در مقدمه كتاب اينگونه آمده است:
هر که گفتمان‌های رایج در ایران صد سال اخیر را دنبال کرده باشد، می‌داند که حساس‌ترین آن‌ها، گفتمان ناظر بر مسائل ایرانیت، ملیت و قومیت است. از ویژگی‌های این گفتمان، یکی هم این واقعیت است که به سطح نظری مسئله محدود نمی‌شود، بلکه گاه به صورت برخوردهایی بین نیروها و جریان‌های سیاسی هوادار مواضع مختلف در می‌آید. یکی دیگر از ویژگی‌های این گفتمان، وزن سنگین عاطفی و به‌شدت ایدئولوژیک آن است که اغلب مانع از پردازش خردمندانۀ موضوع می‌شود. ایرانیت، ملیت، قومیت، با رویکردی عاری از پیش‌داوری، کوششی است برای بررسی و تحلیل وجوه مختلف این مسئله. کتاب با تاریخ پیدایش مفهوم ایران و مدلول سرزمینی، قومی و سیاسی آن، به عنوان پیش‌زمینۀ شناخت گونه‌هایی از ناسیونالیسم ایرانی آغاز می‌شود و با بررسی شاخص‌های اصلی گرایش‌های ایران‌گرا، ملّت‌گرا و قوم‌گرایانه در ایران جدید تا آغاز جنگ دوم جهانی و سقوط دولت رضاشاه ادامه می‌یابد.
این پژوهش در پنج گام به انجام رسیده و حاصل آن در قالب پنج فصل ارائه شده است.
- موضوع فصل اول کوشش برای یافتن پاسخ به مسئلۀ پیشینۀ ایرانیت، قومیت و ملیت در ایران پیش‌مدرن است. این کار با مروری بر نمونه‌هایی از نظرهای مختلف کارشناسان و مدعیان در این باره آغاز و با سنجش آن‌ها از دید مؤلف به انجام می‌رسد. گسترۀ زمانی مفهوم پیش‌مدرن در این کار از ایران دورۀ حکومت ساسانیان شروع می‌شود و تا تشکیل سلطنت قاجار و جنگ‌های ایران و روس در دهه‌های آخر قرن سیزدهم شمسی ادامه می‌یابد.
- فصل دوم پس از مروری بر وضعیت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ایران در سال‌های 1200 شمسی به بررسی و سنجش گرایش‌های نظری مختلف ایران‌گرایی(ملّت‌گرایی، قوم‌گرایی، ایران‌گرایی دولتی و اسلامی) و ایران‌گریزی قومی و قبیله‌ای می‌پردازد و با نگاهی به فعالیت‌های سیاسی و سیاسی ـ فرهنگی در آستانۀ انقلاب مشروطیت خاتمه می‌یابد. تأثیر وضعیت عقب‌ماندگی و تهدیدهای بیرونی بر گرایش‌های مزبور پرسشی است که در مرکز توجه این فصل قرار دارد. یکی از موضوعات این فصل وضعیت زبان فارسی و کارکردهای مختلف آن در آستانۀ پیدایش گرایش‌های ناسیونالیستی و قوم‌گرایانه در همسایگی ایران و تأثیر آن‌ها بر ایران است.
- فصل سوم به ادامۀ بررسی این گرایش‌ها و فعالیت‌ها در محیط تاریخی انقلاب مشروطیت و فرجام آن اختصاص دارد. یکی از پرسش‌های اصلی این فصل به میزان تأثیر انقلاب در گسترش آگاهی‌های ملّی و تشکیل ملّت اختصاص دارد. بررسی موانع انقلاب و تأثیر آن‌ها در روند ملّت‌سازی موضوع اصلی دیگر این فصل است. این بررسی تا آغاز جنگ اول جهانی ادامه می‌یابد.
- موضوع اصلی فصل چهارم بررسی تأثیر عوامل بیرونی (مداخلات دولت‌های استعمارگر بریتانیا، روسیه و پان‌ترکیسم)، شورش‌های تجزیه‌طلبانه و مرکزگریزانه و به طور کلّی وضعیت آشفتۀ ایران در جنگ و سال‌های منتهی به کودتای 1299 بر تقویت گرایش‌های اقتدارطلبی، تمرکزگرایی، یکسان‌سازی قومی و در نتیجه تضعیف روند ملّت‌گرایی است. پاسخ موافق کودتا، دیکتاتوری رضاخان و استبداد رضاشاه به دعوت این سه گرایش، سرکوب ظرفیت‌های ملّت‌گرایی و خساراتی که از جانب سیاست‌های یکسان‌سازانه بر روند تشکیل ملّت وارد می‌شود، مطالبی هستند که در کنار اصلاحات مدرنیستی این دوره محتوای اصلی فصل پنجم را تشکیل می‌دهند.
- در پایان، کتابنامه‌ای شامل فهرست کامل منابع و مآخذ نویسنده و نمایه‌های نام‌ها، کتاب‌ها و مطبوعات و مکان‌ها آمده است.
كتاب ایرانیت، ملیت، قومیت نوشته اصغر شیرازی مشتمل بر 824 برگ در قطع رقعي با جلد سخت و به قيمت 50 هزار تومان توسط انتشارات جهان كتاب منتشر و روانه بازار كتاب شده است. علاقه‌مندان مي‌توانند از طريق شماره تلفن‌هاي66968097 و 66968098 در تهران جهت تهيه اين كتاب اقدام نمايند.