ماه محرم سن و سال و پست و مقام و مال و ثروت نمي‌شناسد و مردم در هر جايگاهي كه باشند دوش به دوش هم در حال تدارك براي عزاداري هستند. اما شايد مهم‌ترين سؤال در اين روزها اين باشد كه چطور بايد عزاداري كنيم؟ عزاداري درست چگونه است و چه كارهايي را نبايد در اين مراسم انجام دهيم؟ اسلام براي هر عملي، مقرراتي مشخص كرده و مسلما عزاداري كردن براي ائمه(ع) نيز از اين قاعده مستثنا نيست. اينجا مي‌توانيد در يك دسته‌بندي جمع‌وجور و كاربردي با احكام مرتبط با عزاداري كه بر اساس گفته‌هاي حجت‌الاسلام و المسلمين فلاح‌زاده، كارشناس مسائل فقهي بر اساس فتاواي مقام معظم رهبري است آشنا شويد.
- شيوه عزاداري درست در‌ماه محرم
حكم كلي: محتواي عزاداري‌هاي محرم بايد طوري باشد كه مطالب حرام و خلاف شرع گفته نشود؛ يعني دروغ نباشد، غلو نباشد، موجب وهن مذهب نباشد، باعث ايجاد نقصان در مقام اباعبدالله(ع) و معصومين(ع) نباشد و همچنين موجب پايين آمدن مقام خود مومنين و عزاداران هم نباشد؛ يعني از نظر محتوا مطالب مستند باشد، خلاف عقايد مكتب اهل‌بيت(ع) نباشد، خلاف مرام اهل‌بيت(ع) نباشد.
سؤال: در بعضي از هيئت‌هاي مذهبي مصيبت‌هايي خوانده مي‌شود كه مستند به مقتل معتبري نيست و از هيچ عالم يا مرجعي هم شنيده نشده است. آيا نقل وقايع به اين شكل صحيح است يا خير؟ و درصورتي كه صحيح نباشد، تكليف شنوندگان چيست؟
نقل مطالب به‌صورت مزبور بدون اينكه مستند به روايتي باشد و يا در تاريخ ثابت شده باشد، اشكال شرعي دارد، مگر اينكه نقل آن بر اساس برداشت بيان كننده باشد و او هم نداند كه اين ماجرا درست نيست. تكليف شنوندگان هم نهي از منكر است به شرطي كه موضوع و شرايط آن نزد آنان ثابت شده باشد.
سؤال: برخي جا‌ها مراسم شبيه‌خواني به اعتبار اينكه از سنت‌هاي قديمي است برگزار مي‌شود كه گاهي اثر مثبتي در مردم دارد، اين مراسم چه حكمي دارند؟
اگر مراسم شبيه‌خواني شامل دروغ و باطل نبوده و مستلزم مفسده هم نباشند و با توجه به مقتضيات زمان باعث وهن مذهب هم نشوند، اشكال ندارند ولي در عين حال بهتر است كه به جاي آنها، مجالس وعظ و ارشاد و ذكر مصايب حسيني و مرثيه‌خواني برپا شود.
- استفاده از ادوات موسيقي و علم در دسته‌ها
حكم كلي: موضوع استفاده از ادوات موسيقي در دسته‌ها به شيوه عزاداري مربوط مي‌شود. به‌طور كلي عزاداري؛ اولا نبايد همراه با كار حرام باشد مثل موسيقي حرام و امثال اينها و در ضمن موجب وهن مذهب هم نباشد؛ يعني كاري نكنند كه سوژه دست دشمنان بيفتد و با اين شيوه عزاداري كه داريم، آنها عليه مكتب اهل‌بيت(ع) تبليغ سوء داشته باشند.
سؤال: استفاده از طبل و سنج و شيپور در مجالس و دسته‌هاي عزاداري چه حكمي دارد؟
استفاده از اين ادوات مرسوم، به نحو متعارف اشكال ندارد.
سؤال: استفاده از عَلَم در مراسم عزاداري سيدالشهدا(ع) با قرار دادن آن در مجلس عزا يا حمل آن در دسته عزاداري چه حكمي دارد؟
في‌نفسه اشكال ندارد ولي نبايد اين امور جزو دين شمرده شوند.
سؤال: استفاده از آلات موسيقي مانند اُرگ و مانند آن در مراسم عزاداري چه حكمي دارد؟
استفاده از آلات موسيقي، مناسب با عزاداري سالار شهيدان نيست و شايسته است مراسم عزاداري به همان صورت متعارفي كه از قديم متداول بوده برگزار شود.
- حكم لطمه‌زدن به بدن و قمه‌زني در عزا
حكم كلي: درخصوص لطمه‌زدن به بدن بايد گفت كه اگر در حد كبودشدني باشد كه بر اثر زنجير زدن يا سينه‌زدن بر بدن ايجاد مي‌شود، اگر ضرر معتنابهي براي بدن نداشته باشد اشكالي ندارد اما كارهايي فرا‌تر از اينها كه ممكن است دشمنان سوءاستفاده كنند، مثل مجروح كردن خود، يا بدن را زخم كردن و قمه‌زدن و يا عبور از روي آتش و امثال اينها كه در بعضي جا‌ها برخي از افراد انجام مي‌دهند چون به هر حال اينها اعمال مستندي نيست، در عزاداري‌ها نه وارد شده است، نه سيره بر اين بوده است و امروزه هم دشمنان از اينگونه اعمال عليه مكتب اهل‌بيت(ع) سوءاستفاده مي‌كنند، اگر در آن حد باشد اشكال دارد.
سؤال: آيا قمه زدن به‌طور مخفي، حلال است؟
قمه‌زني علاوه بر اينكه از نظر عرفي از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمي‌شود و سابقه‌اي در عصر ائمه(ع) و زمان‌هاي بعد از آن ندارد و تأييدي هم به شكل خاص يا عام از معصوم(ع) در مورد آن نرسيده است، در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب مي‌شود؛ بنابراين در هيچ حالتي جايز نيست.
سؤال: معيار شرعي ضرر اعم از جسمي يا روحي در انجام عزاداري‌ها چيست؟
معيار، ضرري است كه درنظر عرف، قابل توجه و معتنابه باشد.
- توهين به مقدسات مذاهب ديگر در عزاداري
حكم كلي: مقام معظم رهبري در اين خصوص فرموده‌اند:« به مقدسات ساير مذاهب توهين نكنيد». يعني توهين به مقدسات ساير مذاهب را حرام دانسته‌اند. به‌علاوه هر عملي كه موجب تفرقه بين مسلمانان شود، آن را منع كرده و حرام دانسته‌اند. بنابراين عزاداران بايد از كارهايي كه نه تنها سودي ندارد بلكه ضرر دارد و موجب اختلاف بين مسلمان‌ها مي‌شود و موجب برادركشي بين مسلمانان مي‌شود يا موجب وهن مذهب بوده و يا به‌نحوي توهين به مقدسات ساير مذاهب اسلامي است، بپرهيزند.
سؤال: آيا حرام بودن بي‌احترامي به اعتقادات مذاهب شامل غيراهل سنت هم مي‌شود؟
به هر حال مذاهبي هستند كه دارند با مسالمت زندگي مي‌كنند و آنها هم به مقدسات ما معمولا توهين نمي‌كنند. توهين به آنها اگر موجب تفرقه و فتنه‌انگيزي در جامعه شود قطعاً حرام است.
سؤال: آيا در مجالسي كه توهين به مذاهب ديگر مي‌شود مي‌توان شركت كرد و وظيفه ما در اين مجالس چيست؟
يك وقت هست شما شركت مي‌كنيد، در آن صورت آن منبري را يا آن مداح را از توهين به مذاهب ديگر باز مي‌داريد، حالا با تذكر محترمانه كه از اين گفته‌هاي تفرقه‌انگيز بپرهيزد. اين كار گاهي وقت‌ها لازم و واجب است اما اگر شركت شما اين اثر را ندارد بلكه مجلس چنين افرادي كه تفرقه مي‌اندازند تقويت مي‌شود، در اين مواقع شركت در چنين مجالسي جايز نيست و بايد پرهيز شود.
- چند موضوع متفرقه درباره عزاداري‌ها
استفاده از بلندگوهايي كه باعث آزار و اذيت همسايگان مي‌شود:
اگر چه اقامه مراسم و شعائر ديني در زمان‌هاي مناسب از بهترين كارها و جزو مستحبات مؤكد است ولي واجب است برگزاركنندگان مراسم و عزاداران تا حد امكان از اذيت و ايجاد مزاحمت براي همسايگان بپرهيزند؛ هرچند با كم‌كردن صداي بلندگو و تغيير جهت آن به طرف داخل حسينيه باشد.
حضور زنان در دسته‌هاي عزاداري:
شركت زنان در دسته‌هاي سينه‌زني و زنجير‌زني شايسته نيست. در توضيح بيشتر اين موضوع بايد گفت اينكه خانم‌ها هم دنبال دسته عزا راه بيفتند و دسته عزاداري راه بيندازند گفته شده كه اين كار شايسته نيست كه خانم‌ها دسته عزاداري داشته باشند؛ حتي دنبال دسته‌هاي عزاداري راه بيفتند. شيوه عزاداري از قديم‌الايام مرسوم بوده و خانم‌ها هم در مجلس عزا شركت مي‌كردند؛ البته با مراعات حدود شرعي و حجاب و عفاف.
قضا شدن نماز صبح به‌خاطر عزاداري شبانه:
بديهي است كه نماز واجب، مقدم بر فضيلت شركت در مجالس عزاداري اهل‌بيت(ع) است و ترك نماز و فوت شدن آن به بهانه شركت در عزاداري امام‌حسين(ع) جايز نيست ولي شركت در عزاداري به‌گونه‌اي كه مزاحم نماز نباشد ممكن و از مستحبات مؤكد است.
باقي ماندن اموال اهدايي مردم براي عزاداري محرم:
مي‌توان اموال باقيمانده را با كسب اجازه اهدا‌كنندگان آنها در امور خيريه مصرف كرد يا آنها را براي مصرف در مجالس عزاداري آينده نگه‌داشت. به هر حال بايد دقت شود آنچه مردم براي عزاداري در ايامي خاص مي‌دهند، نبايد در ايام عزاداري ديگر مصرف شود، مگر اينكه چيزهاي اهدايي را براي عزاداري به‌طور مطلق (و نه برنامه خاص)داده باشند؛ يعني معلوم باشد براي عزاداري داده‌اند، چه ايام فاطميه، چه ايام محرم و چه ايام عزاداري ديگر.