پوکی استخوان یا استئوپروز Osteoporosis به معنی کم شدن تراکم استخوان است که به دنبال آن قدرت استخوان کم شده و احتمال بروز شکستگی استخوان در اثر ضربات بیشتر مي‌شود.
پوكي استخوان از گرفتاري‌هاي بسيار شايعي است كه بعد از سن 35سالگي آغاز مي‌شود. حدود نيمي از زنان بيشتر از 45 سال و 90درصد زنان مسن‌تر از 75 سال به بيماري پوكي استخوان مبتلا مي‌شوند.
مردان مسن نيز به پوكي استخوان مبتلا مي‌شوند اما امكان ابتلاي آنان كمتر از زنان است. دكتر محمد اميدي، فوق تخصص غدد درون‌ریز و متابولیسم، دیابت، تیروئید و اختلالات هورمونی دراين باره نكاتي را گفته است.
- هر بيماري دلايلي براي ابتلا دارد. بيماري پوكي استخوان چرا ايجاد می‌شود؟
پوکی استخوان زمانی اتفاق مي‌افتد که بین فرآیند تشکیل استخوان جدید و جذب استخوان قدیمی تعادل وجود نداشته باشد.
بدن انسان ممکن است توانایی کافی برای تشکیل استخوان جدید نداشته باشد که بخش بیشتری از استخوان قدیمی را جذب كند. دو ماده طبیعی مورد نیاز برای تشکیل عادی استخوان عبارت از کلسیم و فسفات است.
در طول دوره جوانی، بدن انسان از این دو ماده طبیعی برای تولید استخوان‌‌ها استفاده می‌کند.
اگر بدن نتواند به مقدار کافی کلسیم را جذب كند، تولید استخوان و بافت استخوانی ممکن است تحت‌تأثیر این مشکل قرار گیرد؛ بنابراین، در این شرایط استخوان‌‌ها ضعیف‌تر شده و شکننده می‌شوند.
- پوكي استخوان عارضه است يا بيماري؟ چه علائمي دارد؟
پوكي استخوان بيماري است. بعضي‌ها مي‌گويند بدن‌شان درد می‌کند؛ اين نشانه ممكن است به دليل بيماري پوكي استخوان باشند؛ اما نشانه‌ي قطعي پوكي استخوان به حساب نمي‌آيد.
مهم‌ترین علامت آن شكستگي استخوان است. استخوان اين دسته از افراد با ضربه‌های كوچك يا افتادن و پريدن از جايي دچار شكستگي می‌شود و در اين رويداد استخوان‌‌های مهمي چون ستون فقرات يا پا و گردن ممكن است دچار آسيب و شكستگي شود كه در اين صورت فرد با مشكلات ديگري مواجه خواهد بود.
- افراد زيادي به‌خصوص زنان میان‌سال درگير بیماری‌های مختلف از جمله بيماري پوكي استخوان هستند. گفته می‌شود كه ميزان زيادي از پوكي استخوان در زنان به بحث شيردهي مربوط است. اين ادعا درست است؟
زنان نسبت به مردان بيشتر در معرض پوكي استخوان هستند. حتي اصطلاحي با نام پوكي استخوان بعد از يائسگي وجود دارد كه مختص زنان است.
علل پوكي استخوان به شيردهي آن‌ها مربوط نمی‌شود، اما يائسگي كه به‌طور طبيعي براي زنان پيش مي‌آيد، عامل تشدیدکننده‌ي پوكي استخوان است.
- چه عاملي سبب می‌شود كه در دوران يائسگي زنان با اين خطر مواجه باشند؟
هورمون‌های تولیدمثل در زنان و مردان مانع بروز كاهش تراكم استخوان می‌شود
اما بدن زنان بعد از دليل يائسگي، هورمون‌های تولیدمثل را نمي‌سازد و استخوان‌‌شان با كاهش تراكم مواجه می‌شود، اين در صورتي است كه بدن مردان در ساخت هورمون‌های تولیدمثل دچار افت قابل توجهي نمی‌شوند و در شرايط خاص به پوكي استخوان مبتلا می‌شوند.
- چه شرايطي غير از يائسگي زنان و يا حتي مردان را با عارضه‌ی پوكي‌استخوان مواجه می‌کند؟
سن بالا، استفاده از داروهايي مثل كورتن يا ابتلا به برخي بیماری‌ها از جمله رماتيسم، می‌تواند عامل پوكي استخوان در مردان و زنان باشد.
تحرك بدني و ورزش باعث استحكام استخوان‌‌ها در هر سني مي‌شود. بي‌تحركي دردهاي استخواني را بيشتر مي‌كند. گاهي پوكي استخوان در برخي از خانواده‌ها بيشتر ديده مي‌شود.
همچنين در بعضي نژادها مثل بعضي از نژادهاي آسيايي اين پوكي نيز بيشتر است به علاوه كه تغذيه نقش مهمي در تعويق پوكي استخوان به عهده دارد.
- آيا يائسگي تنها دليل افزايش آمار اين بيماري در زنان است؟
خير. علاوه بر يائسگي به دليل اين‌كه مصرف كورتن در خانم‌ها بيشتر از آقایان است و اين دارو امكان پوكي استخوان را تشديد می‌کند، بنابراين زنان بيشتر دچار دردسر پوكي استخوان می‌شوند؛ در خانم‌ها از هر ده نفر يك نفر به پوكي استخوان مبتلا است.
- سن انجام آزمایش‌های مخصوص تعيين پوكي استخوان در زنان و مردان چگونه است؟
مردان بين سنين 70-65سالگي به آزمايش غربالگري پوكي استخوان نياز دارند. زنان10 تا 15سال پس از يائسگي به اين مشكل دچار می‌شوند، بنابراين پس از شروع يائسگي بايد زير نظر پزشك متخصص قرار بگيرند.
- برخي رسانه‌ها حوزه سلامت از كاهش سن ابتلا به پوكي استخوان خبر می‌دهند و مدعي‌اند در برخي منابع سن ابتلا در زنان به زير30سال رسيده است. اين ادعا تا چه حد صحيح است؟
اين داده‌ها صحيح نيست. زيرا قبل از سن يائسگي، استخوان‌‌ها متراكم است مگر آن‌که فردي در معرض مشكلات ديگري باشد كه در قبل عنوان شد.
- آيا ابتلا به پوكي استخوان در سال‌هاي اخير افزايش پيدا كرده است؟
ابتلا به كاهش تراكم افزايش نيافته اما در سال‌های اخير بيماريابي افزايش پيدا كرده است.
از يك سو آگاهي جامعه درباره‌ي بيماري‌ها افزايش يافته و از سوي ديگر سن اميد به زندگي بيشتر شده است؛ به همين دليل افراد مبتلا يا در خطر ابتلاي بيشتري شناسايي شده و درمان مي‌شوند. پزشكان بيشتر از قبل افراد را به انجام آزمايش غربالگري تشويق می‌کنند
بنابراين تعداد كساني كه درمان می‌شوند افزايش يافته است نمی‌توانيم بگوييم گفت اتفاقي در جامعه افتاده كه به خاطر آن با تعداد بيشتر افراد مبتلا به پوكي استخوان مواجه شده‌ایم. طبيعي است كه آمار پوكي استخوان نسبت به گذشته بيشتر باشد.
- هميشه گفته می‌شود پيشگيري بهتر از درمان است. چه توصیه‌ای براي كاهش ابتلا پوكي استخوان داريد؟
به‌منظور جلوگيري از كاهش تراكم بافت استخواني نياز است تا سبك‌زندگي افراد تغيير كند ورزش در اين ميان اهميت زيادي دارد. انجام ورزش و تحرك در بهبود پوكي استخوان و افزايش توان عضلاني نقش مهمي دارد.
افزايش توان عضلاني سبب مي‌شود تا افراد بتوانند خود را كنترل كرده و به‌راحتی تعادل خود را از دست ندهند.
- اشاره كرديد يكي از عوامل ابتلا به كاهش تراكم استخوان، كم‌تحركي است. بی‌تحرکی چگونه ممكن است سبب كاهش تراكم بافت استخوان شود؟
بی‌تحرکی باعث پوكي استخوان می‌شود. هنگامي كه فردي تحرك بسيار كمي داشته باشد كلسيم در استخوان حركت می‌کند بنابراين تراكم استخوان اين افراد كاهش می‌یابد.
- شنيده مي‌شود بيماري كاهش تراكم استخوان در افراد لاغر بيش از افراد چاق بروز می‌کند. اين تحقيقات تاکنون ثابت شده است؟
تحقيقات دقيقي درباره‌ي تفاوت پوكي استخوان در افراد چاق و لاغر انجام نشده است؛ اما می‌توان گفت كساني كه وزن كمتر 58كيلوگرم دارند
چنان‌چه دچار پوكي استخوان باشند، بيشتر در معرض شكستگي استخوان هستند؛ زيرا عضلات ضعیف‌تری داشته و كمتر می‌توانند در برابر افتادن خود را كنترل كنند.
- پوكي استخوان توسط پزشك چطور تشخيص داده مي‌شود و آيا لازم است همه افراد براي اطمينان از سلامتي‌شان سراغ اين روش‌ها بروند؟
آزمايش ميزان تراكم استخوان مطمئن‌ترين راه تشخيص اين بيماري است كه شامل تصويربرداري و اندازه‌گیری تراكم استخوان است.
بيمار به مدت ده دقيقه در دستگاهي قرار می‌گیرد و سپس مشخص می‌شود كه فرد به پوكي استخوان مبتلا است يا خير.
دليلي وجود ندارد كه همه افراد سراغ اين آزمايش بروند، پزشكان معمولاً افراد در معرض خطر را مورد بررسي قرار می‌دهند.
بيماران پيوندي، روماتولوژی و... بيشتر در معرض خطر هستند و پيش از انجام برخي درمان‌های پزشكي بايد از آنان تست تراكم استخوان گرفته شود
- در مورد بيماري پوكي استخوان چه موادغذايي پيشنهاد می‌شود؟
برخي از مواد غذايي می‌تواند در كاهش ابتلا به پوكي استخوان نقش اساسي داشته باشد. از اين جمله می‌توان به مواد غذايي كه حاوي كلسيم بسيار زيادي است، اشاره كرد.زنان - به‌ويژه - در طول روز بايد حدود 1200میلی‌گرم كلسيم مصرف كند.
براين‌اساس مصرف لبنيات به ميزان مناسب براي همه‌ی افراد جامعه توصيه می‌شود. همچنين با بررسي وضعيت ويتامين D يا از طريق درمان بيماران با ويتامين D می‌توان به پيشگيري يا درمان اين عارضه كمك كرد.
به‌علاوه ورزش و تحرك سبب شده تا افراد از ميزان بيشتر تراكم استخوان بهره‌مند شوند.
منبع:همشهري تندرستي