در اين ميان ديروز استوارت كندي، فرمانده پليس لندن با ابراز تأسف به‌خاطر كشته شدگان، اعلام كرد كه بسياري از بستگان مفقودشدگان و شهروندان نسبت به اعلام نشدن دقيق آمار تلفات، عصباني هستند و احساس مي‌كنند جزئيات كاملي درباره حادثه بيان نشده است. كندي در عين حال گفت كه اين تعداد جان‌باخته در برابر چنين برج بزرگي، آمار پاييني به‌حساب مي‌آيد.
در اين ميان اما كارشناسان حوزه ساختمان و ايمني، هم جزئيات تازه‌اي از اين حادثه بيان مي‌كنند و هم نسبت به رخ دادن حادثه‌اي شبيه به حادثه گرنفل در ساير بلندمرتبه‌هاي مشابه آن هشدار ميدهند؛ هشدارهايي كه مي‌توانند درخصوص بناهاي ناايمن ايران به‌خصوص برخي از بلندمرتبه‌هاي قديمي تهران نيز قابل‌توجه باشند.
- خطر مشابه حادثه گرنفل در كمين هزاران ساختمان ديگر
آتش‌سوزي برج گرنفل (Grenfell Tower) نخستين ساعات روز 24خرداد (14ژوئن 2017) نشان داد كه حادثه در كمين بلندمرتبه‌هايي قرار دارد كه نسبت به ايمني بي‌توجه هستند؛ آنهايي كه تصور نمي‌كنند روزي يك‌جرقه كوچك در تاسيسات طبقات زيرين ساختمان، دودمان كل برج را به باد بدهد. نكته اينجاست كه هرچقدر هم احداث يك‌بنا با رعايت تمام جزئيات اصول فني و مهندسي صورت گرفته باشد، آن بنا نياز به نگهداري و بازرسي‌هاي مستمر دارد.
صدالبته كه در بسياري از بناها اصول اوليه ساخت هم رعايت نمي‌شود و همين نيز خود از يك‌سو احتمال وقوع يك حادثه را افزايش مي‌دهد و از سوي ديگر هنگام رخداد يك‌حادثه هرچند كوچك، آن را تبديل به يك‌فاجعه مي‌كند. شايد به همين‌خاطر است كه پس از آتش‌سوزي گرنفل، تعدادي از مهندسان و كارشناسان آتش‌نشاني انگليس اعلام كردند، مشابه چنين حادثه‌اي در كمين 30هزار ساختمان ديگر است و بايد به آنها فكر كرد. در مورد تهران هم كارشناسان اعلام مي‌كنند آتش و خطر نزديك به 5هزار ساختمان را با اولويت درجه يك تهديد مي‌كند.
با وجود اين اما اكنون هيچ مقررات اجرايي‌اي براي نگهداري و بازرسي قانوني در ايران در مورد ساختمان‌هايي كه سال‌هاي طولاني از زمان احداث‌شان مي‌گذرد، وجود ندارد؛ همچون مبحث 22مقررات ملي ساختمان كه وزارت راه و شهرسازي از الزام و دستور اجراي آن به نوعي عقب‌نشيني كرده و مدت‌هاست (بيش از 3سال) بازنگري آن‌را دنبال مي‌كند.
- يك‌نماي خطرناك
هنگام حادثه برج گرنفل لندن، آتش‌سوزي نماي اين بناي بلندمرتبه به‌وضوح قابل مشاهده بود. حال اينطور كه اعلام شده ده‌ها هزار ساختمان در سراسر انگليس وجود دارند كه جنس مواد نماي آنها با برج مسكوني گرنفل مشابه است. مواد نماي ساختمان گرنفل كه از نوعي كامپوزيت آلومينيوم ساخته‌شده روي ۸۷ برج ديگر در اين كشور كه مشابه با آپارتمان‌هاي برج گرنفل هستند، به‌كار گرفته شده است. هم‌اكنون اين ساختمان‌ها به‌دليل وجود نقص در اقدامات احتياطي ايمني در برابر آتش تحت فشار قرار دارند.
همچنين وجود بيش از ۳۰ هزار ساختمان با تعداد طبقات مختلف كه جنس و شكل نماي آنها مشابه با ساختمان گرنفل است كارشناسان آتش‌نشاني را در مورد ايمني آنها نگران كرده است. همچون ساختمان دادگاه كلمنتس در منطقه هانزلو (Hounslow) واقع در غرب لندن يا برج 23طبقه كستلمين (Castlemaine)، در باترسي (Battersea) واقع در جنوب لندن كه اتفاقا توسط همان شركتي در سال 2014مرمت شده كه برج گرنفل را مرمت كرده است. به همين‌خاطر اكنون درخواست‌هايي مطرح‌شده تا ساختمان‌هايي كه از مواد خطرناك پوشانده شده‌اند، تخريب شوند.
اگرچه ترزا مي، نخست‌وزير بريتانيا گفته كه هيچ اقدام عجولانه‌اي فعلا نبايد صورت بگيرد. او وعده داده تيمي تشكيل شده و تحقيقي كامل درخصوص ايجاد ريشه‌هاي آتش برج گرنفل انجام خواهند داد.سام وب، يكي از مهندسان و كارشناسان آتش‌نشاني انگليس ادعا كرده است كه اين نوع پوشش نماي ساختمان علت وقوع آتش‌سوزي است و درصورتي كه نقش آن در اين حادثه تأييد شود، بايد افرادي كه از اين پوشش در ساختمان‌ها استفاده مي‌كنند محاكمه شوند.
به گفته وب، متأسفانه استفاده نماي مشابه برج گرنفل از جنس آلومينيوم رو به گسترش است و اين موضوع مي‌تواند باعث رخداد فاجعه در شهرهايي شود كه مالكان ساختمان‌ها از چنين موادي در نما بهره مي‌برند.مسئله ديگر اين است كه حدود 2سال پيش نيز تعدادي از ساكنان گرنفل از به‌كار رفتن مصالح ارزان و بي‌كيفيت در بازسازي ساختمان شكايت كرده بودند.
اين اتهامات پس از انتشار گزارشي مطرح شد كه در آن ادعا شده مواد به‌كار رفته در نماي اين ساختمان حاوي مواد آتش‌زا بوده و اين در حالي است كه مواد جايگزين و مقاوم در برابر آتش تنها حدود ۵۰۰۰پوند مازاد هزينه داشته است. جالب اينكه نوسازي گرنفل 8.6 ميليون پوند هزينه روي دست ساكنان آن گذاشته است. به‌عبارت ديگر استفاده از هرمترمربع مواد مقاوم در برابر آتش 22پوند هزينه دارد اما استفاده مواد ديگر كامپوزيتي بدون خاصيت مقاومت در برابر حريق در هرمترمربع فقط 2پوند ارزان‌تر است.
- شباهت‌ها و تفاوت‌ها از تهران تا لندن
با رخداد حادثه آتش‌سوزي در برج گرنفل لندن، خاطره آتش‌سوزي ساختمان پلاسكو در ذهن ايراني‌ها نيز تداعي شد. در همان بحبوحه‌اي كه هنوز آتش گرنفل خاموش نشده بود شايد در ذهن همه شكل گرفته بود كه آيا اين برج 24طبقه نيز در ادامه فرو خواهد ريخت؟ در جواب اين سؤال در وهله نخست بايد گفت كه هر نوع حريقي شرايط خاص خود را دارد و قياس آنها با يكديگر زماني مي‌تواند درست باشد كه شرايط يكساني از نظر ابعاد مختلف مثل نوع سازه، كاربري ساختمان، مواد موجود، تجهيزات ايمني و چگونگي شروع و توسعه آتش داشته باشند. با وجود اينها مي‌توان گفت كه يكي از دلايل فروريختن اصلي ساختمان پلاسكو به نوع اسكلت آن برمي‌گشت.
اسكلت فلزي يك‌ساختمان پس از گسترش حريق و رسيدن به دماي بالاي 400درجه به مرور استحكام خود را از دست مي‌دهد و زمينه براي فروريزش بنا فراهم مي‌شود. از طرف ديگر، در ساختمان پلاسكو، انبارها و فروشگاه‌هاي مملو از پارچه و البسه وجود داشت؛ يعني مواد قابل اشتعال كه بسياري از آنها مثل توپ‌هاي پارچه مي‌توانند تا ساعت‌ها گرما را در خود نگه‌داشته و مجددا مشتعل شوند. اما در يك‌بناي مسكوني مثل گرنفل كه از مصالح بتني استفاده شده و همچنين اغلب كالاهاي داخل ساختمان به‌خاطر كاربري مسكوني، از جنس چوب و پلاستيك هستند، احتمال فروريزش كاهش مي‌يابد.
فريبرز ناطقي الهي، عضو هيأت علمي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله‌شناسي و مهندسي زلزله در همين ارتباط در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا گفت: از نماي ساختمان گرنفل آنطور كه ديده مي‌شود، حدود 10تا 12ستون در هر وجه آن نصب شده و اين امر به‌معناي آن است كه بايد تعداد زيادي ستون در كل ساختمان وجود داشته باشد كه ما به‌اصطلاح به آن «نامعيني بالا» مي‌گوييم. به گفته وي اين ستون‌ها موجب مي‌شود كه پايداري ساختمان در برابر نيروهاي وارده بيشتر باشد، درحالي‌كه در ساختمان پلاسكو يك سازه فلزي و فاقد سيستم «نامعيني» بوده است؛ به اين معني كه تعداد ستون‌هاي داخلي 4تا 6ستون بوده كه بار اصلي ساختمان روي آنها قرار داشته است.
وي افزود: از آنجا كه ساختمان پلاسكو فولادي بود، به سرعت در آتش از بين رفت و ساختمان به‌طور كامل فروريزش كرد ولي در برج لندن شاهديم كه پس از گذشت ساعت‌ها از زمان شروع آتش‌سوزي همچنان پايدار ماند. با اين تفاسير نكته قابل‌توجه به بسياري از بناهاي قديمي تجاري كلانشهرهاي كشور ازجمله تهران برمي‌گردد؛ آنهايي كه مثل برخي از ساختمان‌هاي تجاري منطقه 11و 12پايتخت، اسكلت فلزي دارند و تا چشم كار مي‌كند،
پر هستند از مواد قابل اشتعال با توليد حرارت بسيار بالا مثل پارچه، ابزار الكترونيكي و مواد نفتي. اينها موردي بود كه هم در گزارش هيأت ويژه دولتي براي بررسي پلاسكو و هم گزارش كميته فني- حقوقي حادثه پلاسكو در شوراي شهر تهران مورد تأكيد قرار گرفت. اين موارد حتي شبهات مطرح شده درخصوص قصورات آتش‌نشاني براي به‌كارگيري بالگرد آبپاش يا استفاده از نردبان بلندتر در خاموش‌كردن آتش پلاسكو را رد كردند. چنان‌كه اعلام شد طبق اصول آتش‌نشاني استفاده از بالگرد براي خاموش‌كردن يك‌ساختمان در شهر صحيح نيست و به مثابه دميدن در آتش است و ثانيا ارتفاع بلندترين نردبان‌هاي جهان 54متر است و نمي‌تواند به طبقات فوقاني يك بلندمرتبه در قدو قواره پلاسكو و گرنفل برسد.
- ناايمن‌هاي فراوان در خاورميانه
به هرترتيب بايد توجه داشت كه در كشور ما ساختمان‌هاي ناايمن قديمي تجاري بسياري وجود دارد كه نيازمند رسيدگي فوري از سوي وزارت‌هاي كار، كشور، راه و شهرسازي و حتي وزارت بهداشت، مديريت شهري، سازمان بازرسي و دادستاني هستند. در اهميت اين امر نيز اظهارنظر روني كينگ، رئيس حزب پارلماني ايمني در برابر آتش و نجات انگليس قابل توجه است؛ «من نمونه ساختمان‌هاي ناايمن مثل گرنفل را در خاورميانه بسيار ديده‌ام و خطرناك‌تر اين است كه آنها اغلب كاربري مسكوني ندارند.»
- الزام تهيه نقشه فرار براي ساختمان‌هاي بلند
يك كارشناس حوزه ساختمان در مقايسه حادثه آتش‌سوزي در برج گرنفل لندن و پلاسكو گفت: پلاسكو در مركز شهر قرار داشت و به‌دليل تراكم ساختمان‌ها تردد و امدادرساني با دشواري انجام شد؛ درحالي‌كه گرنفل در غرب لندن و در منطقه كم تراكم قرار دارد. مهدي روانشادنيا افزود: امروزه براساس ضوابط آتش‌نشاني در شهر تهران، كنترل‌هاي دقيقي روي اطفاي حريق ساختمان‌هاي بالاي 6طبقه انجام مي‌شود اما يكي از ضعف‌هاي ما و وجه تمايز با كشورهاي ديگر در بحث مديريت بحران از ديدگاه سازه است.
وي اضافه كرد: در مديريت بحران آتش‌سوزي گرنفل، مهندسان سازه قبل از ورود آتش‌نشانان، سازه ساختمان را ارزيابي كردند و بعد از ارزيابي‌هاي لازم، پلان ورود به ساختمان و مجوزهاي لازم را به آتش‌نشانان ميدهند؛ درحالي‌كه درمديريت بحران كشور در مواجهه با حوادثي مانند آتش‌سوزي، جايگاهي براي مهندسان سازه درنظر گرفته نشده است.
عضو هيأت مديره سازمان نظام مهندسي ساختمان استان تهران بر همين اساس تأكيد كرد كه بايد پلان اطفا و فرار را براي بناهاي بالاي 10طبقه تهران تعبيه كرد. وي همچنين با بيان اينكه در مقررات ملي ساختمان مباحثي با نام «مقاوم‌سازي در برابر حريق» و «نگهداري و تعميرات» وجود دارد، گفت: متأسفانه به‌صورت محدود از آنها استفاده مي‌شود؛ بنابراين اين حوادث براي ما سرمشقي است تا توجه بيشتري به اصلاح مقررات و استفاده از آن داشته باشيم.