جواد فخرآبادي، مسگر جوان يزدي است كه سال‌هاي سال مي‌شود سر و كار خودش و نسل اندر نسل‌اش با مس بوده. براي همين خيلي خوب كارش را بلد است و در يزد مشتري‌هاي زيادي دارد. گلايه‌اش به مسئولاني است كه آنقدرها به اين هنر بها نمي‌دهند و از طرف ديگر براي توريست‌هاي خارجي از ويژگي‌هاي ناب مس نمي‌گويند تا شهرت اين هنر ايراني‌ها به خارج از كشور نيز برود و مشتاقان را به سمت شهرهايي كه هنر مسگري دارند سرازيركند. گفت‌وگوي ما را با اين جوان مسگر آن هم در دوراني كه كمتر جواني به سمت اين هنرهاي دستي مي‌رود، بخوانيد.
جواد با صداي چكش مسگري در بازار بزرگ شده است. از وقتي كه به ياد دارد كار خانوادگي‌شان با مس بوده و براي همين حرفه‌اش را خيلي دوست دارد و به خوبي با آن ارتباط برقرار كرده. 31ساله است و فعلا براي پيشرفت در كارش راه درازي در پيش دارد؛ «تحصيلاتم تا دوم راهنمايي است و همين روزها تصميم دارم ازدواج كنم. در سال‌هاي گذشته با وجود آنكه از نظر مالي مشكلي براي ازدواج نداشتم اما شخص مورد نظرم را پيدا نكرده‌ام و اين موضوع به تعويق افتاد».
آقا جواد از 16سالگي به‌طور جدي وارد كار مسگري شده و الان 15سال مي‌شود كه شغلش كار با مس است؛ «به جز پدر و پدر بزرگ‌ها، برادرهايم هم مسگر هستند و اينگونه امرار معاش مي‌كنيم». او مي‌گويد هر طرحي مقابلش بگذارند مي‌تواند آن را بسازد و براي همين از كارهاي متفاوتي كه مي‌سازد استقبال مي‌شود؛ «كار با مس دشوار است؛ اما در عين حال زيبايي‌هاي خودش را دارد. من با مس آنقدر خوب ارتباط برقرار كرده‌ام كه مي‌توانم هر آنچه را مي‌بينم روي آن پياده كنم. مردم هم از كارهايم خوش‌شان مي‌آيد و خدا را شكر مشتري‌هاي زيادي برايم مي‌آيد».
- عروس‌هاي قديم در جهازشان بالاي 100كيلو مس داشتند
جواد فخرآبادي خوشحال است كه بعد از سال‌ها ركود در بازار مس، بار ديگر تا حدودي مردم به استفاده از اين فلز روي آورده‌اند؛ «خوشبختانه دوباره مردم به مس و استفاده از آن علاقه نشان مي‌دهند. 20سالي مي‌شد كه كلا استفاده از مس رونق نداشت. 6-5سال است چون از خواص آن آگاهي پيدا كرده‌اند فروش بهتر شده. نكته ديگر در تنوع كارهاست كه اين روزها مردم را ترغيب به خريد اجناس مسي مي‌كند. دليل استقبال نكردن آنچناني مردم اين است كه اولا مجبورند هرچند وقت يك‌بار آن را سفيد كنند. نكته دوم نداشتن آگاهي نسبت به خواص و فوايد استفاده از ظروف مسي است كه باعث شده به ظرف‌هاي جديد مانند تفلون روبياورند».
آقاي فخر آبادي اطلاعات زيادي هم از رسم و رسومات گذشته دارد؛ «قديم‌ها خانواده‌هاي يزدي وقتي دخترانشان را به خانه بخت مي‌فرستادند، جهيزيه دخترانشان پر بود از ظروف مسي كه شامل ظروف آشپزخانه و ظروف حمام بود. آن چيزي كه من و پدرم به ياد داريم اين است كه كمتر از 100كيلو مس در جهاز دختران نبود و هر كس بيشتر مس داشت عروس با ارج و قربي به‌حساب مي‌آمد». به غيراز اينها جواد فخرآبادي مي‌گويد در خانه‌هاي سنتي يزد هم ظروف مسي زياد استفاده مي‌شده است؛ «در آشپزخانه يزدي‌ها ديگ‌هاي كوچك تا بزرگ، لگن، آبكش، ملاقه، كفگير، روغن داغ كن، ديس، ماهي‌تابه، بشقاب، قندان، پارچ و انواع سيني از كوچك و بزرگ، آفتابه، گلدان و نمكدان، تشت و... وجود داشت كه جنس همگي آنها از مس بود. اما امروز گراني ظروف و كالاي مسي نسبت به اجناس مشابه غيرمسي باعث شده كه اين ظروف جاي خود را از دست بدهند و اگر هم استفاده شود به ندرت اين اتفاق مي‌افتد و بيشتر براي تزيين و به‌عنوان كالاي لوكس مورد استقبال قرار مي‌گيرد».
- مس پوست را شفاف مي‌كند و كمبود آهن را بهبود مي‌بخشد
جواد از خواص بالاي مس مي‌گويد كه استفاده از آن را براي بدن بسيار مفيد مي‌كند؛ «ممـكن است پـزشكي امروز درباره ظرف‌هاي مسي نظر متفاوتي از چيزي كه ما از بزرگ‌ترهايمان شنيده‌ايم داشته باشد اما واقعيت به‌نظرم چيزي است كه طب سنتي و اسلامي ما آن را قبول دارد. آن هم اينكه ظرف مسي اگر درست استفاده شود و به موقع سفيد شود خيلي خاصيت دارد. اجداد ما نسل‌به‌نسل گفته‌اند كه مس براي اعصاب خوب است و پوست را شفاف مي‌كند و براي رفع كم‌خوني هم استفاده مي‌شود. اين ظرف‌ها به‌خاطر كيفيت‌شان، يكي از بهترين ظرف‌هاي پخت غذا هستند و مي‌توانند به سلامت عموم جامعه كمك كنند. استفاده از ظرف‌هاي مسي براي رفع كمبود آهن بسيار مؤثر و قلع موجود در آن براي نور چشم مفيد است. علاوه بر اين، غذا در مس زودتر گرم و ديرتر فاسد مي‌شود. از طرف ديگر در ظرف مسي آب مدت زمان بيشتري خنك مي‌ماند؛ اما كسي از اين همه خاصيت و ويژگي خبر ندارد».
- بايد گردشگران خارجي را به مس علاقه‌مند كرد
از او درباره قيمت و نوع فروش كه مي‌پرسيم مي‌گويد: «قيمت هرآنچه ساخته مي‌شود اول از همه به وزن آن بستگي دارد؛ يعني تقريبا مس را كيلويي و وزني مي‌فروشند. بعد از آن بسته به اينكه در آن وسيله چقدر كار دست برده شده قيمت‌ها بالا و پايين مي‌شود. كار روي مس يا چكشي است يا قلمزني و بسته به ميزان آن و زماني كه برده قيمت‌ها با هم فرق دارد». مشتري‌هاي آقا جواد بيشتر خود يزدي‌ها و بعد گردشگران ايراني هستند. هنوز توريست‌هاي خارجي آنطور كه بايد با اين هنر قديمي ايراني آشنايي ندارند؛ «مشتري‌هايم بيشتر يزدي‌ها هستند. كساني كه از شهرستان‌هاي ديگر مي‌آيند هم از اين وسايل استقبال مي‌كنند. توريست‌ها هم وقتي كارهاي ما را مي‌بينند خيلي خوش‌شان مي‌آيد؛ اما چون دركي از مس ندارند چندان علاقه‌مند به خريد نيستند. درصورتي كه مسئولان گردشگري و ميراث فرهنگي بايد درباره اين موضوع تبليغ كنند. مس و ظروف آن مي‌تواند به‌عنوان يكي از جاذبه‌هاي گردشگري كشور به‌حساب بيايد. مسئولان با تبليغ چنين ويژگي‌اي در كشور مي‌توانند توريست‌هاي زيادي را براي سفر به ايران ترغيب كنند. گردشگر خارجي وقتي برايش كار با مس، بازار مسگرها و كالاهايي كه از آن توليد مي‌شود جذاب باشد مسلما در فروش و رونق بازار ما هم تأثير بسزايي خواهدگذاشت».
- دوران شكوفايي مس كي خواهد رسيد؟
مسگري ازجمله صنايع سنتي و بومي است كه تاريخي كهن دارد و مي‌توان با تغيير نگرش مردم، بار ديگر آنها را به سمت استفاده از ظروف مسي ترغيب كرد. فخرآبادي در اين زمينه مي‌گويد: «گراني مواداوليه مانند ورق مس، محدود شدن بازار، در نوسان بودن قيمت‌ها، افزايش قيمت سوخت و نبود بيمه براي صنف مسگران موجب شده تا ركود و افت شديدي اين هنر را دربرگيرد. اگر زمينه‌هاي مناسب براي تهيه مواداوليه مرغوب و ارزان‌قيمت مانند ورق مس ايجاد شود و بازار براي فروش محصولات به‌وجود آيد و از طرف ديگر تبليغات و معرفي درست درباره استفاده از مس ميان مردم صورت گيرد، مطمئن باشيد بار ديگر به دوران شكوفايي و رونق صنعت مسگري خواهيم رسيد. در 5-4 سال اخير به‌دليل تأييد و تأكيد پزشكان و آشنا شدن دوباره مردم با خواص و فوايد استفاده از ظرف‌هاي مسي، خوشبختانه آنها قابلمه و ديزي مسي مي‌خرند».
- يك هنر اصيل ايراني
ايجاد نقش و نگار روي فلزات، يكي از لذتبخش‌ترين كارهاي هنري است كه انسان‌هاي هنردوست خيلي زود به اين لذت دست پيدا مي‌كنند. چكش زني و قلمزني روي مس يكي از مجموعه هنرهاي زيباي كار با فلز است. گفته مي‌شود 5هزار سال از قدمت نخستين مسگري تاريخ مي‌گذرد و همين تاريخ نشان مي‌دهد نخستين مسگرها نيز ايراني بوده‌اند. با وجود سال‌ها قدمت كار با مس، اما اين روزها مانند قديم با توجه به ورود انوع ظرف‌هاي چيني، ملامين، بلور و ظرف‌هاي فلزي مانند روي، تفلون يا چدن، ظرف‌هاي مسي رونق گذشته را ندارد و كمتر كسي به فكر تهيه وسايلي از جنس مس مي‌افتد. اما باز هم جاي اميدواري است كه در 5-4 سال اخير مردم زيادي از مزيت‌هاي مس مطلع شده‌اند و بار ديگر به استفاده از آن روي‌آورده‌اند و متوجه شده‌اند مس يك فلز ارزشمند با خواص بالاست كه نياز است با فرهنگسازي بار ديگر جايگاه استفاده از آن در خانواده‌هاي ايراني پررنگ شود.
- ظرف مسي‌تان تغيير رنگ داد از آن استفاده نكنيد
جواد فخرآبادي به چند نكته درباره استفاده از مس اشاره مي‌كند تا آنها كه به استفاده از اين فلز علاقه دارند بيشترين فايده را از آن ببرند:
در ظرف‌هاي مسي، آلياژ مس 70درصد و 30درصد نيز برنج است و براي جلوگيري از مسموميت، به آن قلع اضافه مي‌كنند.
هنگام استفاده از اين فلز بايد به اين نكته توجه داشت كه اين فلز حتما سفيد شده باشد و اگر در آن تغيير رنگي ايجاد و رنگ آن قرمز شد، نبايد از آن استفاده كرد تا داخل آن سفيد شود. اگر اين كار انجام نشود، غذاي موجود در آن مسموم خواهد شد.
ظرف مسي بايد بلافاصله پس از پخت‌وپز غذا شسته شود.
حرارت از طريق مس، سريع منتقل مي‌شود پس وقتي زمان كمي براي آشپزي داريد مي‌توانيد روي ظروف مسي حساب كنيد. نكته برعكس اين موضوع هم وجود دارد كه اگر حين آشپزي با ظروف مسي توجه لازم را نداشته باشيد ممكن است غذايتان بسوزد يا مواد غذايي‌تان به‌دليل حرارت بيش از اندازه، كيفيت‌شان را از دست بدهند.
براي شستن ظروف مسي به‌صورت مداوم از مايع ظرفشويي استفاده نكنيد. بهترين روش براي شستن ظرف‌هاي مسي استفاده از سركه يا نمك است.