اين اتفاق خيلي دور از ذهن نيست. جرايمي مثل كلاهبرداري، جعل، سرقت و... در هر لحظه مي‌تواند اتفاق بيفتد و از بد روزگار دامنگير شما نيز بشود. حال اگر شما قرباني جرمي شده‌ايد، با تنظيم شكايتي مي‌توانيد درخواست مجازات مجرم را داشته باشيد. بدين‌ترتيب، موضوع در دادسرا رسيدگي مي‌شود و درصورتي كه لازم باشد، ترتيبي اتخاذ مي‌شود كه دسترسي به متهم وجود داشته باشد. متهمي كه خود را در آستانه مجازات مي‌بيند، يكي از نخستين چيزهايي كه به ذهنش مي‌رسد فرار يا مخفي‌شدن است اما نگران نباشيد، راه‌هاي قانوني و حقوقي مختلفي پيش‌بيني شده است كه از فرار متهم جلوگيري شود و او تا زمان رسيدگي به اتهام، در دسترس باشد، پس از آن، اگر به ارتكاب جرمي محكوم شود، مجازات اجرا مي‌شود و درصورت برائت آزاد خواهد شد. در صفحه پيش رو با برخي از اصطلاحات حقوقي و مباحث قانوني مرتبط آشنا خواهيد شد.
- مجرم يا متهم؟
نكته‌اي كه لازم است بدانيد، تفاوت ميان مجرم و متهم است. در قانون ما مجرم آن شخصي است كه در دادگاه، جرم او به اثبات رسيده و حكم مجازات در مورد او صادر شده است. اما اگر طبق گمان و حدس شخصي را مرتكب جرمي بدانيم، صرفا متهم به‌حساب آمده و تا زماني كه جرم او در يك مرجع قضايي به اثبات نرسد، نمي‌توان با او به شكل يك مجرم رفتار كرد و حدود و آزادي‌هاي او را به‌طور كامل محدود كرد.
- قرارها براي فرارها
چندين راه براي جلوگيري از فرار متهم، يعني همان شخصي كه احتمال وقوع جرم از سوي او زياد است، وجود دارد. استفاده از اين راه‌ها بستگي به نوع جرم و دلايل و مدارك اثبات اتهام دارد. در اصطلاح حقوقي و قانوني، اين روش‌ها «قرارهاي تأمين كيفري» نام دارد. قرار تأمين كيفري، اطميناني است براي پيشگيري از فرار متهم پس از تفهيم اتهام. مراجع قانوني در جرايم مهم‌تر، قرار بازداشت يا وثيقه و در جرايمي كه از اهميت كمتري برخوردار است قرار كفالت يا التزام صادر مي‌كنند. معمولا براي دسترسي به متهم و حضور بموقع وي در موارد لزوم در مراجع قضايي، پس از تفهيم اتهام، بسته به شدت اتهام يكي از قرارهاي تأمين كيفري زير براي متهم صادر مي‌شود:
- قرارهاي تأمين كيفري و معناي حقوقي
التزام به حضور با قول شرف - قول بدهد كه در دادگاه حاضر شود
التزام به حضور با تعيين وجه التزام - تعهد بدهد كه اگر نيايد مبلغ پرداختي ضبط شود
اخذ كفيل با وجه الكفاله - تعيين شخصي كه ضمانت آمدن متهم را بكند
اخذ وثيقه اعم از وجه نقدياضمانت‌نامه بانكي يامال منقول وغيرمنقول - خود دادگاه اين وجه را از متهم براي تضمين حضور مي‌گيرد
بازداشت موقت - متهم به‌طور موقت دستگير مي‌شود
- آشنايي بيشتر با انواع قرارهاي تأمين
1- قول شرف
اين قرار يا ضمانت، خفيف‌ترين قرار تأمين كيفري است و در جرايم كم اهميت و درخصوص افرادي كه بيم فرار آنها وجود ندارد و در سازمانها و اداره‌ها داراي سمت‌هاي شغلي بالايي هستند، صادر مي‌شود. درخصوص سرباززدن متهم از دادن قول شرف، احتمال دارد قاضي به اختيار خود قرار متناسب ديگري صادر كند تا به متهم در مواقع لزوم دسترسي داشته و به تكليف خود نيز عمل كرده باشد.
2- التزام به حضور با تعيين وجه التزام
در اين قرار يا همان ضمانت، علاوه بر تعهد به حضور، براي عدم‌حضور نيز مبلغي تعيين مي‌شود. اين مبلغ را متهم به مرجع قضايي مي‌پردازد تا درصورت عدم‌حضور متهم، آن مبلغ به نفع دولت ضبط شود.
3- قرار كفالت
كفالت از نظر حقوقي عقدي است كه به موجب آن، يك نفر در مراجع قانوني حضور شخص ديگري را تعهد مي‌كند؛ يعني يك نفر تعهد مي‌دهد كه درصورت نياز، فلان شخص را به دادگاه بياورد. پس از صدور قرار كفالت و تفهيم مفاد آن به متهم از 2 حال خارج نيست: يا متهم، شخصي را به‌عنوان كفيل معرفي مي‌كند و مقام قضايي با تشخيص اينكه كفيل داراي توانايي و اعتبار مالي به اندازه كافي است، قرار قبول كفالت را صادر مي‌كند يا اينكه شخص معرفي‌شده فاقد اعتبار مالي است يا اصلا متهم شخصي را به‌عنوان كفيل معرفي نمي‌كند كه در اين 2حالت اخير متهم به زندان فرستاده خواهد شد.
4- قرار وثيقه
براي جلوگيري از فرار يا مخفي‌شدن متهم، قاضي مي‌تواند قرار وثيقه صادر كند. براساس اين ضمانت، تصميم گرفته مي‌شود كه متهم در قبال آزادي خود به ميزان معين، وجه نقد يا مال منقول مثل اتومبيل يا غيرمنقول مثل باغ يا خانه و يا ضمانت‌نامه بانكي معرفي كند و تا مشخص‌شدن وضعيت، مال مورد وثيقه در توقيف دادگاه بماند. درصورتي كه مال مورد وثيقه، وجه نقد يا ضمانت‌نامه بانكي باشد كه در اتهامي مثل صدور چك بلامحل كاربرد دارد، به آن در اصطلاح حقوقي «وجه‌الضمان» مي‌گويند. قرار وثيقه يكي از قرارهاي بسيار پركاربرد است، لازم است بدانيد در صدور و پذيرفتن اين قرار وثيقه، 2 قرار متفاوت صادر مي‌شود:
صدور قرار اخذ وثيقه: مقام قضايي به‌طور يكجانبه اين قرار را صادر و اعلام مي‌كند و خواستن يا نخواستن متهم در اجراي آن تأثيري ندارد. يعني مثلا دادگاه تعيين مي‌كند كه براي آزادي موقت فلان متهم، اينقدر وثيقه لازم است. تشخيص ميزان و مبلغ وثيقه با قاضي است اما نبايد از ميزان خسارات مورد مطالبه مدعي خصوصي كمتر باشد.
صدور قرار قبولي وثيقه: اين قرار پس از ارائه وجه نقد يا ضمانت‌نامه از سوي متهم صادر مي‌شود. اين قرارداد، قراردادي است بين متهم و قاضي تحقيق. براساس آن متهم متعهد مي‌شود كه از تاريخ صدور قرار تا خاتمه و تمام شدن دادرسي و صدور حكم و شروع به اجراي حكم، هرگاه در مواقع احضار از طرف مراجع كيفري بدون عذر موجه حاضر نشود، مال مورد وثيقه به نفع دولت ضبط شود.
- بفرما اين هم اتهام
يكي از اصطلاحاتي هم كه در اين زمينه بايد با آن آشنا باشيد «تفهيم اتهام» است. منظور از تفهيم اتهام بيان نوع اتهام به متهم است كه پس از شكايت شاكي و تشكيل پرونده در مرجع قضايي انجام مي‌شود. بعد از حضور متهم در دادسرا حداكثر پس از 24ساعت بايد مورد اتهام به وي تفهيم شود؛ يعني مطلع شود كه چرا نزد مرجع قضايي احضار شده است و اتهام او چيست؟ و طبق قانون يكي از قرارهاي گفته شده در مورد او صادر خواهد شد. در اين صورت اگر اتهام او جرمي باشد كه مجازات شديدي در پي دارد يا مدارك عليه متهم نشان‌دهنده درستي اتهام باشد و يا دلايل كافي در پرونده متهم وجود داشته باشد، قاضي ضمانت متناسب با جرم را از وي مي‌گيرد. مثلا تأمين بازداشت موقت، يعني متهم موقتا در زندان بماند تا حكم عليه او صادرشود، يا در اتهام قتل معمولا قرار بازداشت موقت صادر مي‌شود تا متهم امكان فرار يا مخفي شدن را نداشته باشد.