آمارها درباره ناباروري زوج‌هاي ايراني متفاوت است اما به‌طور ميانگين حدود 15درصد از زوج‌ها براي بچه‌دارشدن نيازمند درمان هستند كه در بيش از 70درصد موارد، درمان آنها نتيجه‌بخش است. خوشبختانه پيشرفت‌هاي پزشكي در زمينه ناباروري آنقدر چشمگير بوده كه مي‌توان گفت ديگر آرزوي فرزنددارشدن به دل هيچ زن و مردي نخواهد ماند.
- دلايل ناباروري
ناباروري به ناتواني يك زوج در توليد مثل گفته مي‌شود اما اينكه شما چند باري اقدام كرده‌ايد و نتوانسته‌ايد صاحب فرزند شويد دليل كافي براي نابارور دانستن شما نيست. بايد دست‌كم يك سال از اقدام به بارداري شما گذشته باشد تا پزشك براي ناكامي شما دنبال دليل بگردد. ناباروري به دلايل متعددي اتفاق مي‌افتد و اشتباه بزرگي است اگر آن را فقط به‌دليل ناتواني زن از بچه‌دارشدن بدانيم. آنطور كه مؤسسه رويان گزارش داده، 40درصد ناباروري‌ها به‌خاطر مشكلات خانم‌هاست و 40درصد به‌خاطر مشكلات آقايان. در 10درصد موارد هر دو نفر نابارورند و در 10درصد ديگر هم علت ناشناخته است. اما جالب اينجاست كه خيلي وقت‌ها ناباروري با مراقبت‌هاي بهداشتي و درماني ساده قابل پيشگيري است. وقتي نگاهي به دلايل ناباروري بيندازيد متوجه مي‌شويد كه زوج‌ها معمولا به‌خاطر مشكلات ساده‌اي كه جدي نگرفته‌اند و درمان آن را به تعويق انداخته‌اند نابارور شده‌اند؛ مثلا در زنان اختلال در تخمك‌گذاري اصلي‌ترين دليل ناباروري به‌حساب مي‌آيد و نزديك به 40درصد از آنها با حل مشكل تخمك‌گذاري‌شان مي‌توانند مادر شوند. در اين زنان تخمك‌گذاري نامنظم است يا ممكن است به هر دليلي متوقف شده باشد.
اختلال در لوله‌هاي رحمي دومين دليل ناباروري زنان است كه حدود 30 درصد از خانم‌ها را درگير مي‌كند. در اين زنان بخشي از لوله‌هاي رحمي يا تمام آن به‌دليل عفونت‌هاي زنانه درمان نشده، بيماري آندومتريوز يا عوارض عمل‌هاي جراحي بسته مي‌شود و لقاح صورت نمي‌گيرد. مشكلات ساختاري رحم هم مي‌تواند مانع ديگري سر راه فرزنددار شدن باشد. همچنين گاهي وقت‌ها ترشحات بدن خانم‌ها موادي به نام آنتي‌بادي ترشح مي‌كند كه اسپرم را غيرفعال كرده يا در برخي موارد باعث سقط جنين مي‌شود. اين مشكل البته بين زنان و مردان مشترك است و بدن مردها هم گاهي آنتي بادي‌هايي عليه اسپرم‌هاي خودشان ترشح مي‌كند كه باعث از بين رفتن اسپرم مي‌شود. در مردها اختلالات ديگري هم وجود دارد كه ممكن است آنها را از لذت پدرشدن محروم كند. بي‌كيفيت بودن اسپرم‌ها و تعداد كم آنها اصلي‌ترين عامل است و بيشتر مردان به اين دليل قدرت فرزندآوري‌شان را از دست مي‌دهند. در 25درصد موارد بيماري‌هاي عفوني مجاري تناسلي، مردان را نابارور مي‌كند و البته گاهي هم مشكل به اختلالات هورموني مردها برمي‌گردد و كم‌بودن هورمون مردانه يعني تستوسترون. واريكوسل درمان‌نشده و ناتواني‌هاي جسماني هم دلايل ديگر ناباروري مردان هستند. اما اگر هيچ‌كدام از اين اختلالات را نداريد و باز هم قادر به بچه‌دار شدن نيستيد، ممكن است پاي يك عامل ناشناخته در ميان باشد. بله علم با همه پيشرفتش هنوز نتوانسته كشف كند كه چرا بعضي وقت‌ها با وجود سلامتي كامل زن و مرد آنها نمي‌توانند بچه‌دار شوند. با وجود اين، تعداد زوج‌هايي كه به‌خاطر عوامل ناشناخته از فرزند محروم مي‌شوند بسيار كم است و در ساير موارد هم پزشكي آنقدر پيشرفت كرده كه مي‌تواند زوج‌ها را به آرزويشان برساند.
- درماني براي بچه‌دار شدن
اگر با گذشت يك سال از اقدامتان به فرزندآوري هنوز جواب آزمايشتان مثبت نشده، بايد به يك متخصص زنان و زايمان (براي خانم) و يك اورولوژيست (براي آقا) مراجعه كنيد تا ببينيد مشكل چيست. اين متخصصان با كمك مشاوره، آزمايش هورموني، سونوگرافي، عكسبرداري و برخي آزمايش‌هاي تخصصي ديگر متوجه مي‌شوند كه كجاي كار مي‌لنگد. بعد بسته به نوع مشكل، شما را به يكي از مراكز درمان ناباروري ارجاع مي‌دهند. مراكز تخصصي درمان ناباروري محدود هستند و پزشكاني كه در اين حوزه كار مي‌كنند، تخصصي‌تر از همكارانشان درمان شما را پيش مي‌گيرند.
اما نكته‌اي كه بايد بدانيد اين است كه هرچه زودتر براي فرزنددارشدن اقدام كنيد، شانس بيشتري براي نتيجه گرفتن داريد. موفقيت درمان براي زنان 40ساله 10تا 15درصد و براي زنان 25تا 32ساله 30تا 35درصد است، اين در حالي است كه ميزان باروري زنان زير‌سن 25سال بيش از 80درصد برآورد مي‌شود.
متناسب با دلايل ناباروري شما، روش درماني برايتان در پيش گرفته مي‌شود؛ مثلا اگر خانم تخمك‌گذاري خوبي نداشته باشد، با استفاده از دارودرماني و هورمون‌درماني، تخمك‌گذاري در او تحريك مي‌شود. اگر آقا اسپرم‌هاي باكيفيتي نداشته باشد، با ميكرواينجكشن، اسپرم‌ها را در شرايط آزمايشگاهي خاص به داخل تخمك تزريق مي‌كنند و 48ساعت بعد جنين‌هاي تقسيم شده و مناسب را به رحم زن برمي‌گردانند. لقاح خارج از رحمي كه به آن IVF هم مي‌گويند يك روش ديگر براي بارور كردن زوج‌هاست كه وقتي لوله‌هاي رحمي زن آسيب ديده باشد از آن استفاده مي‌شود. در IUI كه يك روش مؤثر با احتمال موفقيت بالاست اسپرم‌ها جدا شده و بعد از آماده‌كردن در شرايط آزمايشگاهي، به بدن زن انتقال داده مي‌شوند. هر كدام از اين روش‌ها ممكن است عوارضي هم داشته باشد. شايع‌ترين عوارض، چند‌قلو‌زايي است كه ممكن است برنامه‌هاي شما را براي مديريت تعداد فرزندانتان عوض كند. تحريك بيش از حد تخمدان هم مي‌تواند شما را دچار درد و تنگي نفس و تورم شكمي كند كه گاهي تبديل به يك وضعيت اورژانسي مي‌شود. در روش‌هاي تهاجمي مثل كاشت جنين يا هر روش تهاجمي ديگري، احتمال خونريزي و عفونت وجود دارد و گاهي هم ممكن است نوزاد متولد شده كم‌وزن باشد اما تقريبا مي‌توان گفت هيچ‌كدام از اين عوارض آنقدر جدي نيستند كه زندگي‌تان را مختل كنند.
- تولد با شرايط ويژه
گاهي اجراي هيچ كدام از روش‌هاي باروري ممكن نيست چون آمادگي بدن زن و مرد به حدي نيست كه بتوان در شرايط آزمايشگاهي آنها را بارور كرد. بنابراين ممكن است پزشك پيشنهاد كند تا از تخمك اهدايي يا رحم جايگزين بهره ببريد كه در آن صورت هم، مركز درماني مي‌تواند گزينه‌هاي مناسب را براي شما فراهم آورد. بد نيست بدانيد كه نظر مراجع مختلف درباره اهداي تخمك متفاوت است و براي اين كار بايد به مرجع تقليد خود رجوع كنيد.
- با بيمه درمان شويد
هزينه‌هاي درمان ناباروري نسبتا سنگين است و ممكن است خيلي‌ها از عهده آن برنيايند. اما خوشبختانه از شهريور ماه امسال اين هزينه‌ها در قالب طرح تحول نظام سلامت قرار گرفته و وزارت بهداشت 85درصد از هزينه‌هاي درمان ناباروري را در مراكز دولتي پرداخت مي‌كند. سازمان تأمين اجتماعي هم برخي از داروهاي درمان ناباروري را تا سقف 50 درصد، بيمه كرده. جز اينها، بعضي بيمه‌گرهاي خصوصي هم چند سالي است كه بيمه درمان نازايي و ناباروري زوجين را به بيمه‌هاي خود اضافه كرده‌اند. البته برخي از آنها براي بيمه كردن، شرايط خاصي دارند. مثل اينكه زوج بايد ازدواج اولشان باشد، بيش از 4ماه از تاريخ رسمي ازدواجشان نگذشته باشد و سن خانم كمتر از 40سال باشد.