اين كاري است كه مهندس علي سهرابي، برنامه‌نويس و اردشير بهجت، مدير داخلي انتشارات بهجت انجام داده‌اند؛ ساخت خلاقانه موتور جست‌وجوگر كتاب‌ياب بدون دريافت پول از هيچ نهاد خاصي. حتي بدون هيچ تبليغات ويژه‌اي.
فقط كارشان دهان‌به‌دهان چرخيده، آنقدر كه در نمايشگاه كتاب امسال به‌عنوان يكي از مهم‌ترين موتورهاي جست‌وجوگر كتاب‌ياب معرفي شد و تراكنش مخاطبانش به رقم بالايي دست پيدا كرد. تمام اينها كافي بود تا پاي صحبت‌هاي اردشير بهجت، كارشناس حوزه چاپ و نشر بنشينيم و ماجراي ساخت اين روبات را بشنويم.
- اصلا چه شد كه در دنياي نه‌چندان به‌روزشده كتاب در ايران، شما به فكر راه‌اندازي يك موتور جست‌وجوگر افتاديد؟
حدود يكي دو سال پيش كه بازار تلگرام و روبات‌هاي تلگرامي داغ شده بود، من و دوستم، مهندس سهرابي كه هر دو از شيفتگان كتاب هستيم، به ذهنمان رسيد كه منبع مهمي در حوزه يافتن كتاب در تلگرام و از طريق روبات ايجاد كنيم. بعد كار را تقسيم كرديم. من سال‌ها بود كه در حوزه نشر همراه پدر و پدربزرگم مشغول كار بودم. مهندس سهرابي هم از قديمي‌هاي برنامه‌نويسي بود. ما حدود 6ماه پيوسته در هر هفته 2يا 3جلسه طولاني مدت مي‌گذاشتيم و در آن، كار و ابعادش را تعريف مي‌كرديم. من راهكارهاي كتابي را مي‌گفتم و او راهكارهاي مربوط به تخصص خودش را.
- و اين جلسات طولاني بالاخره چه زماني به نتيجه رسيد؟
تقريبا از فروردين سال 94بود كه روبات bookindex راه‌اندازي شد.
اگر من الان به سراغ روبات شما بروم، دقيقا اطلاعات كدام دسته از كتاب‌ها را مي‌توانم جستوجو كنم؟
اطلاعات تمام كتاب‌هايي كه در ايران منتشر شده‌اند، از 100سال پيش تا تقريبا يك هفته قبل از جست‌وجوي هر مخاطبي، در اين نرم‌افزار ثبت شده است.
- چه دايره وسيعي را پوشش داده‌ايد. چون حتي در سايت خانه كتاب هم دامنه اطلاعات تا اين حد وسيع نيست. اين اطلاعات را از كجا به‌دست مي‌آوريد؟
داده‌هاي اين روبات از چند طريق تهيه مي‌شود. خود ما بيش از 15سال است كه كتابفروشي داريم و بخشي از داده‌ها حاصل سال‌ها فعاليت اختصاصي‌مان در حوزه كتاب است. بخش ديگري از اطلاعات را از طريق فيپا و شابكي كه براي چاپ كتاب آماده مي‌شود، به‌دست مي‌آوريم. بعد از مذاكره با تعدادي از توزيع‌كنندگان كتاب توانستيم داده‌هاي آنها را نيز به روباتمان اضافه كنيم.
ولي در مجموع، ما بخش عمده اطلاعات را از كتابخانه ملي دريافت كرده‌ايم. با اين اوصاف، ما اطلاعات بيش از چند ميليون كتاب را در اين موتور جست‌وجوگر افزوده‌ايم. اينكه مخاطب صرفا در چندثانيه مي‌تواند به يكي از اين چند ميليون داده دسترسي پيدا كند، مسلما شاهكار مهندس سهرابي است كه توانست چنين برنامه حرفه‌اي و دقيقي را بنويسد.
- از همان پايان سال 94تا امروز، بيشترين استفاده مخاطبان از روبات شما، در ايام نمايشگاه كتاب بوده است. راهكارتان براي مهم‌ترين اتفاق كتابي كشور چه بود؟
ما از همان ارديبهشت سال 95به اين فكر افتاديم كه وقتي تمام داده‌هاي كتابي را در اختيار داريم، چرا به مخاطبان نمايشگاه كه معمولا در پيدا كردن كتاب‌هايشان دچار سردرگمي مي‌شوند، كمك نكنيم؟ بنابراين، به سراغ خانه‌كتاب رفتيم و اطلاعات ناشران را گرفتيم و در كنار هر كتابي كه در نمايشگاه وجود داشت، اطلاعات مربوط به سالن و غرفه را هم نوشتيم. با همين راهكار در نمايشگاه سال گذشته با استقبال بي‌نظير مردم مواجه شديم. تا روزهاي پاياني بيست و نهمين نمايشگاه كتاب تهران، با بيش از 40هزار تراكنش اطلاعاتي مواجه شديم.
البته اين را هم درنظر بگيريد كه ما هيچ كار تبليغاتي خاصي هم انجام نداديم. امسال در سي‌امين دوره نمايشگاه به اين نتيجه رسيديم كه نرم‌افزارمان را كمي عمومي‌تر به ديگران معرفي كنيم. خلاصه، به سراغ كميته اطلاع‌رساني رفتيم و آنها نيز از كارمان استقبال كردند و موتور جست‌وجوگر كتاب ما را به‌عنوان يكي از سامانه‌هاي اصلي معرفي كردند. همين شد كه استقبال مخاطبان نيز افزايش يافت، در حدي كه در نيمه ايام نمايشگاه بيش از 80هزار تراكنش جست‌وجوي كتاب داشتيم؛ يعني تقريبا 2 برابر تمام 10 روز نمايشگاه سال گذشته و البته در روزهاي پايان اين دوره آمارها به بيش از 120هزار تراكنش رسيد.
- تا پيش از موتور جست‌وجوگر شما آيا هيچ موتور مشابهي وجود داشته است؟
تا آنجا كه من و مهندس سهرابي تحقيق و بررسي كرده‌ايم، تاكنون هيچ موتور جست‌وجوگري نبوده كه تا اين حد اطلاعات داشته باشد و به غلط املايي هم حساس نباشد. براي اين ادعا مي‌توانم به دانشجويان برنامه‌نويسي در دوره دكتري اشاره كنم كه چندين نوبت از مهندس سهرابي دعوت كردند تا درباره راهكارهايش جهت اين برنامه‌نويسي دقيق سخنراني كند. من نيز تاكنون هيچ موتور جست‌وجوگر مشابه خارجي نديده‌ام و دوستانم در خارج از كشور و حتي محققاني برايم پيام فرستاده‌اند كه دارند از اين موتور استفاده مي‌كنند و كارشان را توانسته‌اند با آن راه بيندازند.
- اين همه وقت گذاشتن و فعاليت متفاوت انجام دادن و كار ديگران را راه انداختن، برايتان چقدر درآمد داشته است؟
راستش هيچ درآمدي! من و دوستم تمام اين كارها را به‌صورت رايگان انجام داده‌ايم؛ يعني نه براي فعاليت خودمان از جايي حمايت شده‌ايم و نه جايي به ما كمك كرده و نه از كساني كه اطلاعات گرفته‌ايم، درخواست و دريافت مالي داشته‌ايم. ما هم جزو همان دسته از افرادي هستيم كه دوست دارند رد پاي فرهنگي از خودشان به جا بگذارند و براي بچه‌هايشان در آينده‌اي دور يا نزديك بگويند: آن كار فرهنگي مهم را ما انجام داديم. هرچند اين را هم بگويم كه اگر قرار بود يك برنامه‌نويس و يك شخص مطلع از حوزه كتاب دست به چنين كاري بزند، حتما چند ده‌ميليون تومان بايد هزينه مي‌كرد ولي رابطه دوستانه و البته علاقه زياد ما به اين حوزه، مانع از ايجاد چنين خرج‌هايي شد.
- حالا تمام زحمت‌ها را صرفا با آرزوي ردپاي فرهنگي مي‌خواهيد جبران كنيد؟ يعني هيچ هدف مالي نداريد و حتي اگر جايي از شما حمايت كند، مانع مي‌شويد؟
گرچه مسائل مالي برايمان اهميت دارد، چون اگر امكانات مالي بهتري داشتيم، قطعا خدمات و تبليغات بيشتري مي‌توانستيم براي روباتمان فراهم كنيم، اما از همان ابتداي كار خوب مي‌دانستيم كه با هدف كسب درآمد نبايد شروع كنيم. در واقع درآمدزايي از اولويت‌هاي اوليه كاري ما نبوده وگرنه پيشرفت كار تا به اين مرحله نمي‌رسيد و شايد يكي از دلايل بي‌رقيب بودن اين كار، نداشتن توجيه اقتصادي است. حالا كه به سرانجام نسبي رسيده و ميوه‌هاي اين كار قابل استفاده شده‌اند، ايده‌هايي به‌عنوان درآمدزايي در سرداريم؛ البته به‌طوري كه ما را از هدف فرهنگي كه در شروع كار داشتيم دور نكند. هرچند ما مخالف حمايت‌هاي مالي نيستيم و از آن استقبال هم مي‌كنيم.
- الان شما به تمام اهداف و آرزوهايي كه براي موتورجست‌وجوگرتان داشتيد رسيده‌ايد و كارتان تمام‌شده است؟
البته اهداف ما خيلي بزرگ بوده و هست. مثلا اگر ما به اطلاعات كتابخانه‌هاي كشور دسترسي داشتيم، هر مخاطبي مي‌توانست به‌سادگي متوجه شود كه كتاب مورد نظرش هم‌اكنون در كدام كتابخانه كشور موجود است يا اگر مي‌توانستيم با كتابفروشي‌ها ارتباط برقرار كنيم، به سادگي مخاطب متوجه مي‌شد كه براي خريد كتاب بايد به كدام كتابفروشي در كدام شهر و محله سر بزند. ما مي‌توانيم اين برنامه را تحت اپليكيشن يا سايت در اختيار مخاطب قرار دهيم ولي هزينه فراهم كردن شرايط براي هر دو كار، بسيار بالاست و ما ديگر قادر نيستيم كه چنين كاري انجام دهيم. خلاصه، اگر حمايت مالي از ما صورت نگيريد، در همين سطح باقي خواهيم ماند و به قول معروف درجا خواهيم زد.
- استقبال از آن سوي مرز
هنوز شهرت @bookindexbot آنقدر زياد نشده كه بتوانيم ادعا كنيم هر ايراني كتابخواني، در وقت ضرورتش سراغ اين جست‌وجوگر كتاب مي‌رود و از طريق آن كارش را راه مي‌اندازد. اما اين دليل كافي نيست تا خارجي‌ها ايندكس بوك را نشناسند. غيراز تمام كساني كه از كشورهاي مختلف به‌نحوي با اردشير بهجت ارتباط برقرار كرده‌اند و از فوايد و اهميت كارش گفته‌اند،
همين چند وقت پيش بود كه شخصي ايراني از كتابخانه عراق با بهجت تماس مي‌گيرد و مي‌گويد كه من هم يكي از كاربران روبات شما هستم و جالب است كه بدانيد در اين چند وقت بسيار زياد از آن استفاده كرده‌ام. بعد او حرفش را اينطور ادامه مي‌دهد كه در جهان عرب اصلا چنين موتورهاي جست‌وجوگري وجود ندارد و چون خود من در يكي از كتابخانه‌هاي عراق مشغول به‌كار هستم، مي‌خواهم اطلاعات كتابي دانشگاه‌هاي عراق را در اختيارتان بگذارم تا محققان ايراني هم بدانند كه كدام كتاب‌هاي باارزش در كتابخانه ما هست.
اولش همه‌‌چيز فقط يك پيشنهاد بود؛ يك پيشنهاد جذاب. بهجت فكر‌هايش را مي‌كند و خلاصه، به اين نتيجه مي‌رسد كه بخشي در روباتش با عنوان «بين‌الملل» ايجاد كند و آغاز كار با همان پيشنهاد كتابخانه امام حسين(ع) كربلا كه يكي از بزرگ‌ترين كتابخانه‌هاي عراق است، باشد. حالا در اين بخش بيش از 100هزار عنوان از كتاب‌هايي كه در كتابخانه امام‌حسين(ع) موجود است، قابليت جستوجو كردن دارند و به‌زودي اطلاعات همه كتابخانه‌هاي دانشگاه‌هاي عراق هم در اختيارشان قرار خواهد گرفت كه به اين موتور جست‌وجوگر اضافه خواهد شد. البته، نكته مهم اين است كه چنين كارهايي كاملا رايگان انجام شده و بهجت و مهندس سهرابي هيچ هزينه‌اي بابت كارشان دريافت نكرده‌اند.