يكي از مهم‌ترين ابزار پيشگيري، غربالگري است كه به نوعي پيشگيري از شدت گرفتن بيماري است و به افراد كمك مي‌كند تا بيماري‌شان را در مراحل اوليه تشخيص دهند و در نتيجه احتمال درمان آن نيز بيشتر باشد.
سرطان يكي از بيماري‌هايي است كه غربالگري در آن بسيار حائز اهميت است زيرا درصورت عدم‌مقابله، اين بيماري به‌صورت پيش‌رونده امكان سرايت به ساير قسمت‌هاي بدن را دارد. در اين راستا مدت‌‌هاست كه وزارت بهداشت به‌دنبال اجراي غربالگري سازمان‌يافته است. در واقع وزارت بهداشت به‌عنوان نظام مراقبت‌هاي اوليه كشور كه وظيفه ارائه خدمات پيشگيري از بيماري و كاهش بار آن را برعهده دارد، از مردم دعوت كرده كه براي غربالگري و بررسي وضعيت ابتلا به 4 بيماري مهم به پايگاه‌هاي سلامت و خانه‌هاي بهداشت مراجعه كنند.
براساس طرح‌هاي موجود، عوامل خطر بيولوژيكي مانند اختلال چربي خون، قند خون، چاقي و فشار خون و 4 بيماري قلبي و عروقي، سكته‌هاي قلبي و مغزي، ديابت، آسم و نيز بيماري‌هاي مزمن تنفسي قرار است مورد بررسي قرار گيرند. در اين بين تشخيص زودهنگام 3 سرطان دهانه رحم و پستان براي زنان 30سال به بالا و سرطان روده بزرگ براي افراد 50سال به بالا نيز غربالگري مي‌شود. شبكه بهداشت كشور براي همه گروه‌هاي سني برنامه دارد اما گروه هدف اين برنامه، گروه سني 30تا 70ساله است. از اين گروه با مراجعه به مراكز مورد نظر، درباره ابتلا به بيماري‌هاي زمينه‌اي، مصرف الكل و دخانيات، فعاليت كم بدني و تغذيه نامناسب به‌عنوان عوامل خطر رفتاري پرسش مي‌شود.
- چرا بايد غربالگري كنيم؟
عليرضا مغيثي، معاون فني دفتر مديريت بيماري‌هاي غيرواگير وزارت بهداشت در اين‌باره به همشهري گفت: هفتم مهرماه سال‌جاري، برنامه خدمات نوين سلامت با محوريت بيماري‌هاي غيرواگير به تمام دانشگاه‌هاي علوم‌پزشكي ابلاغ شد و باتوجه به اقدامات پيشين وزارت بهداشت و اقدام براي تغيير در نظام مراقبت‌هاي اوليه كشور، هم‌اكنون تمام روستاها و شهرهاي زير 20هزار نفر جمعيت، شهرهاي 20تا 50هزار نفر و حاشيه كلانشهرها تحت پوشش نظام ارائه خدمات نوين سلامت قرار داشته و خانه‌هاي بهداشت و پايگاه‌هاي سلامت در آنها مستقر هستند. در مجموع مي‌توان گفت نزديك 57ميليون نفر تا امروز تحت پوشش اين خدمات قرار گرفته‌اند. همچنين در روستاها، بهورزان كه نقشي معادل مراقب سلامت شهري را برعهده دارند، جمعيت خاصي را براي اين مراقبت‌ها تحت پوشش دارند. در شهرها نيز الگويي مشابه روستا اجرا مي‌شود كه طبق آن پايگاه‌هاي سلامت كه متناظر خانه‌هاي بهداشت روستايي هستند، در مجموع حدود 12500نفر را پوشش مي‌دهند. همچنين هر 3تا 5 پايگاه زيرنظر يك مركز جامع سلامت فعاليت مي‌كنند كه 2كارشناس تغذيه و سلامت روان نيز در سيستم آنها حضور دارند. مردم مي‌توانند براي مشاوره در حوزه غذا و تغذيه، اختلالات روان نظير افسردگي، اعتياد به هر نوع مواد‌مخدر، الكل و دخانيات به اين كارشناسان مراجعه كنند.
- مراقبت فعال سلامت براي همه مردم
طبق آنچه دست‌اندركاران نظام بهداشت كشور مي‌گويند، بناي اين سيستم بر مراقبت فعال سلامت است؛ يعني افراد تحت پوشش پايگاه‌هاي سلامت، توسط مراقبان سلامت شناسايي و از آنها براي مراجعه دعوت مي‌شود. بعد از غربالگري اوليه نيز درصورت لزوم، مراقبت‌ها و پيگيري‌هاي بعدي ادامه پيدا مي‌كند. برهمين اساس وزارت بهداشت از مردم دعوت مي‌كند تا به مراكز خدمات جامع سلامت در شهرها يا مركز بهداشت شهرستان خود براي دريافت اين خدمات رايگان، مراجعه كنند.
پيش از اين نيز ايرج حريرچي، قائم‌مقام وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي از اجراي طرح غربالگري سرطان‌هاي دهانه رحم، پستان و روده بزرگ به‌صورت آزمايشي در 4 شهر ازجمله نجف‌آباد، مراغه و بافق خبر داده و تصريح كرده بود كه براي غربالگري سرطان در كشور دستورالعملي داريم كه به‌تدريج گسترش مي‌يابد.
- چه كساني در معرض خطر هستند؟
بنابر اعلام مسئولان وزارت بهداشت، اگر در زمان غربالگري، مراقبان سلامت متوجه در معرض خطر بودن سلامت فرد شوند و او را مستعد ابتلا به سكته‌هاي قلبي و مغزي در 10سال آينده بدانند، مراقبت‌هاي دنباله‌داري برايش درنظر مي‌گيرند. بعد از مشخص شدن ميزان در خطر بودن افراد، اطلاعات در يك سامانه الكترونيك ثبت و براساس آن مراقبت‌هاي فعال بعدي انجام مي‌شود. براي مثال اگر كسي مستعد ابتلا به سكته‌هاي قلبي و مغزي ارزيابي شد و بيش از 30درصد در معرض خطر بود، به او اعلام مي‌شود كه علاوه بر اجراي مراقبت‌هاي تجويز شده، 3ماه بعد از نخستين غربالگري دوباره به پايگاه سلامت يا مركز بهداشت مراجعه كند. اما اگر اين خطر كمتر از 10درصد بود بايد يك سال بعد براي معاينه مجدد بازگردد.