اين سال‌ها هر وقت هفته آخر سال از راه مي‌رسد، خيلي از خانواده‌ها، كاسب‌ها، مغازه‌داران و البته برخي مسئولين، به تكاپو مي‌افتند كه مراسم چهارشنبه‌سوري به سلامت صبح شود و عاقبت همه در اين روز ختم به خير شود! اين سال‌ها شايد متعارف‌ترين تعريف از شب چهارشنبه‌سوري، در كلمه‌اي به نام «ترس» خلاصه شود كه قطعا براي هيچ‌كس خوشايند نيست! منفجر كردن بمب‌هاي صوتي و آزار و اذيت‌هاي بيمارگونه، صداي ترقه و بمب! صداي آژير آمبولانس‌ها و اتومبيل‌هاي پليس، گلاويز شدن در خيابان‌ها، قرباني‌شدن مردم به‌خاطر ترس(همان‌گونه كه سال گذشته يك مورد فوتي در شب چهارشنبه‌سوري به‌علت سكته‌قلبي ثبت شد)، ماندن در خانه‌ها براي جلوگيري از فاجعه و تعطيلي زودتر از موعد ادارات، سازمان‌ها و مراكز آموزشي، كاركنان و محصلين‌جهت آسيب نديدن، تنها چند مورد از تعاريفي است كه مي‌توان به آنها اشاره كرد. در اين گزارش قرار است با تعدادي از آسيب‌ديدگان اين حادثه در سال‌هاي اخير گفت‌وگويي داشته باشيم.
- محسن. م، 28ساله
آسيب: نابينايي چشم
حدود 3 سال پيش بود كه در شب چهارشنبه‌سوري با دوستان و رفقا چندين بسته مواد منفجره خريداري كرديم و به خيابان رفتيم. ساعت حوالي 9شب بود كه به پيشنهاد دوستانم آتشي روشن كرديم و اين مواد انفجاري را در داخل آتش ريختيم. متأسفانه آتش جرقه زد و ماده‌اي به داخل چشم من رفت كه آن لحظه احساس كردم ديگر هيچ وقت دنيا را نخواهم ديد! تنها چيزي كه يادم مي‌آيد اين است كه چشمانم را گرفتم و روي آسفالت خيابان خوابيدم. وقتي چشم باز كردم ديگر هرگز چشم راستم دنيا را نديد و چشم چپم هم تا مرز نابينايي پيش رفت كه به لطف خدا و كمك دكترها به‌طور كامل از بين نرفت. الان 3 سال است كه شب چهارشنبه‌سوري پايم را از خانه بيرون نمي‌گذارم. طبق گفته‌هاي سيدفرزاد محمدي، مدير برنامه ملي پيشگيري از نابينايي و سلامت چشم مركز بيماري‌هاي غيرواگير، براساس مطالعات و برآوردهاي تخميني انجام‌شده در بيمارستان چشم‌پزشكي فارابي، سالانه 3 هزار نفر (محدوده سني 15تا 20سال) دچار آسيب‌ديدگي چشمي در چهارشنبه‌سوري مي‌شوند و 15نفر به مرحله تخليه چشم مي‌رسند.
- حسين احمدي
چشم‌پزشك
من حدود 20سال است كه چشم‌پزشك هستم و مي‌توانم اين را با يقين بگويم كه براي يك چشم‌پزشك هيچ مسئله‌اي تلخ‌تر از آن نيست كه چشمان برخي هموطنان، به‌ويژه جوانان و نوجوانان، به‌خاطر لحظه‌اي غفلت، تا پايان عمر بسته و از ديدن زيبايي‌هاي زندگي محروم شود. يا دستان گروهي، ديگر قدرت لمس لطافت‌هاي بهار را ندارد و انگشتان عده‌اي با تيغ بي‌تدبيري قطع شده است .سال گذشته من در بيمارستان شيفت بودم و شيفت من دقيقا مصادف با شب چهارشنبه‌سوري بود. وقتي با اين صحنه‌ها مواجه شدم كه تعداد زيادي از مصدومين (كه خيل وسيعي از آنها قشر جوان و نوجوان هستند) مجبور به تخليه كامل چشم بودند و يا به‌طور كامل و مطلق نابينا شده بودند و من به‌عنوان يك پزشك هيچ كاري از دستم برنمي‌آمد، غم دنيا روي دلم مي‌نشست. من به‌عنوان يك شهروند از مردم مي‌خواهم به‌خودشان رحم كنند و در روزهاي منتهي به عيد حادثه ناگواري را به خانواده شان تحميل نكنند.
- محمود. خ، 25ساله
آسيب: سوختگي دست
يكي از معروف‌ترين فجايعي كه در شهر كرج رخ داد و بازتاب‌هاي بسياري هم داشت، قطع‌شدن دست جواني ۲۵ ساله و سوختگي ۳ تن ديگر بر اثر ساخت مواد محترقه در يك منزل مسكوني بود كه بازتاب‌هاي فراواني در شبكه‌هاي اجتماعي داشت. در اين اتفاق ۴ مرد جوان كه در حال ساخت مواد محترقه بودند، دچار انفجار شدند كه دست يك نفر از اين افراد در دم قطع مي‌شود و وخامت حال او به‌حدي مي‌شود كه اگر مردم متوجه فريادهاي او نشده و او را به بيمارستان نفرستاده بودند، متأسفانه يك نفر ديگر به آمار فوتي‌هاي سال گذشته اضافه مي‌شد.
- شهاب. الف، 9ساله
آسيب: سوختگي شديد
3 سال قبل، وقتي كه شهاب از مهدكودك برمي‌گشت يك نارنجك جلوي او منفجر شد كه منجر به سوختگي كامل صورت او شد. اين يعني يك كودك 6 ساله به‌خاطر سهل‌انگاري يك نفر ديگر براي هميشه صورتش از داشتن زيبايي طبيعي محروم شد و به گفته خانواده‌اش هنوز بعد از 3 سال از خانه بيرون نمي‌رود و كاري از دست پزشكان براي او بر نمي‌آيد.
- علياري
روابط عمومي بيمارستان فارابي در سال94
آمادگي براي ارائه خدمات در اين شب از چندين هفته قبل شروع مي‌شود. اعضاي كميته بحران بيمارستان در چندين جلسه با دستور كار مديريت مصدومان شب چهارشنبه‌سوري، شركت مي‌كنند تا خدمات‌رساني با سرعت و كيفيت بيشتري انجام شود. سال گذشته نيرو‌هاي عملياتي بيمارستان براي شب چهارشنبه‌سوري ۲۲۶ نفر بودند كه در قالب 6 تيم ساماندهي شدند و طي جلساتي نقاط قوت و ضعف عمليات سال‌هاي قبل را بررسي و راه‌حل‌هاي مناسبي براي رفع مشكلات طراحي كردند. اين تعداد شامل ۱۳ نفرگروه مديريتي، ۵۹نفر گروه پرستاري، ۴۷ نفر گروه پزشكي (اساتيد و دستياران)، ۱۶نفر گروه پاراكلينيكي (اپتومتريست، آزمايشگاه، راديولوژي، داروخانه و مددكاري)، ۲۲ نفر گروه انتظامات و ۶۹ نفر گروه پشتيباني بود. آماده‌باش تيم‌هاي عملياتي براي چهارشنبه‌سوري ۷۲ ساعت است و اين بيمارستان براي اين روزها در آمادگي كامل به سر مي‌برد و هيچ‌گونه كمبود از نظر نيروي متخصص و تجهيزات وجود ندارد.
- آرمين. س، 38ساله
آسيب: قطع عضو
آرمين به‌علت تماس دست و پايش با مواد محترقه در شب چهارشنبه‌سوري، دست و پاي راست خود را از دست داده است. او در اين‌باره مي‌گويد: سال گذشته بود كه به اصرار دوستانم در محله خودمان نارنجك پرتاب كرديم كه به سبب بي‌احتياطي يكي از دوستانم اين نارنجك در كنار دست و پاي من افتاد و با وجود تمام تلاش‌هايم نتوانستم فرار كنم. خدا براي هيچ‌كسي نياورد. از همان سال بود كه شادي‌هاي شب چهارشنبه‌سوري براي من تمام شد و با شنيدن نام اين شب تمام بدنم مي‌لرزد. از جوانان همسن و سال خودم خواهش مي‌كنم كه من و امثال من را الگوي خودشان قرار دهند و كاري كه من با خانواده‌ام كردم را در حق خانواده خود انجام ندهند.
- محمدحسن ارداقيان
مدير روابط عمومي دانشگاه علوم‌پزشكي قزوين
قطع عضو در حوادث چهارشنبه‌سوري قابل جبران نيست، گفت: در بحث فرهنگي براي برخورد با اين حركات حادثه‌ساز بايد اقدام جدي صورت گيرد. صدمات جسمي از يك طرف و صدمات عاطفي، روحي و رواني از طرف ديگر، جامعه را تحت‌تأثير قرار داده و باعث معلوليت‌هاي فراواني در جامعه خواهد شد. ما بايد در جهت آگاهي هرچه بيشتر مردم جامعه قدم برداريم. همچنين آگاه‌سازي جوانان و نوجوانان، به‌خصوص طي سال تحصيلي، مي‌تواند نتيجه خوبي داشته باشد.
- مهران. ص، 35ساله
آسيب: برگشتگي پوست صورت
من 35سال سن دارم و يك سال است كه ديگر صورتي برايم باقي نمانده است. هرگز نمي‌خواستم اين اتفاق بيفتد و حتي از شركت در اين جشن قصد بدي هم نداشتم. شب چهارشنبه‌سوري به قصد شوخي با يكي از دوستان ترقه‌اي پرقدرت را به سمتش پرتاب كردم و از او خواستم برگردد. او برگشت و هنگامي كه با خطر مواجه شد، ترقه را به سمت خودم برگشت داد كه توي صورتم منفجر شد؛ يعني در يك قدمي من! همان لحظه مانند كسي كه درصورتش اسيد پاشيده باشند، تمام صورتم گر گرفت و فقط فرياد مي‌زدم. حتي صداي فريادها و عربده‌هايم هنوز در گوشم هست. باور كنيد از تصور آن شب حالم بد مي‌شود. تمام آن شب به يك طرف و صداي گريه‌هاي مادرم بعد از آن شب يك طرف ديگر. من هم خانواده‌ام را دوست دارم و هرگز به ذهنم خطور نمي‌كرد كه چنين اتفاقي برايم بيفتد. گمان مي‌كردم اين اتفاقات فقط براي فيلم‌هاي تلويزيوني است. شايد از نظر خيلي از همسالان من اين حرف‌ها الان شعاري به‌نظر بيايد و نظر آنها هم مانند نظر من در سال‌هاي قبل باشد اما باور كنيد وقتي اتفاق بدي برايتان مي‌افتد هيچ‌چيز جز افسوس باقي نمي‌ماند.
- سارا. ع، 11ساله
آسيب: پارگي پرده‌گوش
طبق آمار بيمارستان‌ها، پارگي پرده‌گوش، سوختگي‌هاي شديد و عميق و معلوليت در شب چهارشنبه‌سوري يكي ديگر از آسيب‌هايي است كه سالانه تعداد زيادي از افراد، به‌ويژه گروه سني 10تا 24سال را درگير مي‌كند. سال 93 بود كه ساراي 11ساله به‌خاطر حضور در كنار برادرش آرش در مراسم شب چهارشنبه‌سوري دچار پارگي پرده‌گوش شد و گوش سمت راستش ديگر هيچ صدايي را در دنيا نمي‌شنود.
- الهام رجايي
عضو هيأت‌مديره انجمن شنوايي‌شناسي ايران
قرار گرفتن حتي براي يك‌بار در معرض صداي بلند مانند صداي انفجار مي‌تواند باعث آسيب بسيار شديد سيستم شنوايي افراد شود. يكي از آسيب‌هايي كه صداي انفجار مواد محترقه مي‌تواند بر شنوايي افراد وارد كند، افت شنوايي است. كم‌شنوايي در بسياري از موارد هيچ علامتي ندارد و تنها گاهي با وزوز خفيف گوش همراه است. بنابراين لازم است افرادي كه با چنين علائمي مواجه مي‌شوند، آزمايش اوليه شنوايي انجام دهند. در مواردي كه فرد دچار پارگي پرده‌گوش مي‌شود، با علائمي مانند درد، گرفتگي گوش، شنيدن صداي سوت، وزوز گوش و كم شنوايي ناگهاني مواجه مي‌شود كه در اين حالت انجام آزمايش شنوايي‌شناسي و درمان دارويي توصيه مي‌شود.
- دكتر محمد ساكي
متخصص پوست و مو
تركيبات ذوب‌شده نيترات‌پتاسيم و سديم مي‌تواند سوختگي‌هاي شديدي به‌وجود آورد و اين يك نظريه تعريف شده است. اين تركيبات در مواد محترقه به‌وفور وجود دارد و خستگي‌هاي بسيار شديد، سرگيجه و تنفس كوتاه از عوارض تماس با اين تركيبات است. اين در حالي است كه تماس تنفسي با تركيبات سولفوره مسموميت‌هايي را به بار خواهد آورد. تنفس پودرهاي گوگردي هم آثار تنفسي، سرفه‌هاي شديد و تنگي نفس را در پي دارد. درصورتي كه مواد شيميايي با پوست شما برخورد كرد بلافاصله آن را با آب فراوان شست‌وشو دهيد و به يك مركز درماني مراجعه كنيد. اين يك هشدار جدي است كه درصورت بي‌توجهي به آن ممكن است اتفاق‌هاي بدتري براي پوست بدن و به‌خصوص پوست صورت شما بيفتد و لطمه‌هاي جبران‌ناپذيري به بدن وارد كند. عقيده شخصي من اين است كه ابتدا بايد به فكر لباس بدن خود باشيم و خريد لباس‌هاي ديگر در اولويت قرار بگيرد اما متاسفانه خيلي از ما هيچ توجهي به آن نداريم و به‌خصوص در جشن‌هايي مانند چهارشنبه‌سوري به‌خودمان هم رحم نمي‌كنيم.
- شاهرخ. ب، 18ساله
آسيب: مشكلات ريوي
شاهرخ 18ساله است و در يكي از محله‌هاي جنوب شهر زندگي مي‌كند. حين مصاحبه بارها به سرفه افتاد و سعي كرديم تا جايي كه امكان دارد باعث آزار و اذيت او نشويم. طبق گفته‌هاي دكتر شاهرخ، او به علت حضور در اماكن پردود دقيقا 3 شب بعد از چهارشنبه‌سوري سال 93 احساس تنگي نفس مي‌كند و از حال مي‌رود. خانواده او با ديدن اين اتفاق و تكرار آن طي ساعات مختلف شبانه‌روز، با مراجعه به دكتر متوجه آسيب‌ديدگي شديد ريه او مي‌شوند اما متأسفانه به‌علت دير فهميدن اين عارضه توسط خانواده تنها كاري كه از دست پزشكان برمي‌آيد، انجام اقدامات پزشكي جهت عدم‌گسترش اين بيماري در ريه‌هاي او و جلوگيري از بروز اين عارضه در ديگر نقاط داخلي بدن او است. تنها جملاتي كه شاهرخ توانست به سختي حين مصاحبه آنها را برايمان ادا كند، اين بود: مراقب خودتان باشيد كه مثل من نشويد! او اين جمله را گفت و بغض و سرفه امكان ادامه حرف و صحبت‌هايش را به او نداد.
- دكتر قاعدي
فوق‌تخصص بيماري‌هاي ريه
مواد شيميايي با پايه كلر و كلرات به لحاظ درجه آتش‌گيري بسيار پايين، ناراحتي‌هاي پوستي- ريوي ايجاد مي‌كنند؛ حتي در مقياس بالاتر آثار خوني به‌جا مي‌گذارند. دردهاي شكمي، سرگيجه، حالت استفراغ و اسهال و در برخي موارد ناراحتي‌هاي تنفسي پيشرفته از آثار اين مواد شيميايي براي توليد‌كنندگان است كه متأسفانه تعداد كساني كه در شب چهارشنبه‌سوري به آن مبتلا مي‌شوند كم نيست. بايد بگويم قشر كم‌سن و سال بيشتر در معرض اين آسيب‌ها هستند و به همه آنها توصيه مي‌كنم كه تا جايي كه امكان دارد از حضور در اماكن شلوغ و پردود كه مواد محترقه و منفجره در آن هست، دوري كنند.
- چند نكته مهم
چطور از پيوستن خودمان به جمع حادثه‌ديدگان چهارشنبه‌سوري جلوگيري كنيم
اگر پس از شنيدن صداي بلند و ناهنجار دچار تپش قلب يا وزوزگوش يا كاهش شنوايي و علائمي شبيه آن شديد، تنها كاري كه بايد بكنيد اين است كه در يك فضاي آرام استراحت كنيد.
درصورتي كه علا‌ئم بيش از 24ساعت ادامه يافت به پزشك مراجعه كنيد.
از آتش زدن لاستيك، هيزم و كارتن خالي در واحدهاي مسكوني يا در معابر، كوچه و خيابان خودداري كنيد.
آتش‌بازي در نزديكي وسايل نقليه كه حامل بنزين و مواد سوختي هستند، درصورت كمترين نشت و حتي در شرايط عادي، اين وسايل را به بمبي تبديل مي‌كند كه چاشني انفجار آن كشيده شده است. اگر مراقب آن نباشيم همه‌‌چيز به هم مي‌ريزد.
درصورت روشن كردن آتش، توصيه مي‌شود آتش در حجم كم باشد و از ريختن مواد سريع‌الاشتغال نظير نفت، بنزين و ساير مواد اشتغال‌زا روي آتش به‌شدت خودداري شود.
وجود يك كپسول خاموش‌‌كننده آتش‌نشاني پودري در نزديك محوطه آتش ضروري است.
از پرتاب فشفشه و موشك روي شاخه درختان، پشت‌بام و بالكن منازل خودداري شود. همچنين برخلاف اين گفته كه روشن‌كردن بالون هيچ خطري ندارد و مشكل‌ساز نيست، بايد گفت از آنجا كه اين بالون‌ها روي درختي فرود مي‌آيند، در نهايت ممكن است باعث ايجاد يك حريق گسترده شوند.
خاموش نكردن آتش باعث گسترش بي‌رويه آن مي‌شود و صدمات جبران‌ناپديري برجا مي‌گذارد. قبل از ترك محل، حتما از خاموش بودن آن مطمئن شويد و توسط آب، باقيمانده آن را كاملا سرد كرده و جمع‌آوري كنيد.
درصورت بروز هرگونه حريق يا حادثه، ضمن حفظ خونسردي، در اسرع وقت با شماره تلفن 125ستاد فرماندهي سازمان آتش‌نشاني تماس گرفته و مراتب را با ذكر نوع حادثه و نشاني دقيق اطلاع دهيد. ماموران آتش‌نشاني در اين شب مثل هميشه و با آمادگي بيشتر به‌صورت 24ساعته در ايستگاه‌هاي خود سر شيفت هستند.
بسياري از كودكان به دور از چشم والدين مواد منفجره را خريداري و در جيب، كيف يا كمد نگهداري مي‌كنند كه به‌علت درجه آتش‌گيري پايين، خيلي زود مشتعل شده و خسارات فراوان جاني و مالي به‌بار مي‌آورند.
از انداختن ظروف تحت فشار مثل كپسول‌ها، اسپري‌هاي حشره‌كش و.... به داخل آتش خودداري كنيد زيرا به‌علت دارا بودن خاصيت انفجاري، ذرات آن پرتاب و به داخل چشم وارد مي‌شود.
هنگام استفاده از فشفشه دست‌هايتان را باز نگه داشته و از جلوي صورت دور نگه داريد تا دچار سوختگي نشويد. تا جايي كه امكان دارد از اين مواد هرگز استفاده نكنيد.