كارگراني كه ارج و قرب زيادي به‌خاطر كارشان در مباني ديني دارند؛ تاجايي كه كاركردن در اسلام نوعي عبادت است و اگر با انگيزه كسب درآمد حلال به جهت اداره آبرومندانه زندگي همراه باشد اجر و ثواب جهاد در راه خدا را در پي دارد به همين‌خاطر نقل شده است كه پيامبر دست كارگر را مي‌بوسيد چون دست او را دست مجاهد في‌سبيل‌الله مي‌دانست. اما امروزه ممكن است همين كارگر به جهت عدم‌آشنايي دقيق با تكاليف و حقوق خودش، نتواند حق خود را تمام و كمال دريافت كند. حق و حقوق كارگر به قدري مهم است كه پيامبر اكرم(ص) فرمود: «خداوند تبارك و تعالي از هر گناهي مي‌گذرد (با توبه) جز اينكه كسي مهريه زني را منكر شود و يا حقوق كارگري را غصب كند و ادا نكند». حالا در صفحه پيش‌رو با مهم‌ترين حقوق كارگران آشنا خواهيد شد. حقوقي كه قانونگذار براي حمايت از قشر كارگر در قوانين مختلف به‌ويژه قانون كار بدان توجه كرده است.
- سقف ساعت كار در هفته
ساعت كار در شبانه‌روز نبايد از 8ساعت تجاوز كند. البته اين قاعده استثناهايي هم دارد، ازجمله اينكه كارفرما با توافق كارگران، نماينده يا نمايندگان قانوني آنها مي‌تواند ساعت كار را در بعضي از روزهاي هفته كمتر از ميزان مقرر و در ديگر روزها اضافه بر اين ميزان تعيين كند به شرط آنكه مجموع ساعات كار هر هفته از ۴۴ساعت تجاوز نكند. اما ساعات كار در كارهاي سخت و زيان‌آور كمتر است. كارهاي سخت و زيان‌آور كارهايي است كه در آنها عوامل فيزيكي، شيميايي، مكانيكي و بيولوژيكي محيط كار و درحدي است كه در اثر اشتغال كارگر،تنشي به‌مراتب بالاتر از ظرفيت‌هاي طبيعي (جسمي و رواني) در وي ايجاد مي‌شود كه نتيجه آن احتمال بالاي بيماري شغلي و عوارض ناشي از آن خواهد بود. در اين كارها، ساعت كار نبايد از ۶ ساعت در روز و 36ساعت در هفته تجاوز كند. فهرست مشاغل سخت و زيان‌آور در آيين‌نامه‌اي به همين نام ذكر شده است كه فعاليت‌هايي مانند كار در معادن اعم زيرزميني و و غيراز آن، حفر قنات‌ها، چاه‌ها و فاضلاب‌ها، كار در امور سمپاشي باغات و... در آن جزء كارهاي سخت و زيان آور معرفي شده‌اند.
- شيرين مثل مرخصي
علاوه بر تعطيلي‌ها، كارگران حق برخورداري از مرخصي هم دارند. مرخصي استحقاقي سالانه كارگران با استفاده از مزد، يك‌ماه است. ساير روزهاي تعطيلي جزء ايام مرخصي محسوب نخواهد شد. براي كار كمتر از يك‌سال اين مرخصي به نسبت مدت كار انجام‌يافته محاسبه مي‌شود. البته مرخصي سالانه كارگراني كه به كارهاي سخت و زيان‌آور اشتغال دارند، 5 هفته است. تاريخ استفاده از مرخصي با توافق كارگر و كارفرما تعيين مي‌شود و درصورت اختلاف بين كارگر و كارفرما نظر اداره كار و امور اجتماعي محلي در اين رابطه به اجرا درخواهد آمد. نكته مهم اين است كه ذخيره‌كردن مرخصي‌ها هم محدوديت‌هايي دارد؛ مثلا كارگر نمي‌تواند بيش از ۹ روز از مرخصي سالانه خود را ذخيره كند. همچنين همه كارگران در موارد زير حق برخورداري از 3 روز مرخصي مازاد بر مرخصي‌هاي استحقاقي، با استفاده از مزد را دارند:
1- ازدواج دائم
2- فوت همسر، پدر، مادر يا فرزندان
- حق رسمي استراحت
حق برخورداري از تعطيلي و مرخصي، يكي از حقوق اصلي كارگران است كه در عادلانه‌تر‌شدن شرايط كار تأثير فراواني دارد. روز جمعه روز تعطيل رسمي و هفتگي مرسوم كارگران است و اين تعطيلي همراه با پرداخت مزد است. البته ممكن است برخي كارگاه‌ها هم روز ديگري را غيراز جمعه براي تعطيلي هفتگي انتخاب كنند. اگر درصورت توافق طرفين يعني كارگر و كارفرما، به‌طور مستمر روز ديگري براي تعطيلي تعيين شود همان روز در حكم روز تعطيل هفتگي خواهد بود. اما به هر حال تعطيلي يك روز در هفته اجباري است. حالا اگر كارگري بنا به رضايت خود خواست تا در روز تعطيلي خود هم كار كند، در مقابل استفاده‌نكردن از تعطيلي روز جمعه بايد ۴۰درصد اضافه بر مزد روزانه دريافت كند. همچنين در تعطيلات رسمي كارگران تعطيل هستند و علاوه بر آن، روز كارگر (۱۱ ارديبهشت) نيز جزء تعطيلات رسمي كارگران به‌حساب مي‌آيد.
- مرخصي بدون حقوق
نحوه استفاده از مرخصي بدون حقوق كارگران و مدت آن و شرايط برگشت آنها به‌كار پس از استفاده از مرخصي، با توافق كتبي كارگر يا نماينده قانوني او و كارفرما تعيين خواهد شد. در قانون كار يك مرخصي فوق‌العاده براي اداي فريضه حج پيش‌بيني شده است. هر كارگر حق دارد به‌منظور اداي فريضه حج واجب در تمام مدت كار خويش فقط براي يك نوبت يك‌ماه به‌عنوان مرخصي استحقاقي يا مرخصي بدون حقوق استفاده كند. مرخصي استعلاجي نوع ديگري از اين مرخصي‌هاست. بايد توجه داشت كه مدت مرخصي استعلاجي، با تأييد سازمان تأمين اجتماعي، جزء سوابق كار و بازنشستگي كارگران محسوب خواهد شد.از جمله مرخصي‌هاي ويژه براي بانوان، مرخصي زايمان است كه قانون براي اين مرخصي 9 ماه در نظر گرفته است.
- مزد چيست؟
معمولا آنچه به كارگر پرداخت مي‌شود به‌عنوان مزد شناخته مي‌شود. اما معناي قانوني مزد اين است؛ «مزد عبارت است از وجوه نقدي يا غيرنقدي يا مجموع آنها كه در مقابل انجام كار به كارگر پرداخت مي‌شود». بنابراين لزوما مزد، پول نقد نيست بلكه ممكن است غيرنقدي باشد. در مواردي كه با توافق طرفين قسمتي از مزد به‌صورت غيرنقدي پرداخت مي‌شود، بايد ارزش نقدي تعيين‌شده براي اينگونه پرداخت‌ها منصفانه و معقول باشد.
- تقسيم‌بندي‌هاي دستمزد
چنانچه مزد با ساعات انجام كار مرتبط باشد، مزد ساعتي و درصورتي كه براساس ميزان انجام كار و يا محصول توليدشده باشد كارمزد و اگر براساس محصول توليدشده و يا ميزان انجام كار در زمان معين باشد، كارمزد ساعتي ناميده مي‌شود. مزاياي رفاهي و انگيزه‌اي از قبيل كمك هزينه مسكن، خواربار و كمك عائله‌مندي، پاداش افزايش توليد و سود سالانه جزء مزد ثابت و مزد مبنا محسوب نمي‌شود. مزد و مزاياي كارگراني كه به‌صورت نيمه‌وقت و يا كمتر از ساعات قانوني به‌كار اشتغال دارند، به نسبت ساعات كار انجام يافته محاسبه و پرداخت مي‌شود. هر نوع تبعيض در تعيين ميزان مزد براساس سن، جنس، نژاد و قوميت و اعتقادات سياسي و مذهبي ممنوع است.
- شكايت از عدم‌پرداخت كارفرما
درصورت پرداخت‌نشدن حقوق و مزايا و مسائلي از اين قبيل، كارگر مي‌تواند چنانچه موضوع مورد اختلاف از طريق سازش مستقيم ميان وي و كارفرما حل نشود، از طريق انجمن صنفي كارگران يا نماينده قانوني كارگران و كارفرما به اداره كار مربوطه براي طرح دعوا مراجعه كند. صلاحيت رسيدگي به اختلاف ميان كارگر و كارفرما با اداره كاري است كه كارگاه در حوزه آن اداره واقع شده باشد. كارگر پس از رجوع به آن اداره، درخواست خود را ثبت مي‌كند و تحويل مسئول دبيرخانه اداره كار مي‌دهد. بعد از تقديم دادخواست، وقت رسيدگي مشخص مي‌شود و به كارگر و كارفرما ابلاغ مي‌شود. طرفين دعوا بايد در تاريخ مقرر در محل حاضرشده و دفاعيات خود را به همراه مدارك معتبر ارائه كنند. هرگاه نياز به تحقيق بيشتري باشد، بازرسان اداره كار به‌صورت محسوس و نامحسوس به تهيه گزارشي از موضوع مورد اختلاف مي‌پردازند و در نهايت حكم لازم را ابلاغ مي‌كنند.