با وجود همه اهميتي كه موضوع زندان‌ها در آسيب‌هاي اجتماعي دارد و تمام تأكيد مسئولان مختلف بر رسيدگي به اين حوزه، كمتر پيش مي‌آيد كه مسئولي در قوه قضاييه آمار دقيقي در اين زمينه منتشر كند؛ اتفاقي كه شامگاه دوشنبه در همايش مراقبت الكترونيكي زندانيان افتاد و رئيس سازمان زندان‌ها اطلاعات بيشتري در اين حوزه اعلام كرد. اصغر جهانگير البته سال‌هاست هر جا تريبون و خبرنگاري هست، درباره شلوغي زندان‌ها و لزوم كاهش جمعيت كيفري هشدار مي‌دهد اما هشدارهاي مذكور همراه با آمار تازه‌تري بود؛ آماري كه شايد به‌دليل سخنراني در جمع دادستان‌ها و قضات اعلام شد.
جهانگير اين‌بار هم از شلوغي زندان‌ها گفت و جزئيات افزايش جمعيت زندان‌هاي كشور را اينطور توضيح داد: «سال 58 با 37ميليون جمعيت، 8557نفر زنداني داشتيم. سال 1360با 40ميليون جمعيت، 34هزار و 590نفر در زندان‌ها بودند و سال 95با 78ميليون جمعيت، 223هزار نفر در زندان‌ها بودند. اين موضوع نشان‌دهنده اين است كه اگرچه جمعيت كشور از سال64 تا 95، 66درصد افزايش يافته اما آمار زندانيان 333درصد رشد داشته است؛ يعني در طول اين سال‌ها جمعيت زندانيان با رشد 5برابري مواجه بوده است.»
- جا نداريم
يك منبع مطلع در قوه قضاييه ظرفيت زندان‌هاي كشور را حدود 88هزار نفر اعلام كرده است. آنطور كه قوه قضاييه و به‌طور رسمي اعلام كرده 225هزار زنداني در كشور داريم. به اين ترتيب زندان‌هاي ايران تا نزديك 3برابر مهمان دارند. اين يعني در سال‌هاي گذشته افراد بيشتري زنداني شده‌اند و البته زندان‌هاي زيادي هم نساخته‌ايم. رئيس سازمان زندان‌ها البته مي‌گويد نبايد زندان ساخت و به جايش بهتر است تعداد زنداني‌ها را كم كنيم؛ «ساخت زندان هنر نيست. زندان‌هاي ما گنجايش جمعيت كيفري را ندارند و بايد ورودي زندان‌ها را كم كرد. اين وضعيت زيبنده نظام اسلامي ما نيست.»
او بعد هم جايگاه ايران از نظر زنداني را شاهد اين موضوع گرفت و گفت: «جمعيت زندانيان در هر 100هزار نفر در آسيا 174و در جهان 168نفر است، اما اين رقم در ايران 283نفر به ازاي هر 100هزار نفر است. در بين كشورهاي اسلامي هم ايران در رتبه دوم قرار دارد، در آسيا ششم و در جهان چهل و يكم هستيم.»
اين آمار را البته حجت‌الاسلام حميد شهرياري، معاون رئيس قوه قضاييه با تفاوت معني‌داري مطرح كرده و گفته است: «از نظر تعداد زنداني، هشتم جهان هستيم.» حتي اگر فرض را با عدد كمتر يعني همان رتبه 6 در آسيا و 41در جهان بدانيم، باز هم چيزي تغيير نمي‌كند و همچنان بايد در اين‌باره نگران بود؛ موضوعي كه رهبر انقلاب نيز بارها درباره آن تذكر داده و در آخرين نمونه تير‌ماه سال گذشته به مسئولان قوه قضاييه تأكيد كردند كه دنبال كاهش مجازات حبس و مجازات‌هاي جايگزين بروند.
- مشكل كجاست؟
اما چرا اينقدر زنداني داريم و چرا آمار جمعيت زندان‌ها از ابتداي انقلاب 5برابر شده است؟ يكي از مهم‌ترين مسائل در اين زمينه قوانين ايران است كه جرم‌انگاري در آنها بالاست و براي كوچك‌ترين خطايي زندان پيش‌بيني كرده‌اند. بسياري از قضات همچنان زندان را بهترين تنبيه مي‌دانند و قوانين حداقلي موجود درباره مجازات جايگزين را به‌درستي اجرا نمي‌كنند.
علاوه بر اين، وضعيت دستگاه قضا به‌گونه‌اي است كه عده‌اي كه مي‌توانند وارد زندان نشوند هم وارد زندان‌ها مي‌شوند و آمار بالا مي‌رود. براي نمونه در سال گذشته 38درصد زندانيان با قرار وثيقه و 27درصد نيز با قرار كفالت وارد زندان شدند؛ يعني فقط با كاهش همين نوع قرار‌ها مي‌توان از ورود 65درصد زندانيان به زندان جلوگيري كرد.
64درصد زندانيان متاهل هستند.
9هزار زنداني دو فرزند و بيشتر دارند.
70درصد زندانيان زير 40سال دارند