اما چيزي كه در اين ميان فراموش مي‌شود اين است كه چقدر با نشر چنين خبرهايي ما در گول زدن خود و ديگران سهيم مي‌شويم، يعني خبري به دروغ منتشر شده و ما هم با اين كارمان آن را گسترده‌ترش مي‌كنيم. اما براي جلوگيري از چنين اتفاقي چه بايد كرد؟ چطور يك خبر راست را از دروغ تشخيص بدهيم و در آخر بايد به چه خبري اعتماد كنيم؟
- خبر مركب
مهم‌ترين ويژگي ماهي مركب اين است كه براي فرار از خودش ماده‌اي سياه‌رنگ خارج مي‌كند كه باعث سياه شدن آب مي‌شود. برخي خبرها همچنين ويژگي‌اي را دارند، يعني فقط براي اين هستند كه آب را سياه كنند و شما را از اخبار مهم و اصلي كه تأثيرات زيادي هم دارد، غافل كنند.
در اينجا كاري با درست و غلط بودن اين نوع اخبار نداريم بلكه صرفا وجهه هيجاني اين خبرها مهم است كه موجي را ايجاد مي‌كنند؛ مثلا ممكن است آمريكا جديدترين تحريم‌ها را عليه ما اعمال كرده باشد و خبر و عكس‌هاي سلفي نمايندگان مجلس با موگريني مدام دست به‌دست بچرخد بدون اينكه ارزش خبري مهمي داشته باشد، همچنين بايد مراقب نوع ديگري از اخبار باشيم كه ممكن است نيمي از آن دروغ باشد و نيم ديگر راست؛ اين خبرهاي 2چهره هم به ميزان زيادي تهديد محسوب مي‌شوند و مي‌توانند ذهن مخاطب را مخدوش كنند.
- منبعي كه سوراخ است
زماني مي‌گفتند «همه‌‌چيز حقيقت دارد مگر اينكه خلافش ثابت شود» ولي بهتر است اين روزها با ديد ترديد به اين جمله نگاه كنيد چرا كه خيلي از خبرهايي كه مي‌شنويم هيچ منبع درستي ندارد و صرفا حرفي است كه از جايي! آمده است. اگر كسي هم كه آن را منتشر مي‌كند كمي هوشمند باشد يك «در گفت‌وگو با منبع آگاه...» به آن اضافه مي‌كند و حرفي كه خودش مي‌خواهد را مطرح مي‌كند. بهتر است براي تشخيص منبع اين اخبار نكاتي را مدنظر داشته باشيد:
اخباري كه در خبرگزاري‌ها، روزنامه‌ها و سايت‌هاي خبري معتبر منتشر مي‌شوندعموما صحت بيشتري دارند چرا كه اينها داراي مجوز هستند و درصورت كذب بودن، ملزم به پاسخگويي به قانون.
«منابع آگاه» هميشه هم آگاه نيستند و ممكن است صرفا براي ايجاد يك رخنه خبري يا سوءاستفاده‌هاي ديگر مانند جاسوسي يا بدبين كردن مردم به يك نهاد، خبري را در سطح جامعه پخش كنند؛ پس، از اعتماد به چنين اخباري پرهيز كنيد و سراغ روابط عمومي‌ها و يا منابع خبري معتبر كه قبلا به آنها اشاره كرديم برويد.
يكي از راه‌هاي ساده‌اي كه مي‌توانيد منبع خبري را پيدا كنيد و به صحت آن پي ببريد؛ جست‌وجو كردن در موتورهاي جست‌وجو است، شايد به نظرتان خيلي بديهي و ساده بيايد ولي باور كنيد كه شايعه‌پردازان خيالشان راحت‌است كه اغلب مردم همين كار ساده را هم انجام نمي‌دهند.
- عكسي كه نيست
اين روزها شما هم ممكن است در اينستاگرام يا كانال‌هاي تلگرامي شاهد عكس‌هاي زياد باشيد كه در نگاه اول بسيار پيچيده و عجيب به‌نظر برسند و مخصوصا با آبروي اشخاص بازي كرده باشند. اگر تصويري اينچنين ديديد و يا برايتان ارسال شد، در قدم اول به‌خود عكس دقت كنيد. در بعضي از عكس‌هايي كه با فتوشاپ درست شده‌اند با كمي دقت در رنگ‌ها يا عناصر موجود در عكس، مشخص مي‌شود كه تصاوير دستكاري شده و غيرواقعي هستند؛ مثلا در بعضي از تصويرها متني را روي يك بنر در سطح شهر مي‌بينيم كه خيلي اوقات متن نوشته مفهوم خوبي ندارد. فقط كافي است كمي روي عكس زوم كنيد و بيشتر به آن دقت كنيد. احتمالا خيلي زود متوجه تفاوت زاويه بنر و متن مي‌شويد كه با فتوشاپ روي هم قرار گرفته‌اند. يك راه، جست و جو كردن خود تصويراست. موتور جست‌وجوي گوگل اين امكان را براي جست‌وجوي تصاوير ممكن ساخته است. به صفحه تصاوير گوگل برويد و در قسمت جست‌وجو عكسي كه داريد را كپي كنيد. با اين‌كار گوگل به شما عكس‌هاي مشابه را مي‌دهد و مي‌توانيد به خيلي از دروغ‌هاي تصويري، پي ببريد.
- هر چه مي‌خواهد دل تنگت نگو
گسترش شبكه‌هاي اجتماعي مبتني بر تلفن همراه در كنار ايجاد پايگاه‌ها و صفحات مختلف اينترنتي، بستر بي‌حد و حصري را فراهم كرده است تا هركسي به‌خودش اجازه دهد كه هر آنچه دلش مي‌خواهد در اين فضا منتشر كند؛ اما فضاي مجازي اينقدرها هم «خانه خاله!» نيست كه هركس هرچيزي خواست بنويسد و كسي كاري به كارش نداشته باشد. براساس ماده 18قانون جرائم رايانه‌اي، نشر اكاذيب در فضاي مجازي با استفاده از داده‌هاي رايانه‌اي جرم تلقي شده و قابل تعقيب و مجازات است.در اين مورد هم اولويت اصلي با اعاده حيثيت از فردي است كه اكاذيب نسبت به وي منتشر شده و سپس نوبت به مجازات فرد خاطي مي‌رسد. پس خيلي مراقب باشيد كه هر خبري را از هر كسي و هر چيزي سريع منتشر نكنيد چرا كه اگر پاي شكايت برسد قطعا از تمام كساني كه خبري را ولو با ذكر منبع منتشر كرده‌اند، مي‌شود شكايت كرد.
- شايعه؛ معضل هميشگي
شايعه خبري غلط يا غير دقيق است كه از فردي به فرد ديگر منتقل مي‌شود و معمولا منبع آن مشخص نيست. از بين افراد مختلفي كه شايعه را منتقل مي‌كنند به سراغ هر كدام كه بروي و بپرسي خب منبع اين خبر تو كيست؟ مي‌گويد: «نمي‌دونم اما همه اينو مي‌گن». همين ندانستن منبع و استناد به حرف ديگران اصلي‌ترين نشانه اين است كه شما با يك شايعه طرفيد و بايد محتاط باشيد. در فضاي مجازي هم احتمالا انواع اين خبرهاي عجيب و غريب را مي‌بينيد كه در كانال‌هاي متعددي منتشر شده و در هيچ كدام هم منبع معتبري براي آن ذكر نشده است. شايعه 2بال بزرگ براي پرواز دارد؛ يكي از اين دو بال ابهام و عدم‌شفافيت و بال ديگر جلب توجه عموم مردم است. مثلا همين چند وقت اخير شايعه‌هاي زيادي درباره بانك‌ها مطرح شد و هر روز خبري مي‌آمد كه مثلا بانك كذاي دولتي ورشكست شد و همين خبر هم باعث مي‌شد كه مشتري‌ها به آن‌سو حمله‌ور شوند درحالي‌كه بايد مردم فكر مي‌كردند كه بانك دولتي پشتوانه دارد و هر اتفاقي هم براي آن بيفتد بانك مركزي از آن حمايت خواهد كرد. يك نكته مهم كه همواره بايد به ياد داشته باشيد مقابله با شايعه‌پراكنان از طريق افشاي شايعات آنهاست، ممكن است در گروه خانوادگي شما خبري مطرح شود و شما از اصل آن باخبر باشيد؛ در ابتدا اين خبر دروغ را تكذيب كنيد، پس از آن خبر اصلي را مطرح و آن را در ساير گروه‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي كه عضو هستيد منتشر كنيد.