رقابت زيادي هم بين اين شركت‌ها شكل گرفته و آن دسته از شركت‌هايي كه ايده‌هاي جديد و كاربردي‌تري را به مرحله تجاري‌سازي مي‌رسانند، موفق‌تر هستند. كشور ما هم چند سالي است كه در زمينه بهره‌گيري از فناوري دانش‌بنيان، به نسبت گذشته قوي‌تر عمل مي‌كند و معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهوري هم از چنين شركت‌هايي حمايت مي‌كند تا بتوانند رشد و توسعه پيدا كنند. با امير براتي، دانشجوي دكتري مديريت با گرايش كارآفريني و كارشناس شركت‌هاي دانش‌بنيان معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهوري، در مورد تلفيق دانش و كارآفريني در شركت‌هاي دانش بنيان گفت‌وگو كرده‌ايم.
- كارآفريني چيست و چرا اهميت دارد؟
كارآفريني داستان خلق و اكتساب ارزش اقتصادي است؛ ارزش‌هايي كه به واسطه برطرف‌كردن بخشي از نياز مشتريان از طريق خلق كالا يا خدمات جديد، ايجاد مي‌شوند و اين ارزش، به حدي است كه مشتري حاضر مي‌شود بابت آن، مبلغي را پرداخت كند. خلق ارزش و كسب درآمد از آن، چرخه‌اي هم‌افزاست كه به‌صورت بالقوه مي‌تواند باعث ايجاد كسب‌وكارهاي خودگردان، مستقل و بادوام شود. هر قدر ارزش‌هاي ايجاد شده توسط كسب و كارها، در ارتباط با نيازهاي واقعي‌تر و مهم‌تر مشتريان باشد، اين كسب وكارها احتمال بقا و رشد بيشتري دارند. جديد بودن، نقطه تمايز كارآفريني با بخش‌هاي معمول اقتصاد است. در فرايند كارآفريني، كارآفرينان از طريق كشف فرصت‌هاي كارآفرينانه، محصولات و خدماتي ايجاد مي‌كنند كه مي‌تواند حاشيه سودي انحصاري برايشان همراه داشته باشد. نكته اينجاست كه با ورود كارآفرينان جديد، حاشيه سود آن كالا و خدمت كاهش مي‌يابد و به‌دنبال كاهش جذابيت آن حوزه، مجددا حوزه‌هاي جديد براي ايجاد كالا و خدمات جست‌وجو مي‌شود. در اين چرخه، مرتبا كالاها و خدمات جديد، جاي كالاها و خدمات قبلي را مي‌گيرند؛ چرخه‌اي كه امروز ما شاهد افزايش سرعت آن هستيم و اثرات اقتصادي، اجتماعي، فني و سياسي آن را به‌صورت ملموس در تمامي ابعاد زندگي خود حس مي‌كنيم. اهميت كارآفريني به‌دليل تأثير زيادي است كه بر رشد اقتصادي، ايجاد اشتغال و افزايش بهره‌وري بلندمدت دارد. البته مهم‌تر از همه اين موارد، بايستي به ماهيت پايين به بالاي كارآفريني اشاره كرد. اگر روحيه و فضاي كارآفرينانه در منطقه و كشوري ايجاد شود، خود افراد و كسبوكارها به‌صورت خودجوش، فعاليت‌هاي كارآفرينانه را آغاز خواهند كرد و درصورتي‌كه متغيرهاي سطح كلان جامعه مطلوب باشد، اين كسبوكارها به‌صورت كمي و كيفي گسترش پيدا خواهند كرد و اقدامات آنها سطح مناسبي از اشتغال، رفاه و افزايش كيفيت زندگي را فراهم خواهند كرد. بنابراين ما امروزه شاهد آن هستيم كه كارآفريني و نوآوري، در اقصي‌نقاط دنيا به‌صورت جدي مورد توجه قرار گرفته و حجم فعاليت‌ها و برنامه‌هايي كه براي گسترش فعاليت‌هاي كارآفرينانه در دستور كار دولت‌ها و نهادهاي حاكميتي قرار مي‌گيرد، دائما در حال افزايش است.
- شركت‌هاي دانش‌بنيان به چه شركت‌هايي گفته مي‌شود و براي اينكه يك شركت به‌عنوان دانش‌بنيان، تحت حمايت قرار بگيرد چه شرايطي بايد داشته باشد؟
اگر بخواهم به‌صورت خلاصه تعريفي كه در معاونت علمي و فناوري از شركت‌هاي دانش بنيان وجود دارد را بيان كنم، آن شركت‌هايي هستند كه به توليد محصولاتي (كالا يا خدمت) مي‌پردازند كه فناوري‌هاي پيشرفته در آنها به‌كار رفته است، شركت در سطح مناسبي از تسلط به دانش فني توليد آن محصولات قرار دارد و شركت، آن محصولات را حداقل در سطح نمونه آزمايشگاهي ساخته باشد. در واقع مي‌توان گفت شركت‌هايي هستند كه چگالي استفاده از فناوري‌هاي پيشرفته در آنها بالاتر از شركت‌هاي عادي است. تاكنون حدود 7000تقاضا به معاونت علمي و فناوري ارائه شده كه از اين ميان، 2800شركت به‌عنوان دانش‌بنيان مورد تأييد قرار گرفته. 1680شركت نوپا، 850شركت توليدي و 270شركت صنعتي هستند. ثبت و راه‌اندازي اين شركت‌ها بايد به‌صورت عادي انجام شود. شركت‌ها پس از آغاز به كار، مي‌توانند تقاضاي خود را در سامانه «daneshbonyan.ir» ارائه دهند.
- آيا روند دريافت تأييديه طولاني است؟
به روش‌هاي مختلف سعي شده سرعت و كيفيت بررسي تقاضاها، توأمان افزايش يابد. عدم‌نياز به مراجعه حضوري، افزايش تعداد شركت‌هاي ارزياب، ايجاد شركت‌هاي ارزياب منطقه‌اي و ايجاد شوراهاي تخصصي فني در هر حوزه فناوري، مهم‌ترين اقداماتي بوده كه در 4سال گذشته در دستور كار قرار گرفته است.
- دقيقا چه حمايت‌هايي از شركت‌هاي دانش‌بنيان صورت مي‌گيرد؟
دريافت تسهيلات از صندوق نوآوري و شكوفايي، معافيت مالياتي كالاها و خدمات دانش‌بنيان، معافيت‌هاي گمركي، امكان دريافت پروانه بهره‌برداري در شعاع 120كيلومتري تهران و ساير شهرهاي بزرگ، حمايت از صادرات كالاها و خدمات دانش‌بنيان، تسهيلات سربازي براي افراد حاضر در اين شركت‌ها، امكان استقرار در اماكن مسكوني شهر تهران، تخفيف براي پخش آگهي در صدا و سيما و حمايت از ورود شركت‌ها به بورس و خدمات آموزش و مشاوره، مهم‌ترين حمايت‌هايي هستند كه از اين شركت‌ها صورت مي‌گيرد.
- در مسير راه‌اندازي يك شركت و به‌طور خاص شركت دانش‌بنيان، چه ريسك‌هايي وجود دارد؟
بعد از جنگ جهاني دوم، در كل دنيا تقاضا بود و تعداد كمي عرضه‌كننده وجود داشت. بنابراين توليد به‌خودي خود بسيار ارزشمند محسوب مي‌شد و ريسك‌هايي كه كسبوكارها با آن مواجه بودند، ريسك‌هاي فني به‌حساب مي‌آمدند؛ يعني مسئله اصلي اين بود كه آيا توسعه اين محصول و فناوري از لحاظ فني امكان‌پذير است يا خير؟ اما امروز، ما شاهد هستيم كه عرضه‌كنندگان، بسيار زيادشده‌اند و سطح رقابت در تمامي حوزه‌هاي صنعتي، حيرت‌آور شده است، به‌طوري‌كه هر محصول، با كيفيت خوب و با قيمت رقابت‌پذير، توسط چندين شركت در اقصي نقاط دنيا توليد مي‌شود. تقريباً مي‌توان گفت در شرايط امروز دنيا، هر چيزي را مي‌توان توليد كرد و اصلي‌ترين ريسكي كه كسب وكارها با آن مواجه هستند، ريسك‌هاي بازار است؛ يعني به‌دليل دسترسي به گزينه‌هاي مختلف، مشتريان قدرت چانه‌زني زيادي پيدا كرده‌اند و برندگان امروز در صحنه رقابت اقتصادي، كشورها و شركت‌هايي هستند كه مي‌توانند بهتر مشتريان را جذب و نگهداري كنند. فرايند تجاري‌كردن فناوري‌هاي جديد و پيشرفته، پر پيچ و خم است و تعداد كمي از فناوري‌هاي جديد مي‌توانند در بازار موفق شوند.
- آيا داشتن دانش براي راه‌اندازي يك شركت دانش‌بنيان كافي است؟
براي راه‌اندازي كسب و كار، آيتم‌هايي بيش از مهارت‌هاي تخصصي و فني نياز است. هيچ تضميني وجود ندارد كه يك پژوهشگر خبره يا يك تحصيل‌كرده دانشگاهي موفق، لزوما يك كارآفرين موفق نيز باشد. براي اينكه شخصي بتواند در راه‌اندازي يك كسب و كار موفق باشد، به مهارت‌هاي مديريتي، بيش از مهارت‌هاي فني نياز دارد؛ مهارت‌هايي نظير توان مديريت منابع انساني، مهارت رهبري، قدرت مذاكره، شم مالي و اقتصادي، مهارت‌هاي بازاريابي و... بيش از مهارت‌هاي فني و تخصصي در موفقيت شركت‌ها تأثيرگذار هستند. مهارت علمي در واقع بخش كوچكي از اين كار است و براي ايجاد كسب و كار، انواع و اقسام چالش‌ها وجود دارد. افرادي كه مي‌خواهند شركت و به‌صورت خاص شركت دانش‌بنيان راه‌اندازي كنند، بايد بدانند كه راه پر پيچ و خمي را در پيش رو دارند و دانش فني، بخش كوچكي از اين مسير محسوب مي‌شود. پس از راه‌اندازي كسب و كار، مسئوليت فني بر عهده نيروهاي فني جديد است كه به استخدام شركت درمي‌آيند و مسئوليت مدير، راهبري سازمان و مديريت اين نيروهاست. اما در شركت‌هاي دانش‌بنيان ايراني بسيار ديده مي‌شود كه بنيانگذاران پس از راه‌اندازي شركت، همچنان تمايل به انجام كارهاي تخصصي و فني دارند و وظايف مديريتي معطل و برزمين مانده است كه اين مسئله، يكي از چالش‌هاي اصلي پيش‌روي رشد اين شركت‌ها محسوب مي‌شود.