در اين شرايط به واسطه عدم‌تناسب ميان نظام آموزشي كشور و نياز بازار كار، بيكاري فارغ‌التحصيلان به چالش ديگري تبديل شده و بخش عمده‌اي از برنامه‌هاي دولت در اشتغال‌زايي به رفع و رجوع اين چالش اختصاص يافته است. براساس تازه‌ترين گزارش از وضعيت بازار كار، جمعيت فارغ‌التحصيلان در سن كار كشور تا سال 1394 به حدود 7ميليون نفر مي‌رسد كه حدود 34.3درصد از اين افراد غيرفعال و حدود 65.7درصد آنها فعال (شاغل و بيكار) هستند كه 19.5درصد از اين جمعيت فعال بيكار محسوب مي‌شوند.
- 33درصد بيكاران، فارغ‌التحصيل‌اند
براساس تازه‌ترين مطالعه و گزارش وزارت كار از وضعيت بازار كار جمعيت فارغ التحصيل دانشگاهي، جمعيت فارغ التحصيل و در حال تحصيل دانشگاهي سال ۹۴ معادل ۱۱ ميليون و ۸۰۰ هزار نفر برآورد شده است كه از اين ميزان ۴.۸ ميليون نفر در حال تحصيل و ۷ ميليون نفر نيز جمعيت فارغ‌التحصيل هستند. اين گزارش مي‌افزايد: از ۴ ميليون و 800هزار نفر كه در حال تحصيل هستند حدود ۸۰۰ هزار نفر (۱۷درصد) ضمن تحصيل داراي فعاليت اقتصادي بوده و شاغل هستند.
از ديگر سو، در بين جمعيت ۷ ميليون نفري فارغ التحصيلان در سن كار، ۳.۷ ميليون نفر شاغل و ۹۰۰ هزار نفر بيكار هستند. ضمن اينكه ۲.۴ ميليون نفر از اين جمعيت در جرگه جمعيت غيرفعال اقتصادي قرار دارند. براساس آمارهاي منتشر شده از سوي مركز آمار ايران، نرخ بيكاري كشور در پايان سال 94به 11درصد و جمعيت بيكاران به 2ميليون و 729هزار و 92نفر رسيده است كه با درنظر گرفتن 900هزار نفري فارغ‌التحصيلان بيكار، نزديك به 33درصد از بيكاران را فارغ‌التحصيلان تشكيل داده‌اند كه با تعميم شرايط به سال 95، سهم 33درصدي فارغ‌التحصيلان از جمعيت بيكار كشور همچنان محفوظ است.
- وضعيت فارغ‌التحصيلان زن
براساس بررسي انجام شده توسط پژوهشكده آمار ايران، حدود ۳۴ درصد از افراد فارغ التحصيل عالي از نظر اقتصادي غيرفعال هستند كه از اين تعداد ۷۱ درصد را زنان و ۲۹ درصد را مردان تشكيل مي‌دهند. به‌عبارتي از جمعيت ۷ ميليون نفري فارغ التحصيلان عالي كه از آمارگيري نيروي كار سال ۱۳۹۴ برآورد شده است حدود ۲.۴ ميليون نفر از نظر اقتصادي غيرفعال هستند كه از اين تعداد ۱.۷ ميليون نفر به زنان و ۷۰۰ هزار نفر به مردان اختصاص دارد.
بر اين اساس در گروه زنان ۵۲ درصد از زنان، فارغ التحصيل دانشگاهي و در گروه مردان ۱۹ درصد از مردان، فارغ التحصيل دانشگاهي غيرفعال هستند كه نشان مي‌دهد تمايل زنان فارغ التحصيل براي ورود به بازار كار كمتر از مردان فارغ التحصيل است. از ديگر سو، ۳۲ درصد (معادل 750هزار نفر) از جمعيت فارغ‌التحصيلان دانشگاهي غيرفعال را افراد داراي مدرك كارداني، ۶۲ درصد (معادل 1.5ميليون نفر) را افراد داراي مدرك كارشناسي و ۶ درصد (معادل 150هزار نفر) را افراد داراي مدرك كارشناسي ارشد و بالاتر تشكيل مي‌دهند.
مقايسه جمعيت غيرفعال هر مدرك تحصيلي با تعداد كل افراد داراي آن مدرك نشان مي‌دهد كه سهم افراد غيرفعال اقتصادي كه داراي مدرك كارداني هستند از كل فارغ‌التحصيلان مدرك كارداني ۴۲ درصد، سهم افراد غيرفعال اقتصادي كه داراي مدرك كارشناسي هستند از كل فارغ‌التحصيلان مدرك كارشناسي ۳۴ درصد و سهم افراد غيرفعال اقتصادي كه داراي مدرك كارشناسي ارشد و بالاتر هستند از كل فارغ التحصيلان مدرك كارشناسي ارشد و بالاتر ۱۹ درصد است.
- انباشت متقاضي بالقوه، پشت درهاي بازار كار
پيش از اين مسعود نيلي، مشاور اقتصادي رئيس‌جمهور گفته بود سونامي ورود متقاضيان به بازار كار كه از پاييز 93اتفاق افتاد و منجر به ورود حدود يك ميليون نفر متقاضي شغل به بازار كار شد به اين دليل بوده است كه در نيمه دوم دهه 80بخش قابل توجهي از نيروي كار به جاي ورود به بازار، به ادامه تحصيل پرداخته‌اند و موج اين افراد پس از فارغ‌التحصيلي، از سال 93به بازار رسيده است.
اين در حالي است كه بررسي‌هاي انجام شده از سوي پژوهشكده آمار ايران نشان مي‌دهد كه نسبت فارغ التحصيلان غيرفعال مقطع كارداني از كل فارغ التحصيلان دانشگاهي داراي اين مدرك بيشترين سهم را از جمعيت غيرفعال فارغ‌التحصيل دارد كه علت آن تمايل افراد داراي مدرك تحصيلي پايين‌تر براي ادامه تحصيل است. با اين حساب به‌نظر مي‌رسد هنوز هم بخشي از نيروي كار فارغ‌التحصيل، ورود به بازار كار را به بهانه ادامه تحصيل به آينده موكول مي‌كنند.