خطر وقوع زلزله هميشه بيخ گوشمان است. شايد خدايي نكرده چند ثانيه بعد از خواندن همين راهنما هم زلزله رخ دهد و ويراني سنگيني برجاي بگذارد. شما مي‌توانيد با به‌كارگيري روش‌ها و رعايت توصيه‌هايي ميزان خسارات زلزله را كاهش دهيد. اگر تا به حال اين توصيه‌ها را جدي نگرفته‌ايد، از همين حالا مي‌توانيد خودتان را براي پيشگيري از خسارات حاصل از زلزله آماده كنيد. بخشي از اين آمادگي مربوط به قبل از زلزله مي‌شود، بخشي هم نكاتي است كه بايد بعد از زلزله رعايت كنيد، اما هنگام وقوع زلزله هم مهم است؛اينكه مثلا وقتي زلزله آمد به كجا پناه ببريم؟ اينجا سعي كرده‌ايم مكان‌هاي امن و ناامن هنگام بروز زلزله را به شما معرفي كنيم.
- جابهجايي لوازم فراموش نشود
اگر به تحليل‌ها و بررسي‌هاي كارشناسان در زلزله‌هاي شهرهاي مختلف مراجعه كنيد مي‌بينيد كه اغلب كشته‌شدگان يا آسيب‌ديدگان به‌خاطر سقوط وسيله‌اي روي آنها جان خود را از دست داده يا مصدوم شده‌اند. خب يك كار مهم اين است كه خانه يا محل كارتان را بررسي كنيد. در جريان انجام بازرسي، گاهي اجسام و لوازم زيادي شناسايي مي‌شوند كه در موقعيت فعلي‌شان خطرآفرين هستند، اما با يك جابهجايي ساده، آسيب‌رساني آنها كاهش مي‌يابد. به‌علاوه برخي از وسايل داخلي ساختمان را مي‌توان با بست‌هاي ساده و صرف زمان اندك، تثبيت كرد. گاهي مي‌توان با تغيير چيدمان اثاثيه و جابه‌جا كردن اجسام بلند و سنگين، از بسته‌شدن راه‌هاي خروج و درها جلوگيري كرد. در چيدمان قفسه‌ها مي‌توان اشياي سنگين را در طبقه‌هاي زيرين و اشياي سبك را در طبقه‌هاي بالاتر جاي داد.
- چه جاهايي هنگام زلزله امن است؟
يكي از اشتباهات رايج افراد هنگام وقوع زلزله، فرار كردن است. كارشناسان اين حوزه مي‌گويند به جاي فرار بايد در جاهاي امن آن محيط پناه بگيريم. البته با توجه به غافلگير‌كننده بودن زلزله و عدم‌وجود فرصت يا امكان خروج فوري، بهتر است در محل زندگي و يا كار خود، محل‌هاي امني را شناسايي كنيد تا درصورت وقوع زمين لرزه بلافاصله به آنها پناه ببريد. خب اگر دنبال اين مكان‌هاي امن هستيد، برخي از نمونه‌هاي اين مكان‌ها را مي‌توان نام برد، اما يادتان باشد شايد با كمي دقت بيشتر شما بتوانيد يك نقطه امن‌تر در خانه يا محل كارتان پيدا كنيد. مكان‌هاي امن عبارتند از: چارچوب درها، كنج ديوارها، فاصله ميان دو ستون اصلي كه با يك تير سقفي به يكديگر متصل شده‌اند، زير ميزهاي محكم، كناره وسايلي نظير صندلي‌ها و مبل‌ها و... . بسيار مهم است كه خانم‌هاي خانه محل امني را در آشپزخانه مشخص كرده باشند كه دور از وسايل واژگون شدني باشد.
- چه كارهايي براي ايجاد مكان امن بكنيم؟
قرار نيست وقتي زلزله آمد شما تازه بگرديد و جاهاي امن يا ناامن خانه‌تان را پيدا كنيد. شما بايد قبل از وقوع زلزله به تمام افراد خانواده، محل‌هاي امن و نحوه استفاده از آنها در زمان زمين‌لرزه را آموزش دهيد. براي ايمني‌سازي خانه قبل از وقوع زلزله مي‌توانيد به يكسري سؤال پاسخ دهيد و اقدامات ساده‌اي براي كاهش خطر انجام دهيد: شما و خانواده‌تان بيشترين وقت خود را در كجا مي‌گذرانيد؟ احتمال زخمي‌شدن افراد در اثر سقوط وسايل مختلف چه ميزان است؟ كدام يك از قسمت‌هاي ساختمان به‌علت زمان و ميزان اشغال بيشتر، ريسك بيشتري از نظر امنيت جاني دارند؟ بدون نياز به مهار كردن و فقط با جابهجايي كدام‌يك از اجسام موجود در ساختمان مي‌توان از بروز خسارات احتمالي آنها جلوگيري كرد؟ آيا اجسام بلا‌استفاده‌اي وجود دارند كه بتوان آنها را از محل خارج كرد؟
- مكان‌هاي ناامن اطرافتان را هم بشناسيد
همانطور كه هنگام وقوع زلزله، مكان‌هاي امني در اطراف شما وجود دارد، مكان‌هايي هم هستند كه خطرآفرين بوده و هنگام زمين‌لرزه بايد از آنها دور شويد. حتي ضروري است محل خواب به دور از اجسام سنگين و قابل سقوط باشد زيرا اولا يك سوم از شبانه‌روز را در خواب هستيم و دوم هم اينكه در زمان خواب، هوشياري‌مان براي انجام عكس‌العمل مناسب در برابر زلزله بسيار كم است. خب حالا كجاها هنگام بروز زلزله ناامن هستند؟ از وسايلي كه احتمال سقوط دارند (كتابخانه، كمد، لوستر، آينه‌هاي ديواري يا لوازم آشپزخانه) دور شويد. از پنجره‌هاي شيشه‌دار دور شويد. داخل آسانسور نشويد. درصورتي كه در راه پله هستيد، بلافاصله در كناره ديوار بنشينيد و با قفل كردن دست‌ها در پشت گردن و خم كردن سر به طرف زانوان، از سر و گردن خود محافظت كنيد. هرگونه حركت در راه پله‌ها در زمان زمين‌لرزه، بسيار خطرناك‌تر از نشستن در يك محل است.
- كجا هستيد؟ چكار كنيد؟
اگر در آسانسور بوديد در نخستين زمان ممكن از آن پياده شويد و خارج آن پناه بگيريد.
اگر هنگام زلزله خواب بوديد و با زلزله بيدار شديد، در سطحي از هوشياري نيستيد كه توان حركت فوري و رسيدن به نقاط امن را داشته باشيد، پس همانجا بمانيد و با استفاده از بالش، پتو و... از سر و گردن خود محافظت كنيد.
اگر هنگام زلزله در فضاي باز بوديد به اين نكته توجه كنيد كه سقفي بالاي سر شما نيست تا خطرآفرين باشد، پس همانجا بمانيد و از هرآنچه امكان سقوط دارد مانند: تيرهاي برق، ساختمان‌هاي شيشه‌اي، تابلوهاي تبليغاتي و... فاصله بگيريد.
اگر هنگام زلزله در حال رانندگي بوديد هرگز تلاش نكنيد به راه خود ادامه دهيد.
- چيزهايي كه بد نيست درباره زلزله بدانيد
شايد خيلي‌ها ندانند كه اساسا زلزله چطور اتفاق مي‌افتد؟ زمين‌لرزه نتيجه رهايي ناگهاني انرژي از داخل پوسته زمين است كه امواج ارتعاشي ايجاد مي‌كند. اين امواج ارتعاشي هنگامي كه به سطح زمين مي‌رسند مي‌توانند موجب ويراني ساختمان‌ها شوند. به‌طور كلي خود زمين‌لرزه كشنده نيست بلكه فروريختن آوار ناشي از وقوع آن، زندگي‌ها را تهديد مي‌كند. به همين علت، ساختار فيزيكي و ابنيه‌اي شهر، در اين حوزه خيلي مهم است.
- با ريشتر اندازه بگيريد
مقدار بزرگي يك زمين‌لرزه با معيار ريشتر گزارش مي‌شود كه بيان‌كننده ميزان انرژي آزادشده است. زلزله‌هاي كوچك‌تر از ۳ريشتر معمولا احساس نمي‌شوند و اگر از ۷ ريشتر فرا‌تر روند خسارت‌هاي جدي به بار مي‌آورند. شدت لرزه از عدد يك تا ۱۴ ريشتر اندازه‌گيري مي‌شود كه هر كدام، قدرت خاص خودش را دارد.
- دردسرسازان اصلي زلزله
دردسر اصلي به‌خاطر گسل‌هاست.مثلا اگر آنها در پايتخت و اطراف آن نبودند، تهراني‌ها خواب زلزله را هم نمي‌ديدند. فعاليت هر يك از گسل‌هاي اصلي شعاع ۲۰۰كيلومتري تهران، اگر بزرگي كافي را داشته باشد مي‌تواند اين ابرشهر را به يك ويرانه تبديل كند.
زمين‌شناسان 3 گسل اصلي را در اين شهر شناسايي كرده‌اند؛ خطرناك‌ترين گسل تهران، گسل جنوب ري به‌حساب مي‌آيد كه براساس شواهد تاريخي، بار‌ها باعث ويراني كامل شهرري شده است. اين گسل در دشت‌هاي جنوبي تهران قرار دارد. گسل مهم ديگر هم گسل مشاست كه از حاشيه رشته كوهي در غرب به سوي شرق البرز مي‌آيد و سپس به گسل شمال تهران، كه يكي ديگر از گسل‌هاي معروف پايتخت است، مي‌پيوندد.