سرگذشت كساني كه امروز از آنها به‌عنوان كارآفرين‌هاي موفق و نمونه كشور در عرصه‌هاي مختلف تقدير مي‌شود سرشار از ناگفته‌هايي است كه هر كدام از آنها مي‌تواند درس بزرگي براي زندگي ما باشد. مهندس مرضيه سنويي محصل، يكي از كارآفرين‌هاي نمونه كشور در عرصه داروهاي گياهي است كه با سال‌ها تلاش و كوشش توانسته ضمن اشتغال‌زايي براي 35نفر در زمينه توليد داروهاي گياهي و درمان بسياري از بيماري‌هاي شايع با همين داروها، به موفقيت‌هاي بزرگي دست پيدا كند. طبابت پدر با داروهاي گياهي و تجويزهاي شفابخش او سرمشقي شد تا مرضيه سنويي بعد از تحصيل در رشته شيمي و سال‌ها فعاليت به‌عنوان ناظر كيفي در توليد اسانس‌هاي گياهي، اين بار با كمك اعضاي خانواده‌اش، گام در راه توليد داروهاي گياهي بگذارد و به‌عنوان يكي از چهره‌هاي مطرح در اين زمينه معرفي و شناخته شود. او از سال‌ها تلاش براي رسيدن به قله موفقيت و سختي‌ها و مشكلاتي كه پيش رو داشته مي‌گويد.
سال1327 در گناباد به دنيا آمدم. كودكي‌ام در ميان خانواده‌اي پرجمعيت اما سرشار از عطر زندگي سپري شد. فرزند چهارم خانواده بودم. 3 برادر و يك خواهر داشتم و پدرم پزشك ژاندارمري بود. از وقتي كه چشم باز كردم پدرم را در لباس سفيد پزشكي در حال خدمت به مردم ديدم. با وجود سن كمي كه داشتم تلاش پدر را براي درمان بيمارانش با همه وجود حس مي‌كردم. خدمت به مردم و تلاش براي رسيدن به موفقيت، درس‌هايي بود كه از پدر آموختم و اين درس‌ها چراغي براي آينده من شد. پدرم آرزو داشت كه فرزندانش همه تحصيل كنند و به موفقيت‌هاي بزرگ علمي دست يابند. از آنجا كه گناباد شهر كوچكي بود همه شهر پدرم را مي‌شناختند و براي او احترام زيادي قائل بودند. خواهر بزرگم در نوجواني ازدواج كرد و به خانه بخت رفت. من تا مقطع ديپلم را در گناباد تحصيل كردم. اينكه ادامه فاميلي‌مان محصل بود هم به‌خاطر پدرم بود چون او تنها كسي بود كه در شهرمان تحصيلات عالي داشت فاميلي محصل را براي ما انتخاب كردند. از همان كودكي دوست داشتم كه با ديگران و هم سن و سال‌هاي خودم تفاوت داشته باشم. شوق تحصيل باعث شد تا با جديت درسم را ادامه بدهم و در رشته شيمي دانشگاه مشهد پذيرفته شوم. دنياي عناصر مختلف شيمي زيباترين دنيايي بود كه تجربه كردم و همين علاقه باعث شد تا بعد از فارغ‌التحصيلي، 15سال به‌عنوان دبير شيمي مشغول تدريس شوم. علاقه زيادي به تدريس داشتم اما به‌دليل مشكلاتي مجبور شدم تدريس را كنار بگذارم و به اين ترتيب وارد دنياي صنعت شدم.
- نسخه‌هاي شفابخش پدر
علاقه شخصي به پدرم و شغلي كه او داشت باعث شد راه او را پي‌بگيرم. وقتي پدر بيماران را معاينه مي‌كرد مشتاقانه او را زيرنظر مي‌گرفتم تا ببينم چه دارويي براي درمان آنها تجويز مي‌كند. پدر هميشه داروهاي گياهي تجويز مي‌كرد و بسياري از بيماراني كه نزد او مي‌آمدند با همين داروها درمان مي‌شدند. براي هر بيماري داروي گياهي خاصي تجويز مي‌كرد و دستور آن را نيز با زبان ساده‌اي به بيمار مي‌گفت. وقتي من و خواهرم و برادرهايم مريض مي‌شديم پدر با جوشانده‌هاي گياهي سراغ ما مي‌آمد و تشويق‌مان مي‌كرد تا آن را بخوريم. آن جوشانده‌هاي گياهي معجزه مي‌كردند و خيلي زود بيماري‌مان درمان مي‌شد. پدر با علاقه و اطلاعات زيادي كه از گياهان دارويي داشت از آنها جوشانده‌هاي مختلفي تهيه مي‌كرد. نسخه‌هاي پدر بارها مرا به فكر واداشت و تأثير بسياري بر من گذاشت. همين علاقه باعث شد تا به‌دنبال شناخت گياهان دارويي باشم و بيشتر به‌دنبال گياهاني بروم كه هنوز ناشناخته بودند و كسي از خواص درماني آنها اطلاع زيادي نداشت.
سال 64 از آموزش‌وپرورش بيرون آمدم. در يك كارخانه مشغول به‌كار شدم. خوشبختانه نخستين فعاليت من در دنياي صنعت با گياهان دارويي شروع شد. به‌مدت 10سال در زمينه توليد اسانس‌هاي گياهان دارويي فعاليت كردم. در يك كارخانه صنعتي مسئوليت كنترل كيفيت را برعهده داشتم و اسانس‌هاي آويشن، زيره، بالوجه و... توليد مي‌كرديم. آن سال‌ها، اسانس چيز جديدي محسوب مي‌شد. همين ناشناخته بودن فرصتي ايجاد كرد كه شرايط آموختن و تحقيق در اين ارتباط مهيا شود و من هم در بسياري از مراكز علمي حضور پيدا كردم. همه تلاش ما اين بود كه بتوانيم اسانس را صادر كنيم. زماني طولاني در اين ارتباط صرف شد و توانستيم به مرحله‌اي برسيم كه تركيبات اضافي اسانس را جدا كرده و اسانس را به مرحله صادرات برسانيم. از سال 75تا 79 اسانس را به دفتر نمايندگي شركت در انگلستان مي‌فرستاديم و از آنجا به كشورهاي فرانسه، آلمان و آمريكا صادر مي‌شد.
- بن‌بست و آنگاه راه جديد
اما اين موفقيت دوام پيدا نكرد. از آنجا كه توليد اسانس يك كار نو و جديد بود و دستگاه‌هاي توليد نيز هزينه زيادي داشتند مسئولان كارخانه مجبور به گرفتن وام شدند و نتوانستند به موقع اين وام را پس بدهند و سال 79كارخانه از طرف بانك مصادره شد و به اين ترتيب كار و صنعت جديدي كه با علاقه توسعه مي‌داديم متوقف شد. با خاموش شدن چرخ‌هاي كارخانه و مصادره شدن آن بازهم اجازه ندادم در مسيري كه در آن قرار گرفته بودم متوقف شوم. يكي از شركا اين كار را در منطقه گيلاوند در شهرك صنعتي دماوند ادامه داد و از آنجا كه من و چند نفر ديگر نيروي متخصص بوديم از ما دعوت به‌كار كرد. 6روز در‌ماه از مشهد به تهران مي‌آمدم و به گيلاوند مي‌رفتم. اسانس‌ها را دوباره به مرحله‌اي رسانديم كه قابل صادر كردن باشد. پس از بسته‌بندي و كنترل كيفيت، اسانس و من هردو به فرودگاه مي‌رفتيم؛ اسانس‌ها براي صادر شدن به انگلستان و من هم براي بازگشت به مشهد. كار ادامه داشت اما وقتي همسرم از ماجراي چند تصادف مرگبار در منطقه گيلاوند و دماوند باخبر شد از من خواست تا از كار در تهران منصرف شوم و به اين ترتيب به ناچار در كارخانه‌هاي مشهد مشغول به‌كار شدم؛ مدتي در كارخانه‌هاي توليد عرقيات گياهي مشغول به‌كار شدم و مدتي نيز در يك كارخانه ديگر. در اين كارخانه شرايط براي كار كردن خانم‌ها زياد مناسب نبود و من هم هميشه از اين موضوع ناراحت بودم. من مادر 3 فرزند دختر بودم و هميشه از اينكه شرايط خوبي براي كاركردن زنان در اين كارخانه نبود ناراحت بودم اما براي تأمين هزينه‌ها و گذران زندگي ناچار بودم ادامه بدهم.
- تحول بزرگ
تحول در زندگي من از زماني آغاز شد كه تصميم گرفتم روي پاي خودم بايستم و اين بار خودم آستين همت را بالا بزنم. يكي از روزها با يكي از اعضاي هيأت علمي پژوهشكده صنايع غذايي كه در زمينه پژوهش‌هاي صنعتي فعاليت مي‌كرد و با هم آشنا بوديم ديدار داشتم. وقتي از وضعيت بد محل كارم براي او گفتم از من پرسيد چرا براي خودم كار نمي‌كنم؟ نداشتن اعتماد به نفس كافي پاسخي بود كه به او دادم اما پيشنهاد داد در كنار او و يك شخص ديگر كه سرمايه‌گذار بود كار جديد را شروع كنيم. پيشنهاد او جرقه‌اي بود كه در ذهنم زده شد و به اين ترتيب فعاليت جديد را آغاز كرديم. اين شركت در سال84 فعاليت خود را آغاز و با پژوهش روي گياهان ارزان قيمت، توليد اسانس را آغاز كرد. ابتدا طرح توليد اسانس را به پارك علم و فناوري خراسان ارائه كرديم و با پذيرفته شدن اين طرح از سوي آنان در اين پارك مستقر شديم. 30ميليون تومان تسهيلاتي كه به تناوب در اختيارمان قرار گرفت سرمايه‌اي بود كه با آن شروع به‌كار كرديم و با شروع ساخت دستگاه توليد اسانس كارمان را آغاز كرديم.
هميشه شروع كار جديد سخت است اما من به كاري كه انجام مي‌دادم ايمان داشتم. در اين راه همسرم مشوق و تكيه‌گاه محكمي بود كه هميشه از من حمايت مي‌كرد. مدتي بعد همسرم پيشنهاد داد اين بار براي خودم كار كنم. من مادر بودم و در كنار كار بايد براي 3 دخترم مادري مي‌كردم اما تصميم گرفتم اين بار روي پاي خودم بايستم. خانواده‌ام نخستين كساني بودند كه مرا حمايت كردند. وقتي مي‌خواستم كار را شروع كنم دختر بزرگم كه فارغ‌التحصيل رشته مامايي بود با برپا كردن مطب مشغول كار بود. دختر دوم‌ام فارغ‌التحصيل رشته پرستاري بود و دختر سوم‌ام نيز كارشناس ارشد معماري. دختر بزرگم مطبش را تعطيل كرد و دختر دوم‌ام نيز كه شغل آزاد داشت كارش را گذاشت و هردو همراه من شدند. در شروع كار 3 نفر بوديم. سال 85با ساخت نخستين دستگاه، كار را شروع كرديم و با درآمدي كه به‌دست آورديم دومين دستگاه را راه‌اندازي كرديم. ما تأمين‌كننده اسانس طعم يكي از برندهاي دوغ كشور بوديم و شبانه روز تلاش مي‌كرديم. يكي از دخترهايم مسئوليت بازرگاني شركت و ديگري مسئوليت واحد توليد و مالي شركت را برعهده داشت. كار به خوبي جلو مي‌رفت، تعداد نيروها را افزايش داديم و با كارآفريني، نيروهاي جديدي را در بخش توليد و بازرگاني و اداري استخدام كرديم. تا سال 88فعاليت ما در پارك علم و فناوري ادامه داشت ولي از آنجا كه محيط آن براي فعاليت ما كوچك بود تصميم گرفتيم از آن محيط خارج و واحد توليد را در شهرك صنعتي طوس در اطراف شهر مقدس مشهد راه‌اندازي كنيم. در ادامه طرح توسعه، فعاليت‌مان را روي زعفران متمركز و عصاره غليظ شده آن را توليد كرديم. در كنار آن، اسانس‌ها و عصاره‌هاي گياهي و فراورده‌هاي غذا و دارو توليد و صادر مي‌كرديم.
- نياز مردم، راه جديد
هرسال سعي مي‌كرديم يك محصول جديد به توليدمان اضافه كنيم. طرح توسعه داروهاي گياهي مهم‌ترين طرحي بود كه با هدف برطرف كردن نياز فوري عامه مردم به داروهاي گياهي آغاز كرديم. در اين طرح هر بيماري‌اي كه به‌صورت اپيدمي در كشور وجود داشت داروي گياهي آن را توليد مي‌كرديم. داروي گياهي افزايش حافظه و جلوگيري از آلزايمر، داروي آرامبخش، رفع يبوست، داروي جلوگيري از يائسگي زودرس و داروي قند خون و داروي كاهش ورم پروستات ازجمله داروهايي بودند كه مردم به آنها نياز داشتند و ما آنها را توليد و عرضه مي‌كرديم. از طرف ديگر طرح ميكرو كپسول زعفران را با كمك پژوهشكده صنايع غذايي پژوهش كرديم و پس از نتيجه‌گيري آن را به مرحله توليد رسانديم. از همان دوران كودكي با تجويزهايي كه پدر انجام مي‌داد و به ما داروهاي و عصارهاي گياهان دارويي مي‌داد با انواع مختلف گياهان دارويي و خاصيت درماني آنها آشنا شدم و همين آشنايي باعث شد تا با جديت به‌دنبال توليد داروهاي گياهي بروم؛ داروهايي كه هيچ‌گونه عوارضي ندارند و در درمان بيماري‌ها بسيار مؤثر هستند. در كنار آن يكي ديگر از دلايلي كه باعث شد به سوي توليد داروهاي گياهي بروم اين بود كه كارخانه‌هاي توليد دارو در شهرهاي مختلف از ما درخواست عصاره و اسانس براي توليد دارو مي‌كردند. ما ماده اوليه توليد داروي آنها را تأمين مي‌كرديم. بعد از مدتي به اين نتيجه رسيديم كه بهتر است خودمان داروهاي گياهي را توليد و عرضه كنيم. روزي كه كار را شروع كرديم من و 2 دخترم تنها نيروهاي شركت بوديم و همسرم نيز حامي اصلي ما بود و با پيشرفت كار و كارآفريني، امروز تعداد نيروها به 35نفر رسيده كه 70درصد اين نيروها زن هستند.
- مهم‌ترين عامل موفقيت
در زندگي عواملي زيادي در موفقيت و رسيدن به قله، نقش دارند و من براي رسيدن به جايگاهي كه امروز در آن قرار دارم موانع و سختي‌هاي بسياري را پشت سر گذاشته‌ام. نااميدي بزرگ‌ترين دشمن موفقيت است و من هيچ‌گاه نااميد نشده‌ام و خودم را باور داشته و هيچ‌گاه از پا نايستاده‌ام. با وجود آنكه موانع زيادي در دادن تسهيلات و پروانه و مجوز توليد در سر راهم قرار مي‌گرفت اما هميشه در مشكلات به اصل «لوشاتليه» كه در علم شيمي آموخته بودم تكيه مي‌كردم. اين دانشمند فرانسوي مي‌گويد هرگاه به يك سيستم در حال تعادل يك تحميل وارد شود سيستم اين تحميل را درخودش حل مي‌كند تا به حالت تعادل مجدد برسد. هميشه از اين نظريه در زندگي استفاده كرده‌ام و هرگاه نتوانسته‌ام به مسيري ادامه بدهم مسير ديگري را انتخاب كرده‌ام. اين روزها همراه با دخترها و دامادها و يكي از نوه‌هايم در كنار فعاليت در شركت توليد داروهاي گياهي، كارخانه توليدي ديگري راه‌اندازي كرده‌ايم و مديريت اين كارخانه توليدي نيز برعهده دخترم است و با توليد برخي داروهاي گياهي به شكل شربت و كپسول آنها را وارد بازار مي‌كنيم. 2بار به‌عنوان بانوي كارآفرين انتخاب شدم و سال‌هاست كه به‌عنوان عضو هيأت مديره كانون زنان بازرگان و دبير كانون كارآفريني خراسان رضوي و عضو هيأت امناي كارآفريني كه در راس آن استاندار قرار دارد فعاليت مي‌كنم. از نقطه‌اي كه در آن ايستاده‌ام و زندگي و ريسك‌هايي كه در زندگي كرده‌ام خوشحالم و راضي. احساسي كه از كارآفريني و ايجاد اشتغال براي مردم سرزمينم دارم را با هيچ‌چيز ديگر نمي‌توانم عوض كنم.
- درس بزرگ مادر
فرزند بانوي كارآفرين از سختي‌هاي كار مادر مي‌گويد
وقتي بعد از پايان تحصيلات مطب مامايي را برپا كرد خود را در يك قدمي تحقق آرزويي مي‌ديد كه سال‌ها براي آن تلاش كرده بود. درآمد مناسب و كمك به مادران بارداري كه انتظار به دنيا آمدن فرزندشان را مي‌كشيدند همه آن چيزي بود كه او مي‌خواست اما وقتي مادر كه معلم بزرگ زندگي او بود براي شروع يك كار بزرگ از او كمك خواست تصميم گرفت كار و مطب را تعطيل كند و در كنار مادر چرخ صنعت توليد داروهاي گياهي را به گردش دربياورد.
«انديشه ابراهيم‌نژاد» كه علاوه بر قائم‌مقامي مادر در شركت، خود نيز مديريت كارخانه توليد داروهاي گياهي را برعهده دارد از روزهايي مي‌گويد كه در كنار مادر و خواهر و با دستان خالي اما اراده‌اي محكم كار را شروع كرد؛«3 سالي بود كه مطب مامايي را داير كرده بودم و از كارم بسيار راضي بودم و با توجه به سپري كردن دوره فني و حرفه‌اي در زمينه گياهان دارويي براي بسياري از مادران باردار و نوزادان آنها داروهاي گياهي تجويز مي‌كردم. وقتي مادر تصميم گرفت كارخانه توليد داروهاي گياهي را راه‌اندازي كند من و خواهرم نيز همراه شديم. شرايط براي من كمي سخت بود. در مطب فقط عصرها حضور داشتم و درآمد خوبي نيز كسب مي‌كردم و يك دوره آموزشي حجامت را نيز سپري كرده بودم اما براي برپا شدن كارخانه از 6صبح تا پايان شب و گاهي تا نيمه شب در كنار مادر و خواهرم كار مي‌كردم و اين شرايط تا 2سال ادامه داشت؛ با حقوق كمتر و شرايط سخت‌تر. تنها به‌خاطر علاقه و ايماني كه به اين كار داشتيم ادامه داديم. تلاش خستگي‌ناپذير پدر و مادر تأثير زيادي روي من و خواهرانم داشت. زماني كه در دبيرستان تحصيل مي‌كردم مادر سال‌ها مسئوليت كنترل كيفيت و مديريت كارخانه را برعهده داشت و از 5صبح تا پاسي از شب كار مي‌كرد و هميشه مسئوليت‌پذير بود و درست كار كردن و متعهد بودن نسبت به پرسنل زير مجموعه و مردم از خصوصيات اخلاقي مادرم بود . او هميشه تأكيد داشت بايد نسبت به محصولي كه توليد مي‌كنيم مسئوليت پذير باشيم و بهترين را به مردم ارائه كنيم. امروز مادر در سن 68سالگي هنوز هم مثل روزهاي اول كار مي‌كند و اگر يك روز از صبح زود همراه او باشم به‌طور حتم در انتهاي شب من خسته‌تر خواهم شد. مادر خستگي‌ناپذير است.» او ادامه مي‌دهد: يكي از مهم‌ترين داروهاي گياهي‌اي كه ما توليد كرده‌ايم داروي كندر براي تقويت حافظه است و هر سال با طرح داروي جديد آن را به مرحله توليد مي‌رسانيم. مدتي قبل كارخانه توليدي ديگري را همراه با مادر و ديگر اعضاي خانواده راه‌اندازي كرديم كه مديريت كارخانه برعهده من است و در آن داروهاي گياهي را به شكل كپسول و يا شربت توليد مي‌كنيم. نخستين محصول ما شربت انبرباريس است كه سموم بدن به‌خصوص سمومي كه در كبد ذخيره مي‌شوند را دفع مي‌كند. اين شربت براي ساكنان شهرهاي آلوده و كساني كه به نوعي در معرض انواع سموم قرار دارند مي‌تواند بسيار مفيد باشد.
- مديون همسرم هستم
همسرم هميشه مشوق من بود و مرا تشويق مي‌كرد. از نظر فكري و حمايت هميشه كنارم بود و اين ديدگاه به فرزندان‌مان نيز منتقل شد؛ به‌طوري كه دخترانم حاضر شدند با يك سوم درآمدي كه از شغل‌هايشان داشتند مرا در راه‌اندازي اين شركت همراهي كنند. همسرم در انجام كارهاي خانه يار و همراهم بود و حتي غذاي خانواده را تهيه و آماده مي‌كرد و سعي مي‌كرد باري از دوش من بردارد تا دغدغه كمتري داشته باشم. همسرم را 2سال قبل، از دست دادم و هميشه در هر همايشي وقتي از من به‌عنوان كارآفرين و فعال در عرضه توليد داروهاي گياهي تجليل مي‌كنند از همسرم قدرداني مي‌كنم و همه موفقيت‌هايم را مديون او مي‌دانم. بين من و همسرم يك توافق واقعي و عاشقانه وجود داشت. اين توافق همان چيزي است كه بايد بين زوج‌ها وجود داشته باشد. همسرم مرغداري داشت و در زمينه طيور فعاليت مي‌كرد. او به بيماري قلبي دچار شد. 2سال آخر نيز بازنشسته شده بود ولي با وجود اين سعي مي‌كرد به من كمك كند.
- درمان شفابخش طب سنتي
در زمينه داروهاي گياهي و سوق پيدا كردن مردم به جايگزيني داروهاي گياهي به جاي داروهاي شيميايي تبليغات نقش اساسي و مهمي دارند. اينكه چرا داروسازان و پزشكان تمايل زيادي به تجويز داروهاي گياهي ندارند ناشي از دلايل مختلفي است. مهندس سنويي با بيان اين موضوع مي‌گويد: ما براي گرفتن پروانه توليد داروهاي گياهي با مشكلات و موانع زيادي مواجه بوديم. براي گرفتن اين مجوزها تعدادي از مسئولان معاونت فناوري در بخش گياهان دارويي و همچنين انجمن داروهاي گياهي حمايت كردند. خوشبختانه در همايش طلاي سبز كه هر 2سال يك‌بار برگزار مي‌شود و همچنين همايش گياهان دارويي و طب سنتي عنوان شد نتيجه تحقيقات و بررسي‌هايي كه انجام گرفته و در اين همايش‌ها ارائه شد نشان از رشد مصرف داروهاي گياهي دارد. اميدوارم روزي را شاهد باشيم كه مردم به داروهاي گياهي كه ريشه در طب سنتي و ريشه‌دار ايراني دارند روبياورند.
- رتبه‌بندي گياهان دارويي براساس تعداد كل داروها در جهان
نعناع
672 قلم دارو
آويشن
384 قلم دارو
سرخ وليك
288 قلم دارو
- رتبه بندي گياهان دارويي براساس تعداد كل داروها در ايران
نعناع- سير
18 قلم دارو
رازيانه
13 قلم دارو
شيرين‌بيان
10 قلم دارو
يك هزار تن
سالانه گياه دارويي به كشورهاي ديگر صادر مي‌شود
7000
نوع دارو در آلمان به‌صورت قرص، كپسول، آمپول و شربت با منشأ گياه توليد مي‌شود.
55-54درصد
داروهاي شيميايي جهان منشأ گياهي دارند، در حالي‌كه اين رقم براي داروهاي داخلي در حدود 10-5درصد است.
200گونه
گياهي ايران از اهميت دارويي و صنعتي قابل ملاحظه‌اي برخوردار است
150
داروي گياهي در بازار داخلي ايران موجود است
67درصد
داروهاي مصرفي در كشور سوئيس به داروهاي طبيعي تبديل شده است.
- بين كشورهاي آسيايي بيشترين تعداد و تنوع گونه‌ها متعلق به كشور زير است (به‌صورت تقريبي)
چين 30000
اندونزي 12000
هند 12000
برمه 14000
تايلند 17000
مالزي 20000
ايران 8000