همراه بودن يك يا چند روز كامل با صندوق‌هاي اخذ رأي و ثبت وقايع يك روز انتخاباتي شايد تجربه‌اي باشد كه تاكنون نصيب همه نشده باشد. افرادي كه در شعب اخذ رأي كارهاي اجرايي را به‌عهده مي‌گيرند، يكي هستند مثل من و شما كه در آن روز خاص براي كمك دور هم جمع شده‌اند؛ از اعضاي شعبه كه شامل منشي، بازرس و ناظران شوراي نگهبان مي‌شود تا نيروهاي تأمين امنيت و نماينده نامزدها كه شايد براي هر صندوق رأي به 10نفر (حالا كمتر يا بيشتر) برسند. اين افراد به‌صورت داوطلبانه اين مسئوليت را قبول كرده‌اند و بايد تا زمان پايان رأي‌گيري و شمارش آراء در محل شعبه حضور داشته باشند. بسياري از آنها سال‌هاست كه انتخابات‌هاي مختلف را تجربه كرده‌اند و خاطرات زيادي از اين روزها دارند كه شنيدن آنها خالي از لطف نيست. در آستانه انتخابات روز جمعه به سراغ چندنفر از آنها رفتيم تا از خودشان، تجربه دوره‌هاي مختلف انتخاباتي‌شان و فعاليت‌هايي كه انجام داده‌اند بگويند؛ كساني كه صندوق رأي برايشان يك امانت است و حاضر نيستند به‌خاطر دنيا، آخرت خودشان را بفروشند.
- مردم براي رأي‌شان ارزش قائلند
«حساسيت مردم در نحوه برگزاري انتخابات بسيار محسوس است.» اين جمله‌اي است كه عليرضا محبي روي آن بسيار تأكيد دارد و از اينكه در اين سال‌ها افزايش حساسيت مردم در درست اجرا شدن روند انتخابات را ديده بسيار خوشحال است. او در اين زمينه مي‌گويد: «حساسيت مردم در برگزاري انتخابات بسيار زياد است؛ مثلا يكي از قوانيني كه وجود دارد اين است كه فرزندان والدين مسن اجازه دارند روي برگ رأي پدرو مادرشان بنويسند. پدر و مادر من هم مسن هستند و براساس اين قانون، وظيفه من است كه اين كار را برايشان انجام دهم. يك‌بار كه داشتم اين وظيفه را انجام مي‌دادم چون ناظر مسئول بودم مردم گلايه مي‌كردند كه چرا من به‌عنوان مسئول دارم برگه رأي پر مي‌كنم كه برايشان توضيح مي‌دادم اين دو نفر پدر و مادر من هستند و قانون اين اجازه را داده تا اولاد براي پدر و مادرش برگه رأي را بنويسد. آنها وقتي متوجه اين موضوع مي‌شدند لبخند رضايت مي‌زدند و خيالشان راحت مي‌شد كه همه‌‌چيز طبق روال قانوني طي مي‌شود. اين حساسيت‌هايي كه مردم در زمان رأي‌گيري دارند واقعا قابل تحسين است».
مسئولاني كه پاي صندوق رأي هستند ساعت‌هاي زيادي شايد بيشتر از يك روز را مجبور هستند در حوزه‌اي كه انتخابات انجام مي‌شود به‌صورت قرنطينه بمانند، براي همين از نظر خورد و خوراك از سوي مسئولان تأمين مي‌شوند. محبي درباره نحوه پذيرايي‌هايي كه صورت مي‌گيرد مي‌گويد: «يك مشكلي كه ديگر برطرف شده و در سال‌هاي ابتدايي فعاليت ما وجود داشت نوع پذيرايي‌ها بود كه براي تيم هيأت نظارت شوراي نگهبان، تيم هيأت اجرايي وزارت كشور و نماينده كانديداها با هم فرق مي‌كرد و هركدام جدا پذيرايي مي‌شدند. هميشه براي آنكه ما با هم همراه بوديم اين ميان وعده‌ها را با هم تقسيم مي‌كرديم تا كسي معذب نشود؛ اما ديگر اين مشكل برطرف شده و پذيرايي‌ها به‌صورت يكپارچه و يكسان صورت مي‌گيرد».
- شمارش رأي انتخابات مجلس نفسگير است
حضور در زمان انتخابات يك طرف، شمارش بعد از اتمام زمان رأي‌دادن هم يك طرف. در انتخابات رياست‌جمهوري و مجلس تفاوت‌‌هايي در مدت زمان كار وجود دارد كه رضا مشهدي‌شب‌تاب مي‌گويد: «بزرگ‌ترين ويژگي‌اي كه مسئولان پاي صندوق رأي بايد داشته باشند دقت در كار است. ما تمام تلاشمان بر اين است تا رأي مردم به خوبي حفظ شود. انتخابات مجلس و شوراي شهر بسيار نفسگير و فرسايشي انجام مي‌شود. صدها نام مختلف در تهران روي برگه رأي نوشته مي‌شود كه بايد تك‌تك شمارش شوند. از طرف ديگر مردم هم هنگام نوشتن 30نامزد بايد زمان بيشتري بگذارند نسبت به وقتي كه مي‌خواهند يك نفر را براي رياست‌جمهوري انتخاب كنند. ممكن است شمارش نمايندگان مجلس 2 تا 3 روز زمان بگيرد اما رياست‌جمهوري چون يك نفر است و تعداد نامزدها محدود است شمارش سريع‌تر پيش مي‌رود و در چند ساعت تمام مي‌شود».
- امكان تقلب در شمارش آراء وجود ندارد
بهرام رجب‌پور سال‌هاست كه در زمان انتخابات پاي صندوق‌هاي رأي حضور دارد و امسال نيز به‌عنوان ناظر مسئول، حضور فعال خواهد داشت. او درباره نحوه اعلام شمارش آراء مي‌گويد: «براي اعلام آراء به هيچ عنوان امكان تقلب وجود ندارد. نتيجه آراء درصورتجلسه‌هاي مختلفي نوشته مي‌شود. يكي از آنها تحويل هيأت اجرايي داده مي‌شود. يكي ديگر را هيأت نظارت شوراي نگهبان تحويل مي‌گيرد و صورتجلسه ديگر هم به رئيس صندوق داده خواهدشد و يك نسخه هم داخل صندوق قرار گرفته و پلمب مي‌شود. رأي‌ها اصلا نمي‌توانند با هم تناقض داشته باشند».
يكي از مهم‌‌ترين ويژگي‌هايي كه مسئولان پاي صندوق‌هاي رأي بايد داشته باشند اين است كه نبايد گرايش خود را به رأي‌دهندگان تحميل كنند. اين ناظر درباره گرايش‌هاي مسئولان پاي صندوق رأي يك خاطره تعريف مي‌كند: «يادم مي‌آيد در دوره رياست‌جمهوري سال84 بود و شمارش آراء صورت مي‌گرفت. خود هيأت نظارت و مسئولان ديگر نيز گرايش‌هاي خاص خودشان را داشتند، اما نظر خود را در انتخابات دخالت نمي‌دادند. جالب بود وقتي شمارش آراء انجام مي‌شد خود بچه‌ها ابراز احساسات نشان مي‌دادند كه فلان كانديدا رأي بيشتري دارد يا فلان كانديدا رأي كمتري دارد. يك نفر به شوخي مي‌گفت من زمين خريده‌ام، اگر فلاني برنده شود زمين قيمتش بالا مي‌رود. ابراز احساسات اين چنين بين افراد وجود دارد كه باعث مي‌شود فضا از حالت كاملا خشك و رسمي دربيايد اما به هيچ عنوان به نتيجه آراء كاري ندارند و نظر و رأي مردم كاملا قابل‌احترام است. به قول مقام معظم رهبري رأي مردم حق‌الناس است. براساس همين بيانات به‌خاطر دنيا، كسي آخرتش را از بين نمي‌برد».
رجب‌پور با تأكيد بر آنكه افرادي كه شمارش آراء را انجام مي‌دهند افراد معتمدي هستند ادامه مي‌دهد: «بچه‌هاي ناظر، شوراي نگهبان و مسئولان در شمارش دخالت نمي‌كنند و تنها نظارت انجام مي‌دهند تا شمارش به درستي انجام بگيرد. گاهي بچه‌هاي اجرايي خرده مي‌گيرند و توقع دارند كه بتوانند در شمارش هم حضور داشته باشند، اما ناظران نقشي در شمارش ندارند».
- نامه فدايت شوم به جاي انتخاب كانديدا
مهران ناظر ديگري است كه با او هم‌صحبت شديم. او يكي از بخش‌هاي جالب شمارش آراء را زماني مي‌داند كه برخي از مردم به جاي نوشتن نامزد مورد نظر، مطالب ديگري مي‌نويسند؛ «نوشته‌هاي روي برگه رأي، بعضي وقت‌ها خيلي جالب و خنده‌دار هستند؛ مثلا به جاي آنكه نام كانديدا را بنويسند گلايه‌ها و خواسته‌هايشان را مي‌نويسند. جك مي‌نويسند يا يك حرف خنده‌دار. برخي نامه مي‌نويسند. يكسري مثلا مي‌نويسند«من رأي مي‌دهم به نامزدم» و... از اين كارها زياد مي‌كنند. حالا اينكه آنها جوان‌ها هستند يا چه تفكراتي دارند، نمي‌دانم.»
- صندوق‌ها را بستيم و دورش خوابيديم
مهران با اشاره به آنكه صندوق رأي در زمان انتخابات از جانش هم عزيزتر است ادامه مي‌دهد: «من به‌عنوان مسئول بايد حواسم باشد. صندوق از جان ما هم عزيزتر است. سال84 بود و من ناظر مسئول سر صندوق بودم. رأي‌گيري خيلي خسته‌كننده شده بود. كار تمام شد و مي‌خواستيم صندوق را بشماريم. گفتيم نمي‌شود و خسته هستيم. شايد نزديك به 800 رأي بود. تصميم بر اين شد صندوق را كنار بگذاريم و كمي استراحت كنيم و صبح ساعت 8-7بيدار شويم و بشماريم. براي آنكه مطمئن شويم براي صندوق و رأي‌ها اتفاقي نمي‌افتد صندوق را گوشه دنجي گذاشتيم، دور تا دور آن را بستيم و با بچه‌هاي ناظر دور آنها خوابيديم تا مطمئن باشيم اتفاقي براي رأي‌ها نمي‌افتد. يك نفر كه ما را ديده بود مي‌گفت مگر طلا داخل صندوق هاست! با وجود آنكه امنيت مسجد خيلي خوب بود اما اين كار را كرديم تا خدايي نكرده كوچك‌ترين اتفاقي براي صندوق نيفتد؛ بالاخره امانت مردم بود».
با وجود آنكه مي‌گويد بارها بعد از انتخابات به‌دليل خستگي تصميم گرفته ديگر در دوره بعد حضور نيابد، اما وقتي به انتخابات بعدي نزديك مي‌شود چنان انرژي‌اي در او به‌وجود مي‌آيد كه موجب مي‌شود بار ديگر براي خدمتگزاري حاضر شود؛ «به هر حال وظيفه‌اي روي دوش ماست و به‌عنوان ناظر مسئول شوراي نگهبان، امانتي در دست ما قرار دارد و بايد از آن صيانت كنيم. اين كار خستگي دارد و آدم خسته مي‌شود؛ مثلا دوره قبل مجلس آنقدر خسته بودم كه واقعا نايي برايم نمانده بود. يك روز و نيم شمارش طول كشيد. واقعا بريده بودم؛ اما وقتي تمام شد گفتم خدا را شكر تمام شد و دوره بعد كه مي‌رسد باز هم انرژي دوباره مي‌گيرم. خسته مي‌شوم اما اينكه بخواهم رها كنم و بروم، فكر نكنم هيچ وقت اين اتفاق بيفتد.»
- شور و شوق رأي دهندگان در بيمارستان ديدني بود
تجربه مسئوليت صندوق‌هاي سيار هم جالب است. محمدعلي همت پاي اين صندوق‌ها بوده است؛ اينكه صندوق رأي را به يك بيمارستان ببري و با شور و شوق رأي دهنده‌ها روبه‌رو شوي اتفاقي است كه شايد كمتر فردي آن را تجربه كرده باشد؛ « مسئولان پاي صندوق رأي هر دوره مكان و مسئوليت‌شان فرق مي‌كند. آن سال هم ما بايد صندوق سيار را به بيمارستان مي‌برديم. رفتيم به بيمارستان و ذوق و شوقي كه بين پرستارها و پزشك‌ها و بيمارها ديديم برايمان خيلي جالب بود. اين اتفاق براي انتخابات مجلس دهم رخ داد و من صحنه‌هايي كه آن روز ديدم را هيچ وقت فراموش نمي‌كنم.»
او نيز با توجه به سال‌ها تجربه حضور پاي صندوق‌هاي رأي ادامه مي‌دهد: «در تمام اين سال‌ها و دولت‌ها، مجموعه كساني كه پاي صندوق بوده‌اند- يعني گروه اجرايي و ناظر- انصافا همدل و همراه بوده‌اند و هدف نهايي‌شان امانتداري آراي مردم بوده‌است. براي رياست‌جمهوري بعد از پايان رسمي زمان رأي‌گيري، طي تشريفات قانوني صندوق‌ها را باز مي‌كنيم و شمارش آغاز مي‌شود. كنترل نهايي و تكميل صورتجلسه‌ها با توجه به حجم آراي صندوق از 2ساعت تا 5ساعت متفاوت است. بعد هم به اتفاق افرادي كه در قانون ذكر شده صندوق را به محل تجميع صندوق‌ها تحويل مي‌دهيم». همت همچنين درباره تجربه شمارش نتيجه آراء مي‌گويد: «حوزه‌ها براي ناظرها هر بار تغيير مي‌كند و ممكن است يك شهرك باشد يا جايي كه براي يك نهاد و وزارتخانه است و طبيعي خواهد بود كه آراي يك نهاد و وزارتخانه خيلي به هم نزديك شود و ممكن است با مجموع آراء متفاوت باشد؛ اما معمولا ضريب و واريانس معمول آراء را مي‌شود به نتيجه نهايي تعميم داد» .
- چه كساني پشت صندوق رأي مي‌ايستند؟
كسي كه مي‌خواهد در انتخابات، مرحله رأي‌گيري و شمارش آراء حضور داشته باشد در گام نخست بايد يك فرد معتمد باشد؛ كسي كه مهارت‌‌هاي لازم را داشته و قوانين انتخاباتي را هم بداند تا راحت‌تر بتواند در روز رأي‌گيري فعاليت كند. دانستن اين نكته هم خالي از لطف نيست كه بدانيد هميشه پاي صندوق‌هاي رأي 2 گروه مي‌ايستند؛ گروه اول ناظرها و گروه دوم اجرايي‌ها هستند. اجرايي‌ها شامل رئيس صندوق، نايب‌رئيس صندوق، نماينده فرماندار، بازرس وزارت كشور و منشي‌ها هستند. گروه بعدي نيز شامل ناظر مسئول و ناظرانند. گروه اول را وزارت كشور معرفي مي‌كند و گروه دوم را هيأت نظارت بر انتخابات يعني شوراي نگهبان. در بعضي از انتخابات‌ها مانند رياست‌جمهوري نيز كانديداها مي‌توانند يك نفر را به‌عنوان نماينده كانديدا معرفي كنند تا در شعبه حاضر باشد اما حق هيچ دخالتي در روند رأي‌گيري و شمارش آراء ندارند. براي صدور كارت و مجوز حضور پشت صندوق‌هاي رأي، معمولا آزمون‌هاي اوليه انجام مي‌شود. در طول سال هم چندين جلسه آموزشي و توجيهي برگزار مي‌شود تا افراد با تغييرات احتمالي قوانين آشنايي داشته باشند و براي انتخابات آمادگي لازم را به‌دست آورند.