این استان از شرق، با کشور افغانستان، از شمال به استان خراسان رضوی، از غرب به استانهای یزد و کرمان و از جنوب با استان سیستان و بلوچستان همسایه است.
براساس آخرین تقسیمات کشوری، خراسان جنوبی دارای ۶ شهرستان (بیرجند، قائنات، درمیان، سرایان، سربیشه و نهبندان) با مرکزیت بیرجند، ۱۷ شهر، ۱۶ بخش، ۴۲ دهستان، ۲۰۶۱ آبادی دارای سکنه و ۵۰۴۱ آبادی خالی از سکنه می‌باشد.
پرونده‌ها:
- ایران: چهارگوشه ایران / انقلاب اسلامی ایران / قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران / امام خمینی (ره) / حضرت آیت‌الله خامنه‌ای / استانهای ایران / ایران هسته‌ای / روزهای ملی و جهانی در تقویم ایران / جنگ تحمیلی عراق علیه ایران /
نهادها: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی / نیروی زمینی / نیروی هوایی / نیروی دریایی / شورای عالی امنیت ملی / وزارتخانه‌های ایران / شورای عالی انقلاب فرهنگی / مجلس خبرگان رهبری / مجمع تشخیص مصلحت نظام / شورای نگهبان / مجلس شورای اسلامی / قوه قضائیه ایران / شورای عالی انقلاب فرهنگی / کابینه دهم /دانشگاه‌های ایران / پارک‌های علم و فناوری ایران/ باغ‌های گیاه‌شناسی /
- طبیعت: دریاها و دریاچه‌های ایران / خلیج فارس / جزایر ایرانی خلیج فارس / تنگه هرمز / رودخانه‌های ایران / کوه‌های ایران / کویرهای ایران / پارک‌های ملی ایران / آبشارهای ایران / جنگل‌های ایران / غارهای ایران / تالاب‌های ایران / قنات‌های ایران / آبگرم‌های ایران /
- سفر: جاذبه‌های گردشگری ایران/ روستاهای ایران / نقاط دیدنی ایران / باغ‌های گردشگری ایران /
- آداب و رسوم: آیین نوروز / سوغاتی‌های چهارگوشه ایران / غذاهای سنتی و محلی چهارگوشه ایران / آداب و رسوم رمضان در چهارگوشه ایران / آداب و رسوم مردم ایران در ماه محرم / آداب و رسوم شب یلدا در ایران / بازی‌های محلی و سنتی /
- تاریخ: چهره‌های تاریخی ایران / چهره‌های دفاع مقدس / قراردادهای دوران قاجار / آثار تاریخی ایران / خانه‌های قدیمی و تاریخی / باغ‌های گردشگری / قلعه‌ها / پل‌ها / بقعه‌ها / کاروانسراها / آتشکده‌ها / برج‌های تاریخی / بازارهای قدیمی / گنبدها / موزه‌ها / مساجد / کلیساهای تاریخی / تپه‌های باستانی / مناره و میل‌ها / آرامگاه‌ها / آب‌انبارها / ارگ‌های تاریخی / کبوترخانه / حمام‌های قدیمی / یخچال‌های قدیمی / عمارت‌های کلاه‌فرنگی / سنگ‌نوشته /
- تاریخ: روستای ماخونیک / قلعه تاریخی اسفزار / قلعه فورک / باغ شوکت‌آباد / باغ اکبریه / محله چهار درخت بیرجند / مسجد جامع چهار درخت / آرامگاه ابن حسام خوسفی / خانه استاد فروزانفر / قلعه بیرجند / ارگ بهارستان /
- گردشگری: جاذبه‌های گردشگری بیرجند / بند دره بیرجند / بازار بیرجند /
- فرهنگ: آداب و رسوم مردم استان خراسان جنوبی در شب یلدا / آداب و رسوم خراسانی‌ها در شب یلدا / توگی سَرداغی - غذای محلی خراسان /
آب و هوا اقلیم استان از نوع خشک و بیابانی است که متوسط بارندگی سالیانه استان به ۱۵۰ میلیمتر می رسد. حداکثر دمای سالانه ۴۴ و پایین ترین دمای ثبت شده ۵/۲۱ـ درجه سانتیگراد گزارش شده است.
شهر بیرجند
ناحیه‌ای که بیرجند جزء کوچکی از آن را تشکیل می دهد، قهستان نام داشت. این ناحیه از یک سو به دلیل کوهستانی بودن، پناهگاه نهضت هایی نظیر اسماعیلیان بوده است، از سوی دیگر، به سبب خشکی اقلیمی و وجود بیابان‌هایی که به آب وهوای شبه جزیره عربستان شباهت دارد، مورد توجه اعرابی که از جور خلفای عباسی و حاکمان وقت می‌گریخته اند، قرار داشته است و این گریختگان به این منطقه پناه می‌آوردند.
در اسطوره‌های تاریخی، بنای قهستان را به سام بن نریمان نسبت می دهند و آن را بخشی از قلمرو فریدون، پنجمین پادشاه پیشدادی می‌دانند.
این شهر در حال حاضر، یکی از شهرهای مهم جنوب خراسان و یک از مراکز عمده تجاری و اقتصادی است. امامزاده زیدبن‌موسی یکی از اماکن دیدنی و زیارتی این شهر است.
مراکز دیدنی:
- تخت سردار، سنگ نگاره لاخ مزار، سنگ نگاره و نقش کال جنگال، قلعه فورک، مدرسه شوکتیه، قلعه شاه دژ، قلعه کهنه و تپه صیادان، قلعه نیه، مزار پر سر، مزار پیرحاجیان، مزار یا قدمگاه، ماهنگ، مسجد جامع چهار درخت، مسجد گلستان، باغ شوکت‌آباد
شهر قاینات
مارکوپولو در سفرنامه خود از این شهر به نام تونوکاین نام برده است که این نام ازنام دو شهر بزرگ آن ایالت ـ قهستان ـ که تون و قاین باشد، گرفته شده است. همچنین درسال ۴۴۴ هـ. ق ناصرخسرو قبادیانی از این شهر دیدن کرده و از استحکامات شهر و مسجد جمعه آن یاد کرده است.
ایالت قهستان، همزمان با ورود اعراب به ایران، پناهگاه زرتشتیانی بود که به آن پناه آورده بودند. حمدالله مستوفی، در قرن هشتم هجری از مرکزیت قاین نسبت به آبادی های دیگر قهستان، و همچنین از فراوانی زعفران و میوه آن گزارش داده است. یکی از مهمترین آثار تاریخ قاین، مسجد جامع است که از بناهای قرن هشتم هجری می باشد.
مراکز دیدنی:
- آرامگاه بوذرجمهر، آرامگاه شیخ ابوالمفاخر، مسجدجامع قاین
شهر سربیشه
در کتابهای تاریخی بهارستان، نزهه القلوب و معجم البلدان از سربیشه و مؤمن آباد و نهارجان اسم برده شده است و مساجد و آثار کهن شهر مورد توجه سیاحان قرار گرفته است.
در وجه تسمیه سربیشه گفته شده است چون زمین قسمت جنوبی شهر آبخیز و سرسبز بوده و شهردر مدخل این محل قرار داشته است به آن سربیشه گفته اند. در اقوال دیگر نیز گفته شده از قبیل سربیشه که بدلیل سردی هوا به این نام معروف بوده و به مرور زمان حرف (د) حذف گردیده است.
سربیشه از پیشینه تاریخی بسیار غنی برخوردار بوده و به‌همین دلیل، در گوشه و کنار شهرستان آثار تاریخی و دیدنی متنوعی به چشم می خورد.
مراکز دیدنی:
- مزار بی‌بی زینب خاتون، مزار سید حامد علوی، چشمه آبگرم گندکان، مسجد پخت، مسجد گنجی، منزل یاوری، چشمه آبترش
شهر سرایان
سرایان در۱۶۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان بیرجند در استان خراسان جنوبی قرار دارد و مشتمل بر سه دهستان (آیَسک ـ سه قلعه ـ مصعبی) می‌باشد. وسعت این بخش ۹۳۱۸ کیلومتر مربع بوده و از نظر طبیعی به دو منطقه کوهستانی وکویری قابل تقسیم می‌شود و جمعیت این شهرستان بالغ بر ۵۰۰۳۸ نفر می باشد.
مراکز دیدنی:
- مناطق ییلاقی و سرسبز دره مصعبی، مناطق ییلاقی آمین و بوسی و خاور علیا و سفلی، دره سبز رود کریمو، غار اژدها و بتون در روستای چرمه، قلعه‌های قدیمی سه قلعه، پیراباذر، قلعه قلاع، امامزاده سلطان کریمشاه، امامزاده سلطان ابوالقاسم، امامزاده شاهزاده افضل، امامزاده مصیب، امامزاده تورانشاه، کاروانسرای سرایان
نهبندان
ناحیه‌ای است‌کویری، خشک و کم آب. اهمیت این منطقه پیش از اسلام بسیار بیش‌تر بوده است چرا که این منطقه در مسیر بندرعباس به خراسان قرار داشته و از این باب موقعیتی سوق‌الجیشی داشته است.
جمعیت شهرستان نهبندان در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۷۵ هـ. ش، ۴۳.۰۶۵ نفر بوده است که از این شمار ۲۱.۶۹۸ نفر مرد و ۲۱.۳۶۷ نفر زن بوده اند. مردم نهبندان ایرانی و آریایی نژادند و با گویش محلی و نزدیک به خراسانی سخن می‌گویند.
لهجه آن‌ها به گویش سیستانی نیز نزدیک است و بعضی از آن‌ها به سیستانی سخن می‌گویند. همه نهبندانی ها پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. مردم نهبندان سخت‌کوش، مهربان، ساده، آزاده، پاک‌اندیش و مهمان نوازند.
مهمترین هنردستی مردم این ناحیه، قالیچه بافی است. مردم منطقه با تولید قالیچه‌هایی با طرح‌های بلوچی، ترکمنی، و نقش های گلدانی، مددخانی و محلی، درآمد عمومی را افزایش می‌دهند و برخی از این صنایع نیز به خارج صادر می‌شود.