهده خودش است چرا كه مهمان نانخور فرد مكلف به‌حساب نمي‌آيد و در اين امر، نانخور خانواده‌بودن مهم است، مگر آنكه به‌مدت طولاني در آن خانه مهمان باشد و ديگر جزو نانخورهاي آنجا به‌حساب بيايد. البته برخي از علما مانند حضرت امام خميني(ره) معتقدند كه فطريه مهمان شب عيد فطر به‌عهده صاحبخانه است.
سؤال: آيا پرداخت زكات فطره بر كسي كه توان مالي ندارد، واجب است؟اگر فقير باشد، زكات فطره بر او واجب نيست و اگر 3كيلو گندم و مانند آن يا قيمت آنها را دارد، مستحب است آن را به‌عنوان زكات فطره بدهد و چنانچه افرادي تحت تكفل دارد، مي‌تواند آن را به قصد فطريه، بين نفرات خانواده دست گردان كند و بهتر است نفر آخر، آن را به كسي بدهد كه از خودشان نباشد.
- چطور فطريه بدهيم؟
فتواي كلي: در شرع مقدس اسلام، مقدار فطريه يك «صاع»- كه تقريبا معادل ۳كيلوگرم است- مواد خوراكي مانند گندم، برنج، جو، خرما و كشمش تعيين شده است. شخص مكلف مي‌تواند مبلغ نقدي يك صاع را به فقير بدهد. معمولا مبلغ نقدي فطريه مطابق با قيمت روز ۳ كيلوگرم گندم از سوي مجتهدان اعلام مي‌شود.
نكته 1: ميزان پرداخت فطريه و كفاره طبق نظر مقام‌معظم رهبري براساس جدول زير است.
- فطريه و كفاره
كفاره يك روز قضاي روزه عمد (اطعام 60فقير) 120هزار تومان
حداقل فطريه براي هر نفر 7هزار تومان
كفاره يك روز قضاي روزه عذر 2هزار تومان
مصداق مبتلابه: گفته مي‌شود در تعيين ميزان فطريه، قوت غالب فرد بايد مدنظر قرار گيرد. حالا فردي كه در طول سال بيشتر برنج مصرف مي‌كند، بايد فطريه هر فرد تحت تكفلش را براساس 3كيلو برنج پرداخت كند يا مي‌تواند همان گندم(وقتي قوت غالب ساير مردم نان است) را درنظر بگيرد؟
فتواي شرعي: كساني كه غالب غذاي آنها برنج بوده، مستحب است 3كيلوگرم يا قيمت همان برنجي كه مصرف مي‌كنند به شخص فقير بپردازند.
سؤال: زكات فطره را بايد از قوت متعارف داد، يا قوت شرعي؟
اگر از گندم، جو، خرما، برنج و مانند اينها داده شود، كفايت مي‌كند و منحصر به قوت‌غالب نيست.
- چه موقع فطريه بدهيم؟
حكم كلي: بعد از اثبات حلول ماه شوال، مكلف مي‌تواند فطريه را كنار بگذارد. اگر نماز عيد فطر مي‌خواند، بنابر احتياط واجب بايد پيش از نماز پرداخت كند و اگر نماز عيد نمي‌خواند، تا ظهر روز عيد فطر مهلت دارد.
مصداق مبتلابه 1: فردي پيش از رسيدن موعد پرداخت زكات فطره، اين مبلغ را به فقيري مي‌دهد، آيا اين كار درخصوص پرداخت فطريه كفايت مي‌كند يا اينكه بايد در زمان مقرر دوباره فطريه را پرداخت كند؟
فتواي شرعي: خير، كفايت نمي‌كند ولي مي‌تواند آن را به‌عنوان قرض به او بدهد و در روز عيد فطر، طلب خود را بابت فطريه حساب كند.
مصداق مبتلابه 2: مبلغي را به‌عنوان فطريه كنار مي‌گذاريم. مي‌توانيم اين مبلغ را مصرف كنيم و بعد دوباره مبلغي را جاي زكات فطره بگذاريم؟
فتواي شرعي: خير بايد همان مبلغي را كه به‌عنوان فطريه كنار گذاشته پرداخت كند.
سؤال: فراموش كرده‌ايم زكات فطره بپردازيم، حكم آن چيست؟
اگر زكات فطره را نپرداخته‌ايد، از شما ساقط نمي‌شود و واجب است آن را- بدون نيت ادا يا قضا- جدا كرده و بپردازيد.
- به چه‌كسي فطريه بدهيم؟
حكم كلي: شخص مكلف بايد زكات فطره يا مبلغ نقدي يك صاع را به فقير شهر خودش بدهد.
نكته 1: فقير چه‌كسي است؟ فقير به شخصي گفته مي‌شود كه درآمدش پاسخگوي خرج‌هاي معمول و متعارف زندگي نيست و به‌اصطلاح هميشه آخر‌ماه كم مي‌آورد؛ مثلا شخصي يك ميليون تومان درآمد دارد اما هزينه‌هاي خودش و خانواده‌اش طي يك‌ماه حدود يك ميليون و 500هزار تومان مي‌شود، به همين دليل، سرپرست خانواده مجبور است كه هميشه از افراد ديگر قرض كند تا بتواند هزينه‌هاي جاري زندگي را مديريت كند.
نكته 2: غيرسادات نمي‌توانند به سادات فطريه پرداخت كنند.
مصداق مبتلابه 1: فردي فقيري را مي‌شناسد و مي‌خواهد به او فطريه بدهد اما مي‌داند كه فرد، فطريه را در زمينه يك كار حرام مثل مصرف مواد‌مخدر مصرف مي‌كند، پرداخت فطريه به چنين فردي اشكال ندارد؟
فتواي شرعي: اگر شخص بداند كه درصورت پرداخت فطريه به شخص فقير، او همان پول را صرف كار حرام مي‌كند يا مثلا با آن مواد‌مخدر مي‌خرد جايز نيست كه به او فطريه بپردازد. همچنين احتياط واجب آن است كه پرداخت فطريه به كسي كه گناه كبيره‌اي را در ملأعام انجام مي‌دهد صورت نگيرد.
سؤال: آيا جايز است زكات فطره را به‌عنوان هديه، به خويشاوندان آبرومند و مستحق داد؟
مي‌تواند به‌عنوان هديه بدهد و لازم نيست به او بگويد زكات فطره است ولي بايد در نيت قصد زكات كند.