احتمالا در فيلم‌هاي خارجي ديده‌ايد كه طرف خيلي راحت مي‌رود پشت كامپيوتر و به يكسري اطلاعات مربوط به سازمان‌ها و نهادها و... دسترسي پيدا مي‌كند، قانون مي‌گويد كه در كشور ما هم بايد اين دسترسي وجود داشته باشد. اما حالا مهم‌ترين سؤال اين است كه چه اطلاعاتي را مي‌توان براساس اين قانون به‌دست آورد و راه رسيدن به اين اطلاعات چيست؟ با ما همراه شويد تا شما هم هروقت خواستيد بتوانيد از اين حق عمومي استفاده كنيد.
- قانون چه مي‌گويد؟
قبل از هر چيز بايد با قانون «انتشار و دسترسي آزاد به اطلاعات» آشنايي داشته باشيد. قانون مي‌گويد: «هر شخص ايراني حق دسترسي به اطلاعات عمومي را دارد، مگر آنكه قانون منع كرده باشد. استفاده از اطلاعات عمومي يا انتشار آنها تابع قوانين و مقررات مربوط خواهد بود.» خب حالا مهم‌ترين سؤال اين است كه در اين قانون منظور از اطلاعات عمومي چيست؟ در يك بند ديگر اين قانون در تعريف اطلاعات عمومي آمده است: «اطلاعات غيرشخصي نظير ضوابط و آيين‌نامه‌ها، آمار و ارقام ملي و رسمي، اسناد و مكاتبات اداري كه از مصاديق مستثناشده در همين قانون نباشد». همانطور كه در قانون آمده، برخي از اطلاعات عمومي جزو استثنائات هستند و شما حق دسترسي و انتشار آنها را نداريد. نخستين مورد اين اطلاعات عمومي غيرقابل دسترسي، اسرار دولتي است كه شامل اطلاعات طبقه‌بندي مي‌شود. دومين مورد اطلاعاتي است كه به حريم خصوصي افراد آسيب مي‌زند. در حقيقت اين بخش قرار است از حريم خصوصي حمايت كند. سومين مورد مربوط به حمايت از سلامتي و اطلاعات تجاري است، يعني اطلاعاتي كه جان يا سلامت افراد را به خطر مي‌اندازد يا باعث ورود خسارت مالي يا تجاري به كسي مي‌شود. در ضمن دسترسي به اين اطلاعات نبايد باعث صدمه به امنيت و آسايش عمومي شود.
- چه چيزهايي بايد در اين زمينه بدانيم؟
قبل از اينكه درخواست دسترسي به اطلاعات عمومي بدهيد، اين چند نكته را به‌خاطر بسپاريد: 1- طبق قانون موظف هستيد كه از انتشار يا پخش اطلاعاتي كه به‌وسيله شما تهيه شده ولي در جريان آماده‌سازي آن براي انتشار، تغيير يافته است جلوگيري‌كنيد. 2- هميشه يادتان باشد كه مؤسسات عمومي مكلف هستند اطلاعات قابل دسترسي را در حداقل زمان ممكن و بدون تبعيض در دسترس مردم قرار دهند. 3-مؤسسه عمومي نمي‌تواند از شما كه درخواست دسترسي به اطلاعات را داريد هيچ‌گونه دليل يا توجيهي براي تقاضايتان مطالبه كند. 4- مدت زمان پاسخ نمي‌تواند حداكثر بيش از 10روز از زمان دريافت درخواست باشد.
- كجا درخواست‌مان را مطرح كنيم؟
قرار نيست شال و كلاه كنيد و براي دريافت اطلاعات درخواستي‌تان جايي برويد. كافي است به اينترنت دسترسي داشته باشيد و به سامانه انتشار و دسترسي آزاد به اطلاعات برويد. نشاني الكترونيك اين سامانه foia.iran.gov.ir است. شما در اين سامانه درخواست‌تان را ثبت مي‌كنيد و اين سامانه هم اطلاعات درخواستي شما را به‌صورت برخط منتشر خواهد شد. استفاده از اين سامانه نيازمند ثبت‌نام و ايجاد حساب كاربري است. يعني تا زماني كه شما در اين سامانه ثبت‌نام نكنيد، نمي‌توانيد درخواست اطلاعات مورد نيازتان را بدهيد و بعد هم به اين اطلاعات دسترسي پيدا كنيد.
- چطور در سامانه ثبت‌نام كنيم؟
ثبت‌نام در سامانه انتشار و دسترسي آزاد به اطلاعات، كار چندان پيچيده‌اي نيست. شما با انتخاب گزينه «ثبت‌نام» از صفحه اصلي، وارد بخش 3 مرحله‌اي ثبت‌نام خواهيد شد. بخش اول «اطلاعات شخصي» شامل نام و نام خانوادگي، كد ملي و تاريخ تولد است. در بخش دوم از شما «اطلاعات تماس» شامل شماره همراه، نشاني و نشاني الكترونيك‌تان گرفته مي‌شود. بخش سوم اطلاعات مربوط به‌حساب كاربري شماست كه شامل نام كاربري (همان كد ملي‌تان)، رمز عبور و تكرار آن است. پس از موفقيت‌آميز‌بودن ثبت اطلاعات، يك كد فعالسازي به تلفن همراه‌تان ارسال مي‌شود كه مي‌توانيد با استفاده از آن حساب كاربري‌تان را فعال كنيد.
- چطور درخواست اطلاعات بدهيم؟
شما پس از ورود به‌حساب كاربري‌تان در سامانه مي‌توانيد براي ثبت درخواست از منوي «درخواست‌ها» و بعد «ثبت درخواست» اقدام كنيد. در اين صفحه، اطلاعات درخواست را تكميل‌كرده و درصورت تكميل آن را «ثبت و ارسال» مي‌كنيد. با استفاده از اين فرم مي‌توانيد شرح درخواست، موضوع و عنوان درخواست، سازمان پاسخگوي درخواست و نحوه دريافت پاسخ را انتخاب كنيد. يادتان باشد درصورتي كه بخواهيد درخواست را بعدا تكميل و آن را ارسال كنيد، مي‌توانيد از گزينه «ذخيره موقت» استفاده كنيد. در اين صورت براي پيگيري درخواست ثبت‌شده بايد به منوي «درخواست‌ها» برويد.
- چه نكته‌‌اي را در ثبت درخواست رعايت كنيم؟
چند نكته مهم است كه براي ثبت درخواست بايد بدانيد. اول اينكه «عنوان درخواست» را بايد به شكل متني، خودتان تكميل كنيد، اما موضوع درخواست را بايد از فهرستي كه در سامانه در اختيار شما قرار مي‌گيرد انتخاب كنيد. سازمان پاسخگو نيز از فهرست موجود در سامانه انتخاب مي‌شود. شما حتما بايد «نوع دريافت پاسخ» را انتخاب كنيد. بعد هم روي گزينه ثبت و ارسال كليك كنيد و كار تمام است. البته پس از ثبت و ارسال، كد رهگيري و تاريخ درخواست براي شما نمايش داده مي‌شود. سامانه در حقيقت درخواست شما را به سازمان مربوطه مي‌فرستد تا در مهلت مقرر نسبت به پاسخگويي آن اقدام شود.
- آيا امكان شكايت از پاسخگويي هم وجود دارد؟
شما پس از چند روز مي‌توانيد در منوي «پوشه درخواست» جواب سازماني را كه از او درخواست اطلاعات داده بوديد مشاهده كنيد. اگر از پاسخ راضي نيستيد، مي‌توانيد نسبت به شكايت از سازمان مربوطه به كميسيون انتشار و دسترسي آزاد به اطلاعات اقدام كنيد. كافي است پس از انتخاب گزينه «ثبت شكايت» از بخش پاسخ دريافتي به ثبت عنوان شكايت و شرح شكايت اقدام كنيد. اين شكايت پس از ارسال در بخش «شكايات» / «شكايت‌هاي ارسال شده» قابل مشاهده خواهد بود. درصورت جوابگويي كميسيون، امكان مشاهده جواب در بخش «پوشه درخواست» وجود خواهد داشت.