پرداخت زكات‌فطره، يكي از واجبات ديني ماست كه از آن به‌عنوان زكات جان هم يادشده است. از طرفي موضوع ديگري كه در روزهاي پاياني‌ماه خدا مورد توجه قرار مي‌گيرد، كفاره است. خيلي‌ها توان گرفتن 60روز روزه را ندارند و در ضمن آزاد كردن اسير هم به‌طور عملي در اين دوره زماني امكان‌پذير نيست، پس بايد 60فقير را اطعام كنند كه بازهم خيلي‌ها ترجيح مي‌دهند معادل ريالي آن را پرداخت كنند. اما به هر حال چه پرداخت فطريه و چه كفاره، احكامي دارد و يك فرد مسلمان علاوه بر دانستن مبلغ ريالي اين دو، بايد بااحكام پرداخت آن هم تا حدودي آشنايي داشته باشد. حالا كه روزهاي‌ماه خدا رو به پايان است بد نيست در اينجا با اين احكام كمي بيشتر آشنا شويد.
- آشنايي با احكام فطريه
چه‌كسي بايد فطريه بدهد؟
وظيفه پرداخت فطريه برعهده سرپرست خانواده است؛ يعني اگر كسي هنگام غروب شب عيد فطر عاقل، بالغ و هوشيار است و فقير و بنده كسي ديگر هم نيست بايد براي خودش و همه كساني كه تحت تكفل او هستند، فطريه بپردازد. منظور از افراد تحت تكفل هم كساني هستند كه نانخور يك شخص به شمار مي‌روند و خرج‌شان به‌عهده اوست.
مقدار فطريه چقدر است؟
معمولا هر سال توسط مراجع تقليد، مبلغ مشخصي براي فطريه اعلام مي‌شود. اما اين مبلغ را براساس يك حكم كلي محاسبه مي‌كنند؛ مقدار فطريه يك «صاع» يعني تقريبا معادل ۳كيلوگرم، مواد خوراكي‌اي مانند گندم، برنج، جو، خرما و كشمش تعيين شده است. شخص مكلف مي‌تواند مبلغ نقدي يك صاع را به فقير بدهد. معمولا مبلغ نقدي فطريه مطابق با قيمت روز ۳كيلوگرم گندم از سوي مجتهدان اعلام مي‌شود.اين مبلغ در سال جاري براي افرادي كه قوت غالبشان گندم(نان) است حدود 6 هزار تومان و براي افرادي كه معمولا برنج خارجي مصرف مي‌كنند 15هزار تومان و براي مصرف كنندگان برنج داخلي 30 هزار تومان تعيين شده است.
چه زماني فطريه را بدهيم؟
زمان پرداخت فطريه هم اهميت دارد. كساني كه واجب است براي خود و افراد تحت تكفل فطريه بدهند فقط بعد از اثبات حلول‌ماه شوال مي‌توانند فطريه را كنار بگذارند. اگر فردي نماز عيد فطر مي‌خواند، بنابر احتياط واجب بايد پيش از نماز فطريه را پرداخت كند يا كنار بگذارد و اگر نماز عيد نمي‌خواند، تا ظهر روز عيد فطر مهلت دارد. مي‌توان اين پول را كنار گذاشت و بعدا پرداخت كرد ولي بايد حواسمان باشد كه با پول‌هاي ديگرمان مخلوط نشود.
فطريه را به چه‌كسي بدهيم؟
سنت حسنه ما در پرداخت فطريه اين است كه معمولا اين مبلغ را قبل از نماز عيد به صندوق‌هايي كه در اطراف محل‌هاي برگزاري نماز عيد فطر گذاشته مي‌شود، مي‌ريزيم. اما حكم كلي اين مسئله اين است كه شخص مكلف بايد زكات فطره يا مبلغ نقدي را به فقير بدهد. از نظر شرعي فقير به شخصي گفته مي‌شود كه درآمدش پاسخگوي خرج‌هاي معمول و متعارف زندگي نيست و به‌اصطلاح هميشه آخر‌ماه كم مي‌آورد. مثلا شخصي يك ميليون تومان درآمد دارد، اما هزينه‌هاي خودش و خانواده‌اش طي يك‌ماه حدود يك ميليون و 500 هزار تومان مي‌شود. به همين دليل، سرپرست خانواده مجبور است كه هميشه از افراد ديگر قرض كند تا بتواند هزينه‌هاي جاري زندگي را مديريت كند. يك نكته مهم ديگر هم اين است كه غيرسادات نمي‌توانند به سادات فطريه پرداخت كنند. به همين دليل هم حتما مشاهده كرده‌ايد معمولا 2صندوق فطريه عام و فطريه سادات براي پرداخت فطريه درنظر مي‌گيرند تا سادات محترم، فطريه‌شان را در يك صندوق مخصوص بريزند. مبلغ اين صندوق‌ها به سادات فقير داده مي‌شود.
- آشنايي با احكام كفاره
چه‌كسي بايد كفاره بدهد؟
كسي كه به هر دليلي روزه نمي‌گيرد بايد قضاي روزه را بعدا در صورت توانايي بگيرد، اما كفاره به همه روزه‌هاي گرفته نشده تعلق نمي‌گيرد. براساس حكم شرعي هرگاه فردي در ماه مبارك رمضان كارهايي كه روزه را باطل مي‌كند را از روي عمد و اختيار و بدون عذر شرعي انجام دهد، علاوه بر اينكه روزه او باطل مي‌شود و قضا دارد كفاره نيز بر او واجب است؛ اعم از اينكه از واجب شدن كفاره به دليل كارش آگاهي داشته يا نه.
ميزان كفاره چقدر است؟
حتما ديده‌ايد كه مردم معمولا مبلغي را به‌عنوان كفاره در همان روزهاي ابتدايي‌ماه شوال در صندوق‌هاي مخصوص كفاره مي‌ريزند. اين مبلغ در حقيقت معادل هزينه غذا دادن به 60 فقير است. اما به‌طور كلي بد نيست بدانيد كه كفـاره باطل كردن عمـدي روزهماه مبارك رمضان در شرع اسلام يكي از اين 3چيز است؛ 1- آزاد كردن يك برده. 2- دو‌ماه (60روز) روزه گرفتن. 3- 60 فقير را غذا دادن. البته از آنجايي كه در اين دوران برده‌اي وجود ندارد كه بتوان آزاد كرد مكلف بايد يكي از آن دو كار ديگر را انجام دهد. خب 2ماه روزه‌گرفتن هم كمي مشكل است و به همين دليل معمولا افراد سراغ همان گزينه غذادادن به 60فقير مي‌روند.
چقدر غذا بايد به هر فقير بدهيم؟
قطعا مي‌توان به 60فقير غذا داد تا آنها سير شوند اما روش ديگري هم وجود دارد كه معمولا افراد سراغ اين روش مي‌روند. در اين روش به هر نفر به اندازه ۷۵۰گرم (يك مد) گندم يا آرد يا نان يا برنج يا امثال آن مي‌دهند. مبلغ اين 750گرم مواد گفته شده قابل محاسبه است، به همين دليل معمولا همراه با ميزان فطريه، مبلغ كفاره يك روز هم توسط مراجع تقليد هر سال در پايان‌ماه رمضان اعلام مي‌شود.امسال اين مبلغ 2 هزار تومان براي هر روز(120 هزار تومان براي 60 روز) اعلام شده است.
كفاره جمع به چه معناست؟
شايد تا به حال اصطلاحي به نام كفاره جمع را شنيده باشيد. در حقيقت كفاره جمع به معني اين است كه يك نفر موظف است هر 3كفاره‌اي كه در اسلام مشخص شده را انجام دهد. حالا بر چه‌كسي كفاره جمع واجب مي‌شود؟ اگر كسي با آميزش جنسي حرام يا استمنا يا خوردن و نوشيدن حرام، روزه خود را در‌ماه رمضان بشكند، بنا بر احتياط هر 3كفاره (آزادكردن برده، 60روز روزه، غذا دادن به 60فقير) با هم بر او واجب مي‌شود. و اگر هر 3برايش ممكن نباشد هر يك را كه ممكن است بايد ادا كند. اگرچه واجب نبودن اين احتياط بعيد نيست. (نظر رهبر معظم انقلاب در زمينه باطل كردن روزه با كاري حرام، احتياط مستحب دادن كفاره جمع است).
كفاره تأخير به چه معناست؟
كفاره ديگري هم در شرع ما درخصوص روزه‌هاي‌ماه مبارك رمضان وجود دارد كه به كفاره تأخير معروف است. كسي كه قضاي روزهماه رمضان برعهده دارد، موظف است تا قبل از‌ماه رمضان سال آينده، اين قضاي روزه را بگيرد. خب حالا كسي كه تا رمضان آينده به‌خاطر سهل‌انگاري و بدون عذر قضاي روزه‌اش را به‌جا نياورد بايد بعدا روزه را قضا كند و براي هر روز كفاره تأخير بدهد. ميزان اين كفاره چقدر است؟ كفاره تأخير عبارت است از يك مد طعام كه بايستي به فقير داده شود. (يك مد طعام همان ۷۵۰ گرم گندم يا آرد يا نان يا برنج يا امثال آن است).
فديه در شرع به چه معناست؟
«فديه» هم يك اصطلاح شرعي است كه شبيه كفاره تأخير است اما به گروه‌هاي خاصي تعلق مي‌گيرد. مقدار فديه همان مقدار كفاره تأخير است، يعني يك مد طعام كه بايد به فقير داده شود. 5گروه از افراد هم بايد فديه بدهند كه عبارتند از: 1- مرد و زن پير كه روزه گرفتن براي آنها مشقت دارد. 2- كسي‌كه مبتلا به بيماري استسقاست يعني زياد تشنه مي‌شود و روزه براي او مشقت دارد. 3- زن باردار كه وضع حمل او نزديك است و روزه براي حملش ضرر دارد. 4- زن شيرده كه شير او كم است و روزه براي بچه‌اي كه شير مي‌دهد ضرر دارد. 5- فرد بيمار كه روزه براي او ضرر دارد و بيماري او تا‌ماه رمضان سال بعد ادامه پيدا كند. در حقيقت اين افراد مي‌توانند روزه خود را باطل كنند، ولي بعدا بايد قضا كرده و فديه بدهند.