اما كم‌خوني انواع گوناگوني دارد و شناخت انواع مختلف اين بيماري مي‌تواند به شما در تشخيص علائم و پيشگيري از آن كمك كند. اگر مي‌خواهيد بدانيد كه چطور بايد از كم‌خوني پيشگيري يا آن را با تغذيه مناسب درمان كنيد، اين راهنما را بخوانيد.
- شايع‌ترين شكل كم‌خوني
كم‌خوني ناشي از فقر آهن يكي از شايع‌ترين انواع كم‌خوني است كه بيشتر در زنان و كودكان بروز مي‌كند. در اين بيماري، به‌علت نبود آهن كافي، بدن قادر به ساختن هموگلوبين نيست و فرد بيمار دچار علايمي مثل رنگ‌پريدگي (به‌ويژه زير پلك و كف دست)، خستگي و بي‌حالي و ناخن‌هاي قاشقي شكل مي‌شود. تحريك‌پذيري، تنگي‌نفس، تشديد ضربان قلب، شكننده‌شدن موها و ناخن‌ها هم از علايم وضعيت پيشرفته كم‌خوني هستند كه بايد حتما با دارو و مكمل‌هاي غذايي آهن برطرف شوند. از دست رفتن خون به‌خاطر عادات ماهانه، خونريزي‌هاي داخلي از معده و روده و يا اهداي خون به مقدار زياد مي‌تواند دلايل اين بيماري باشد. از دلايل ديگر اين بيماري مي‌توان به عادات بد غذايي و يا بيماري‌هاي روده‌اي شديد اشاره كرد. رژيم غذايي غني از آهن همراه با مكمل آهن، اغلب براي افرادي كه دچار كم‌خوني فقرآهن هستند توصيه مي‌شود. در واقع بهتر است رژيم غذايي اين افراد شامل گوشت، جگر، تخم‌مرغ، حبوبات، مغزها، ميوه‌هاي خشك و سبزي‌هاي برگ سبز تيره مثل اسفناج باشد. عوامل كاهنده جذب آهن مثل چاي و قهوه هم كمتر بايداستفاده شوند.
- كمبود يك ويتامين خون‌ساز
كم‌خوني ناشي از كمبود اسيد فوليك معمولا به‌خاطر مصرف ناكافي اسيد فوليك كه يكي از انواع ويتامين‌هاي B است و بيشتر در سبزيجات يافت مي‌شود، اتفاق مي‌افتد. همچنين در دوران بارداري يا كودكي كه اسيدفوليك بيشتري توسط بدن مصرف مي‌شود، ممكن است اين بيماري بروز كند. اين نوع كم‌خوني گاهي يكي از عوارض جانبي ساير مشكلات و اختلالات خوني است و با علايمي مثل ضعف، خستگي، ضعف حافظه و تحريك‌پذيري مشخص مي‌شود. اين بيماري را بايد با مصرف موادغذايي كه حاوي اسيدفوليك هستند، مثل جگر گوسفند، مارچوبه و لوبياي قرمز درمان كرد.
- ارثي يا غير ارثي؟
اين نوع كم‌خوني ارثي است و به‌وجود يك نوع غيرعادي و معيوب از گلبول‌هاي قرمز در خون اشاره دارد. در حالت طبيعي، هموگلوبين طبيعي صاف و گرد است و به سلول اجازه عبور آسان از مويرگ‌هاي خوني را مي‌دهد. اما هموگلوبين‌هاي داسي‌شكل، سفت و به شكل داس هستند و تمايل دارند به شكل خوشه‌اي و در كنار يكديگر قرار گيرند. متأسفانه كم‌خوني سلول داسي شكل، بيماري خطرناك و كشنده‌اي است و هيچ راه پيشگيري‌اي براي آن وجود ندارد. افراد مبتلا به اين نوع از كم‌خوني دچار حملات درد در دست‌ها، پاها و شكم مي‌شوند، سفيدي چشمان آنها به زردي مي‌گرايد و علائمي مثل تب، خستگي مزمن، تشديد ضربان قلب، رنگ‌پريدگي، سنگ‌هاي صفراوي، صدمات كليه و كاهش ادرار، صدمات چشمي، وجود زخم‌هايي در پاها، شوك، خونريزي بيني، و اختلالات استخواني خود را نشان مي‌دهند. برخي كم‌خوني‌ها به‌دليل فقدان گلبول قرمز اتفاق مي‌افتند. به اين نوع بيماري، كم‌خوني آپلاستيك هم گفته مي‌شود و معمولا دليل ابتلا به آن مشخص نيست. بعضي پزشكان مي‌گويند علت اين كم‌خوني وجود برخي سموم و يا ويروس هپاتيت در بدن است اما هنوز به‌طور قطعي تأييد نشده است. كم‌خوني آپلاستيك در مواردي ايجاد مي‌شود كه به‌خاطر جراحت‌هاي شديد، بافت سازنده خون در مغز استخوان از بين مي‌رود. به اين دليل، بيمار قادر به مقابله با بيماري‌ها نيست و خونريزي زيادي خواهد داشت. در اين وضعيت فرد بيمار دچار بي‌حالي و سنگيني، رنگ پريدگي، خونريزي زيرپوستي، تشديد ضربان قلب، عفونت و نارسايي قلبي مي‌شود.
- رژيم‌تان را تغيير دهيد
مهم‌ترين عامل مقابله با كم‌خوني، جذب مقدار مناسب آهن است. جذب آهن از غذا تحت‌تأثير عوامل مختلفي است. بعضي عادات در رژيم غذايي جذب آهن را كاهش و بعضي افزايش مي‌دهند. مثلا آهن موجود در فرآورده‌هاي گوشتي جذب خوب و بالايي دارد ولي آهن موجود در منابع گياهي جذب پايين‌تري دارد. اگر بخواهيم جذب آهن منابع گياهي مثل اسفناج را افزايش دهيم، بايد منابع گياهي را همراه با كمي گوشت و يا همراه با مواد غذايي حاوي ويتامين‌ث مصرف كنيم. مثلا روي غذا آبليمو ترش تازه بچكانيم يا بعد از غذا ميوه‌هاي حاوي ويتامين‌ث مثل كيوي، گوجه فرنگي و مركبات بخوريم. بهتر است يك ساعت قبل از غذا و 2ساعت بعد از غذا چاي نخوريد. چون مانع جذب آهن غذا مي‌شود. در كودكان بايد از ۶ ماهگي دادن قطره آهن را شروع كنيد و تا پايان ۲ سال ادامه دهيد. زنان و دختران بهتر است در سن دبستان و راهنمايي ۳ماه از سال، هفته‌اي يك عدد قرص آهن بخورند. براي سن دبيرستان به بالا ۴ماه از سال خوردن قرص آهن توصيه مي‌شود.
- تغذيه در كم‌خوني
در بيشتر كم‌خوني‌ها مي‌توان با ايجاد تغييراتي در برنامه غذايي مشكل را برطرف كرد. به مردان بالغ و زنان يائسه توصيه مي‌شود روزانه حداقل ۸ ميلي‌گرم آهن مصرف كنند. اين مقدار در زنان بالغ غيريائسه ۱۸ ميلي‌گرم در روز است. همچنين از آنجايي كه صرف غذاهاي سرشار از ويتامينC به جذب بهتر آهن از مواد غذايي كمك مي‌كند، زنان حداقل به روزي ۷۵ ميلي‌گرم و مردان به ۹۰ ميلي‌گرم ويتامين C نياز دارند. اما بهترين خوردني‌هاي خون‌ساز كدامند؟ علاوه بر آنچه گفته شد، آلو بخارا، كشمش و زرده تخم‌مرغ سرشار از آهن هستند. اسيد فوليك يا ويتامين ب۹ هم كه در توليد گلبول‌هاي قرمز تازه به بدن كمك مي‌كند در نان‌ها و غلات غني‌شده، سبزيجات برگ سبز مانند كلم‌پيچ، نخود، حبوبات و مغزها وجود دارد. يكي ديگر از ويتامين‌هاي خون‌ساز، ويتامين ب۱۲ است كه در ساختن دي‌ان‌اي و توليد گلبول قرمز در مغز استخوان نقش مهمي دارد. ويتامين ب۱۲ به‌طور گسترده‌اي در غذاهاي حيواني و غذاهاي غني‌شده با اين ويتامين يافت مي‌شود. گوشت قرمز، ماهي، جگر، تخم‌مرغ، شير و لبنيات، غلات صبحانه غني‌شده و مخمرهاي خوراكي سرشار از ويتامين ب۱۲ هستند.
- كم‌خوني بدخيم
كم‌خوني بدخيم معمولا در افراد 50تا 60ساله اتفاق مي‌افتد و به‌خاطر كمبود ويتامين ب12 ايجاد مي‌شود. كم‌خوني بدخيم گاهي ارثي است و گاهي ممكن است ابتلا به برخي بيماري‌هاي خودايمني، باعث بروز آن شود. اين بيماري هم با علائمي مثل خستگي، تنگي نفس، تپش قلب، بي‌حسي و كرختي شديد شناخته مي‌شود و مبتلايان به آن حتي ممكن است نيازمند تزريق خون هم باشند.