دكتر محمد اسماعيل اكبري رئيس مركز تحقيقات سرطان همچنين معتقد است كه به‌طور كلي 40درصد سرطان‌ها قابل پيشگيري و درمان است. وي مي‌گويد:سرطان هيچ وقت مساوي با مرگ نيست زيرا 50درصد از سرطان‌ها در بزرگسالان و 70درصد در كودكان درمان پذير هستند، هرچند شيوه زندگي ازجمله تغذيه نامناسب، كاهش فعاليت‌هاي بدني، افزايش وزن در كنار آلودگي هوا نقش بسيار تعيين‌كننده‌اي در افزايش ابتلا به بيماري سرطان ايفا مي‌كنند كه با اصلاح بسياري از عادت‌هاي غلط در زندگي مي‌توان تا حدود زيادي از ابتلا به بيماري سرطان جلوگيري كرد.
- ميزان سرطان در كشور رو به افزايش است يا خير؟
ميزان سرطان بر مبناي شاخص‌هاي مختلفي ارزيابي مي‌شود ولي مهم‌ترين شاخص استاندارد براي اين منظور شاخص ASR است كه مطابق اين شاخص در ايران به ازاي هر 100هزار نفر ميزان ابتلا به بيماري سرطان در خانم‌ها 128مورد و در آقايان 134مورد بوده كه اين رقم خوشبختانه كمتر از ميزان متوسط جهاني است كه در مورد آقايان 205و در مورد خانم‌ها 165مورد است.البته ميزان بروز سرطان در جهان رو به افزايش است.مثلا در سال 2012ميلادي تعداد موارد جديد سرطان در جهان 14ميليون نفر بود كه اين رقم در 18سال آينده به دوبرابر افزايش مي‌يابد. بنابراين در ايران نيز متناسب با جهان اين رقم رو به افزايش خواهد بود ضمن اينكه بايد بدانيم مهم‌ترين دليل ابتلا به سرطان افزايش سن جمعيت است همچنين شيوه زندگي ناسالم و عوامل محيطي در بروز اين بيماري مؤثر است.در واقع مردم بايد از خود مراقبتي آگاه باشند و در جهت مصرف غذاي سالم تلاش كنند. به‌طور مثال از روغن پالم و آب آلوده استفاده نكنند و وزن خود را كنترل و از سبزيجات و ميوه زياد استفاده كنند.
- پس اين موضوع كه سرطان بعد ازبيماري‌هاي قلبي دومين عامل مرگ در ايران است صحت دارد؟
بله.اگر حوادث و سوانح را كنار بگذاريم بايد بگوييم دومين دليل مرگ‌ومير بعد از بيماري‌هاي قلبي و عروقي، سرطان است. البته موضوع مهم اين است كه در دنيا هم همينطور است و سرطان‌ها به‌طور كلي دومين عامل مرگ‌ومير در دنيا هستند.
- وزارت بهداشت آماري از اين افزايش دارد؟
بله.در سال 2012حدود 14ميليون نفر در هر سال به سرطان مبتلا مي‌شدند. در جهان اين عدد در سال 2030و ظرف كمتر از يك دهه به 25ميليون نفر خواهد رسيد يعني حدود 80درصد افزايش پيدا مي‌كند، همچنين ميزان مرگ‌ومير در جهان از 8ميليون نفر به 13ميليون نفر خواهد رسيد و در ايران هم كه ميزان بروز سرطان در بين نفراتي كه هر سال مبتلا مي‌شوند حدود 90هزار مورد است تا سال 2030 يعني 1409 خورشيدي به حدود 160هزار نفر خواهد رسيد.بنابراين در ايران هم حدود 80درصد افزايش اتفاق خواهد افتاد.
- علت اينكه در ايران و جهان سرطان در حال افزايش است چيست؟
چند دليل عمده دارد كه يك دليل بسيار مهم آن افزايش سن جمعيت و اميد به زندگي است به‌طوري‌كه در ايران اگر در 4دهه گذشته اميد به زندگي و متوسط سن را ارزيابي كنيد مي‌بينيد كه اميد به زندگي حدود 59سال بوده، اما هم‌اكنون به بيش از 75سال رسيده، يعني در يك دوره كوتاه اميد به زندگي در ايران افزايش داشته است.همچنين مهم‌ترين دليل آن كنترل بيماري‌هاي واگيردارو عفوني بوده است.به هر حال اگرچه افزايش اميد به زندگي اتفاق بسيار خوبي محسوب مي‌شود اما بايد بدانيم كه اين موضوع اثرات خودش را هم دارد يعني اينكه باعث مي‌شود ما بيشتر به بيماري دچار شويم.يعني هر چه سن بالاتر مي‌رود بيشتر به بيماري‌هايي مانند سرطان دچار مي‌شويم چون سرطان يعني يك جهش ژني كه در بدن اتفاق افتاده بر اثر عوامل مختلف و هر قدرطول دوره زندگي بيشتر شود احتمال اين جهش ژني بيشتر مي‌شود و هر چه سن هم بالاتر برود احتمال اصلاح آن جهش ژني كاهش پيدا مي‌كند چرا كه معمولا توانمندي بدن و سيستم ايمني بدن براي اصلاح آن جهش جديد كاهش پيدا مي‌كند بنابراين طبيعي است كه ما انتظار داشته باشيم زماني‌كه سن جمعيت بالاتر مي‌رود بروز سرطان هم افزايش پيدا كند و البته اين افزايش سرطان در ايران از همان موضوع جهاني تبعيت مي‌كند.اما دلايل ديگري هم وجود دارد كه مرتبط با شيوه زندگي است.مثلا در روز تا چه اندازه فعاليت بدني داريم؟ از چه غذايي استفاده مي‌كنيم يا با چه عوامل خطرزايي مواجه مي‌شويم.در واقع مجموعه اتفاقاتي كه همه شيوه زندگي ما را تشكيل مي‌دهند.به‌طور مثال اگر ما كم‌تحرك باشيم، غذاهاي پرچربي وپركالري استفاده كنيم، يا مصرف سيگار و دخانيات مي‌تواند در ابتلا به سرطان تأثير داشته باشد.همچنين محيط ناسالم و آلودگي هوا و آب بي‌شك مي‌تواند تأثيرگذار باشد.
- درباره شايع‌ترين سرطان‌ها در ايران به تفكيك زنان و مردان توضيح دهيد.
سرطان ريه، پستان، روده بزرگ، معده و پروستات 5سرطان شايع كشور هستند. همچنين سرطان معده شايع‌ترين سرطان درميان مردان ايراني و در ميان خانم‌ها سرطان سينه ازهمه بروز بالاتري دارد و بعد سرطان روده بزرگ، معده و سرطان‌هاي دستگاه ادراري و گوارشي مثل سرطان مثانه، پروستات و مري در درجات بعدي قرار مي‌گيرند البته معمولا سرطان‌هاي پوست در همه دنيا و در ايران سرطان‌هاي شايعي است كه به‌صورت خال‌هاي پوستي بروز مي‌كنند والبته راحت هم برداشته مي‌شوند. همچنين در زمينه سرطان معده بايد گفت كه ما سرطان معده را يك سرطان اجتماعي مي‌دانيم به‌صورتي كه عواملي مثل مصرف دخانيات، عدم‌رعايت بهداشت و مصرف زياد مواد‌مخدر در آن دخالت دارد. در زمينه ترياك بايد بگويم ما در كشور بيشترين مصرف فردي ترياك را داريم كه در ايجاد سرطان به‌ويژه سرطان دستگاه گوارش اهميت دارد.
- شما مي‌گوييد مهم‌ترين دليل ابتلا به سرطان افزايش سن جمعيت وشيوه زندگي است در اين‌باره بيشتر توضيح دهيد؟
افزايش سن جمعيت مهم‌ترين دليل ابتلا به سرطان است همچنين شيوه زندگي ناسالم و عوامل محيطي در بروز اين بيماري مؤثر واقع مي‌شوند.به‌طور مثال مردم بايد از خود مراقبتي آگاه باشند و در جهت مصرف غذاي سالم تلاش كرده و از روغن پالم و آب آلوده استفاده نكنند و وزن خود را كنترل و از سبزيجات و ميوه زياد استفاده كنند.همچنين غربالگري مي‌تواند 3سرطان پستان، روده بزرگ و دهانه رحم را زودهنگام مشخص كند و هر چه سرطان زودتر شناسايي شود هزينه‌هاي بيمار نيز كمتر خواهد شد.اما با اين حال برخي سرطان‌ها دلايل اختصاصي خودشان را دارند؛ مثلا تغذيه،سيگار و دخانيات تا حد بسياري در بروز سرطان نقش دارند.معمولا آماري كه سازمان بهداشت جهاني اعلام مي‌كند به اين صورت است كه كشورها را به 2دسته كشورهاي در حال توسعه و توسعه يافته تقسيم مي‌كند و اين دلايل هم سهمشان در ايجاد سرطان متفاوت است. مثلا در كشورهاي توسعه‌يافته سيگار در ايجاد سرطان سهم بيشتري دارد و در حال توسعه سهم كمتري دارد وتفاوتش اين است كه آنها راهبردهاي بهتري را ظرف دو سه دهه گذشته براي كنترل سيگارانجام داده‌اند اما كشورهاي در حال توسعه بيشتر مصرف مي‌كنند و درنتيجه ممكن است كه شيب مصرف نزولي سيگار را داشته باشند اما كشورهاي در حال توسعه‌يافته شيب صعودي هم داشته باشند. همچنين درباره تغذيه بايد گفت كه عامل بروز سرطان در بين كشورهاي توسعه‌يافته و درحال توسعه است و حدود يك چهارم سرطان‌ها به تغذيه ناسالم برمي‌گردد. يك تفاوت هم كه كشورهاي در حال توسعه و توسعه يافته دارند عفونت‌ها هستند كه در كشورهاي در حال توسعه يك چهارم سرطان‌ها ممكن است به عفونت‌ها ربط پيدا كند اما در كشورهاي توسعه يافته 10درصد سرطان‌ها به عفونت‌ها ربط داشته باشد.
- چه عفونت‌هايي مي‌تواند با سرطان مرتبط باشد؟
مشخصا برخي سرطان‌ها با عفونت ربط دارد؛ مثلا سرطان كبد در پي ابتلا به هپاتيتB ايجاد مي‌شود كه خوشبختانه در كشور ما در اثر واكسيناسيوني كه زمينه هپاتيتB داريم و ميزان واكسيناسيون هم بسيار بالاست اين مسئله براي ما خيلي برجسته نيست. اما سرطان معده و دهانه رحم با عفونت‌ها ارتباط دارد.در مجموع عفونت‌ها مي‌توانند زمينه ايجاد تغييرات بافتي و جهش‌هاي ژنتيك را فراهم كنند و در نتيجه باعث سرطان شوند.
- راهبردهاي اصلي براي كنترل سرطان چيست؟
زندگي سالم، تحرك بيشتر و ورزش كردن. هفته‌اي 75دقيقه فعاليت ورزشي سنگين يا حداقل 150دقيقه فعاليت ورزشي سبك داشته باشيد. شيوه زندگي سالم يعني اينكه از غذاهاي كم كالري استفاده كنيد، برنج و نان را از وعده‌هاي غذايي حذف نكنيد اما كاهش بدهيد، از غذاهاي روغني به‌خصوص اشباع‌شده كمتر استفاده كنيد يا غذاهاي سرخ شدني كه داراي راديكال‌هاي آزاد هستند و اينها باعث بروز افزايش سرطان مي‌شوند و اگر سيگار و دخانيات مصرف مي‌كنيد آن را ترك كنيد يا در معرض دود سيگار قرار نگيريد.
- تا چه اندازه مي‌توانيم جلوي ابتلا به سرطان را بگيريم؟
خوشبختانه حدود 40درصد سرطان‌ها يعني حدود نيمي از سرطان‌ها قابل پيشگيري هستند يعني اگر به دلايل ژنتيك 10درصد احتمال ابتلا به سرطان را داشته باشيم شيوه زندگي سالم 10درصد آن را مي‌تواند كم كنند بنابراين وراي هر زمينه محيطي و وراي هر جهش ژنتيك ما با يك شيوه زندگي سالم مي‌توانيم نقش بسيار مهمي در كاهش بروز سرطان داشته باشيم.ترك سيگار و قليان تأثير بسزايي دارد كه نبايد آن را ناديده گرفت.
- به دخانيات اشاره كرديد.قليان و سيگاردر اين زمينه تا چه اندازه مي‌توانند در ابتلا به سرطان مؤثر باشند؟
در واقع دخانيات عامل بسيار مهمي است كه دربين جوانان و به‌خصوص خانم‌ها افزايش پيدا كرده است. قليان دود بسيار زيادي را نسبت به سيگار وارد بدن مي‌كند و هر قليان بين 40تا 100تا نخ سيگار است. سمومي كه داخل قليان است بيشتر از سيگار است و آبي هم كه داخل قليان است تأثيري در كاهش سموم ندارد بدون شك قليان بيشتر از سيگار با افزايش بروز سرطان ارتباط دارد.
- مي‌توانيد بگوييد آمار سرطان در كدام شهرها بيشتر است ؟
اينكه ما مي‌گوييم اميد به زندگي در كل ايران 75سال است شامل كل شهرهاي ايران نمي‌شود.ممكن است در يك استان 80 و در استان ديگر 60سال باشد. خب مسلما در استاني كه اميد به زندگي 60سال است ابتلا به سرطان كمتر است.برنامه‌اي از 15سال پيش در وزارت بهداشت انجام مي‌دهيم و مرتب براساس جنس وشهرهاي مختلف بررسي‌هايي انجام مي‌دهيم و رصد مي‌كنيم. آمار همه شهرها را داريم و حتي ممكن است آمارشان در سرطان بالا باشد اما تأكيد من اين است كه اختصاصي و خاص نيست بلكه تنها تفاوتش در هرم سني شهرهاست كه باعث بروز افزايش سرطان در شهرهاي مختلف مي‌شود.
- در اين زمينه چه اقداماتي وزارت بهداشت انجام داده است؟
ما براي 3سرطان مهم كه هم قابل پيشگيري هستند و هم قابل تشخيص زودهنگام، برنامه داشته‌ايم.در اين 3سال به‌صورت آزمايشي ابتدا انجام داديم و هم‌اكنون هم ادامه دارد تا بتوانيم سرطان سينه، روده بزرگ و سرطان دهانه‌رحم كه خوشبختانه سرطان‌هاي درمان پذير هستند را اجرايي كنيم. ما بيش از 100مركز غربالگري و تشخيص زودهنگام سرطان در حال آماده‌سازي در كشور داريم تا افرادي كه علائم مشكوك به سرطان دارند با مراجعه به اين مراكز تحت بررسي قرار گيرند.همچنين اتفاق مهمي كه در وزارت بهداشت در حال رخ دادن است اين است كه مراكز درماني و امكانات و تجهيزات مورد نياز براي درمان و تشخيص سرطان در سطح كشور در حال توسعه است. همچنين مهم‌تر اين است كه ارائه خدمات براساس تعريف نظام ارجاع است و افراد بايد در سطح شبكه بهداشتي اول بررسي ابتدايي انجام دهند و اگر نياز بود از طريق نظام بهداشتي به اين مركز ارجاع شوند ضمن اينكه خانه‌هاي بهداشت و پايگاه هاو مراكز بهداشتي به‌صورت رايگان به مردم ارائه خدمات مي‌كنند.
- در بروز سرطان چه علائمي بايد جدي گرفته شود؟
علامت‌هايي مانند ترشحات خوني از هر نقطه از بدن مانند خلط خوني، ادرار خوني، خونريزي از مدفوع، وجود توده در هر نقطه از بدن، كاهش وزن به‌طوري كه 10درصد از وزن بدن در مدت 6ماه كاهش يابد و تعريق شبانه از مواردي است كه بايد به آن توجه شود و حتما براي بررسي به پزشك متخصص مراجعه كنند. اين علامت‌ها بسيار مهم هستند ولي وجود هر كدام از اين علامت‌ها به اين معني نيست كه فرد حتما به سرطان مبتلاشده، ولي بايد حتما توسط پزشك بررسي شودضمن اينكه سرطان هيچ وقت مساوي با مرگ نيست زيرا 50درصد از سرطان‌ها در بزرگسالان و 70درصد در كودكان درمان‌پذير هستند.
- 3راهبرد مهم براي كاهش بروز سرطان
افراد بدانند علل ايجاد‌كننده سرطان چه چيزي است و اينكه اصولا سرطان يك بيماري قابل پيشگيري است، بنابراين در رسانه‌ها بايد اطلاع‌رساني شود و مردم بايد آگاه شوند.راهبرد دوم كه نقش بسيار مهمي دارد اين است كه حاكميت در راه خودش در زمينه پيشگيري از سرطان عمل كند كه اتفاقا اغلب راهبردهايي كه به حاكميت برمي‌گردد (درواقع دولت ونهادهاي دولتي) در اختيار وزارت بهداشت نيست مثلا اينكه شما خودرويي توليد كنيد كه از نظر استاندارد توليد آلاينده وضعيت مناسبي داشته باشد به وزارت صنايع برمي‌گردد يا مواد غذايي توليد شود كه سموم كمتري داشته باشد كه اين هم به وزارت كشاورزي برمي‌گردد بنابراين قدم بعدي براي كنترل اين موضوع همكاري بين بخشي است به‌طوري‌كه درواقع نهادهاي حاكميتي به وظايف خودشان براي كاهش عوامل سرطان‌زا در سطح جامعه عمل كنند. مسئله بعدي كه اين هم وزارت بهداشت از طريق تشكيل شوراي بيماري‌هاي غيرواگير در وزارت بهداشت و تشكيل دبيرخانه شوراي‌عالي سلامت كه شخص رئيس‌جمهور دستور دادند پيگيري مي‌كند و مرتب از طريق برنامه‌هايي كه دارد از طريق ساير وزارتخانه‌ها و نهادهاي حاكميتي و غيردولتي پيگيري مي‌كند بحث نظارت بر سلامت محيط و سلامت آب و مواد غذايي است.همچنين نقش و راهبرد سوم پيشگيري است يعني اينكه كاري كنيم كه افراد ديابت خود را كنترل كنند، سيگار را كم يا ترك كنند و البته اين موارد در سطح شبكه بهداشتي و درماني در حال اجراست كه كمك مي‌كند هر فرد به‌طور شخصي تحت مراقبت قرار بگيرد و در واقع از اين عوامل خطر دوري كند و يا بتواند آنها را ترك كند و اينها 3راهبرد مهم براي سرطان است كه خوشبختانه در 3سال گذشته وزارت بهداشت به‌صورت عملياتي در حال اجراي آن است و البته در آينده هم بايد توسعه پيدا كند.به هر حال تداوم اين پيگيري‌ها اثربخش خواهد بود، ضمن اينكه نمي‌توان كارخارق‌العاده‌اي انجام داد اما مي‌توان شيب را كاهش داد.واقعيت اين است كه معمولا هر برنامه براي پيشگيري از سرطان به 10تا 15سال زمان نياز است. براي اينكه شاهد كاهش سرطان باشيم و با توجه به اينكه هرم سني جمعيت درحال پير شدن است شما نمي‌توانيد جلوي افزايش بروز سرطان‌ها را بگيريد اما مي‌توانيد شيب بروز سرطان را ملايم كنيد بنابراين نبايد انتظار داشته باشيد كه سرطان با روش‌هاي پيشگيري كاهش پيدا كند اما مي‌توانيم كاري كنيم كه كمتر افزايش پيدا كند.