طرح هیات امنایی شدن بیمارستان‌ها، در 2 سال گذشته بر اساس ماده 44 قانون برنامه چهارم وزارت بهداشت از سال 85 به اجرا درآمده است.
در حالی که حاصل طرح خودگردانی بیمارستان‌ها اخذ پول بیشتر از مردم و در نتیجه مشکلات بیشتر اقشار کم‌درآمد بود، تصمیم گرفته شد که به منظور بهبود کیفیت خدمات بیمارستان‌های دولتی، این بیمارستان‌ها به صورت هیات امنایی اداره شوند. تاکنون این طرح در 12 بیمارستان کشور اجرا شده است.
بر اساس مطالعات جهانی، یکی از راهکارهای ارائه‌شده در جهت افزایش کارایی بیمارستان‌های دولتی، افزایش اختیارات مدیریتی در قالب اداره هیأت امنایی است.
در ایران نیز بر اساس لایحه بودجه سال 1386 و تصویب مجلس شورای اسلامی، 20 درصد از بیمارستان‌ها در سال آتی به صورت هیأت امنایی اداره می‌شوند. با این وجود و در حالی‌که عموم کارشناسان، هیات امنایی شدن بیمارستان‌ها را گامی بزرگ در کاهش هزینه بیماران و ارائه خدمات باکیفیت‌تر به آنها می‌دانند، اجرای این طرح در کشور ما با دشواری‌ها و مخالفت‌های بسیاری رو‌به‌روست.
دکتر مجتبی سالاری‌فر، معاونت آموزشی مرکز قلب تهران - تنها بیمارستان دانشگاه علوم‌پزشکی تهران در حال حاضر - با تاکید بر این که اجرای این طرح هنوز جدی نشده است، در تشریح خطی‌مشی‌های هیات امنای بیمارستان‌ها به همشهری می‌گوید: در تمام دنیا برای بیمارستان‌ها یک هیات امنا تشکیل می‌شود ، که شامل افراد حقیقی و حقوقی و کسانی است که یا پست‌های اجرایی دارند یا کسانی اند که از نظر علمی می‌توانند در ارائه خط‌مشی بیمارستان کمک کنند و این مجموعه در واقع زیر نظر بیمارستان و تحت عنوان هیات امنا فعالیت می‌کند.
وی با بیان این که فعالیت‌های این هیات به صورت سالانه تحت نظارت قرار می‌گیرد، ادامه می‌دهد: در واقع این طرح فقط شامل بیمارستان‌ها نمی‌شود، بلکه دانشگاه‌های علوم پزشکی، مراکز بزرگ آموزشی و پژوهشی که از نظر مالی به طور مستقل اداره می‌شوند هم به صورت هیات امنایی است.
اما طرح هیات امنایی شدن بیمارستان‌ها با طرح خودگردانی که یک طرح شکست‌خورده تلقی می‌شود، چه تفاوتی دارد؟
دکتر سالاری‌فر در این رابطه معتقد است: طرح خودگردانی بیمارستان‌ها سوء‌تفاهم‌ها و برداشت‌های غلطی را ایجاد کرد و به صورت واقعی در ایران اجرا نشد. به گفته وی خودگردانی به این معنا است که دولت هیچ بودجه‌ای به بیمارستان ندهد در حالی که این اتفاق نیفتاد.
معاون آموزشی مرکز قلب تهران با بیان این که در یک دوره زمانی دولت به یک بیمارستان بر اساس تعداد تخت بودجه می‌داد ولی بعدها این اتفاق بر اساس عملکرد بیمارستان افتاد، می‌گوید: دولت در آن‌زمان اعلام کرد که بودجه را به بیمه‌ها می‌دهد و اگر بیمارستان بیماری که تحت پوشش بیمه است را پذیرش کند، در ازای آن پول می‌گیرد و این در واقع درآمد بیمارستان است، در صورتی که این دیگر به معنای خودگردانی بیمارستان نیست، بلکه بیشتر به طرح اجرا کردن بیمه‌ها شباهت دارد و این یعنی بیمارستان‌ها بر اساس عملکردشان از بیمه‌ها پول می‌گرفتند نه به ازای تخت.
اما به گفته دکتر سالاری‌فر مشکل عمده دیگر در این شرایط این بود که توان رقابتی بیمارستان‌ها به علت کیفیت پایین و عدم درآمد‌زایی پایین می‌آمد. با این اوصاف مسلما به بیمار فشار مالی وارد می‌شد و در بسیاری از موارد بیمارستان‌ها مواردی را به گردن خود بیمار می‌انداختند مثل خریدن وسایل و تجهیزات پزشکی.
به‌کارگیری منابع راکد
در اجرای طرح هیات امنایی شدن، دولت به بیمارستان بودجه می‌دهد و با درآمدی که خود بیمارستان با به‌کارگیری منابع راکد کسب می‌کند، هزینه‌هایش تحت نظر هیات امنا اداره می‌شود. در این صورت بیمارستان باید علاوه بر بودجه دولت، بخشی از هزینه‌هایش را از طریق بیمه‌ها و بیماران کسب کند.
در این حالت، به عقیده کارشناسان اگر بیمه وظایف خود را به خوبی انجام دهد و در صورت کارآمد بودن بیمارستان، هزینه‌های بیماران هم کاهش پیدا خواهد کرد. اما آیا بودجه‌ای که دولت برای اجرای این طرح در اختیار بیمارستان‌های دولتی قرار می‌دهد، کفاف حتی بخشی از هزینه‌های آنها را می‌دهد؟
دکتر احمد‌رضا سروش، قائم‌مقام ریاست بیمارستان شریعتی، یکی دیگر از بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران که این طرح در آن در حال اجراست و البته هنوز کامل نشده، با ابراز تاسف از این که در حال حاضر شرایط موجود بیمارستان‌ها امیدوار‌کننده نیست و باعث شده که هم خدمت‌کننده و هم خدمت‌گیرنده ناراضی باشند، به همشهری می‌گوید: می‌توان گفت که بیمارستان‌ها عقب‌ماندگی عجیبی دارند، اقدامات لازم و ضروری عقب افتاده‌اند و هزینه‌ها را بالا برده‌اند و به همه این مشکلات هم مدیریت نادرست دامن زده است. به گفته وی، بوروکراسی حاکم بر بیمارستان‌ها کار آنها را کند کرده است و خیلی از اقدامات به ظاهر مفید در واقع نوشداروی بعد از مرگ سهراب هستند.
البته وی نیز با بیان این که هیات امنایی شدن در واقع یک طرح پایلوت است و هنوز درصد موفقیتش معلوم نیست، معتقد است: واقعیت تلخ این است که ساز و کار بیمارستان‌ها مردم را ناراضی کرده و گره‌های کوری دارد که طی سال‌ها ایجاد شده و باز کردنش شاید غیر ممکن باشد، چون در این زمینه بیش از هزار قانون دست و پا‌گیر وجود دارد.
به گفته قائم‌مقام ریاست بیمارستان شریعتی، شاید بیمار با ارائه خدمت از سوی بیمارستان‌های هیات امنایی رضایت از دست رفته را به دست بیاورد، اما در شرایطی که بودجه تعیین شده توسط دولت برای بیمارستان‌های دولتی ناکافی بوده و حتی آنها اجازه جابجایی این بودجه ناچیز را هم ندارند، دکتر سروش می‌گوید: در این حالت لااقل ما باید به هیات امنا، اجازه جابجایی این بودجه را بدهیم تا بتواند پاسخگوی مردم باشد.
افزایش بودجه یا کاهش سهمیه؟
اما در حالی که هنوز نقاط زیادی از طرح هیات امنایی شدن بیمارستان‌های دولتی مسکوت هستند، دکتر علی جعفریان، مشاور اجرایی ریاست دانشگاه علوم‌پزشکی تهران معتقد است: این مشکل وقتی برطرف می‌شود که اعضاء هیات امنا امکانات بیشتری را داشته باشند و در کل چون قرار است به شکل شبه‌دولتی اداره شوند، باید از یکسری چارچوب‌های محدود بیرون بیایند.
به اعتقاد دکتر جعفریان، مشکل اساسی این است که بودجه دولت در هیچ حالتی قرار نیست زیاد شود و برای همین هیات امنا از طرق غیر‌دولتی (شهرداری، خیرین و ...) باید هزینه‌هایش را تامین کند.
در حال حاضر بودجه دولت در چارچوب دانشگاه‌ها بین بیمارستان‌ها تقسیم می‌شود ولی در طرح هیات امنایی این بودجه به طور مستقیم به بیمارستان می‌رود. در این صورت به گفته دکتر جعفریان دولت می‌تواند بودجه بیشتری را به بیمارستان بدهد، ولی در حال حاضر این اتفاق نیفتاده است.
البته حتی اگر این اتفاق هم بیفتد باز هم مشکلاتی وجود خواهد داشت. مشاور اجرایی ریاست دانشگاه علوم‌پزشکی تهران در این رابطه می‌گوید: اگر از 10 بیمارستان دانشگاه‌ها، 2تای آنها هیات امنایی شوند، اگرچه بودجه اضافه شده به بیمارستان از طریق دولت ممکن است به بهبود شرایط آن بیمارستان کمک کند ولی این اشکال وجود دارد که مسلما این بودجه اضافه شده از بیمارستان‌های دیگر کسر خواهد شد پس بنابراین اگر افزایش بودجه به یک بیمارستان با کاهش سهمیه دانشگاه‌ها همراه باشد، اوضاع خراب‌تر خواهد شد.
فراموش نکنیم که این طرح بیشتر در بیمارستان‌های آموزشی و پژوهشی اجرا می‌شود و نکته مهم این است که هیات امنا در قبال مسائل آموزشی بیمارستان‌های آموزشی هم تعهد دارد. دکتر جعفریان در این رابطه معتقد است: طبیعتا بیمارستان‌های آموزشی افزایش درآمد ندارند و اگر در این شرایط هیات امنا به دنبال افزایش درآمد باشد، بحث آموزش بیمارستان مسلما ضعیف خواهد شد. این یعنی هیات امنایی شدن تنها راه‌حل مشکلات نیست.