مدتي پيش ماجراي برداشت‌هاي معدني در حريم درجه يك و 2 و حتي عرصه غار‌دژ اسپهبد خورشيد در رسانه‌ها مطرح شد و پژوهشگاه ميراث با اعلام خطر تخريب اين اثر تاريخي درصورت تداوم معدنكاري درخواست توقف فعاليت معدني و تعطيلي معادن آسيب رسان به اين اثر تاريخي و محيط‌زيست پيرامون آن را ارائه كرد.
مشاهدات خبرنگار همشهري از اين اثر باستاني مشخص كرد كه به‌رغم تلاش‌هاي صورت گرفته براي حفظ اثر مهم تاريخي غار دژ اسپهبد خورشيد از انفجارهاي پي‌درپي معدني و برداشت‌هاي وسيع از معادن واقع در حريم اين اثر تاريخي كه منجر به تخريب حرايم درجه يك و 2 اين اثر شده و عرصه را دستخوش تخريب كرده است همچنان ادامه دارد و اين اثر ثبت ملي شده كشور همچنان در خطر تخريب است.
تلاش‌ها براي نجات غار دژ اسپهبد خورشيد از فعاليت‌هاي تخريبگرانه معادن واقع در حريم اين اثر در جلسه شوراي تأمين استان مازندران مطرح شده بود و قاضي و دادستان پرونده نجات بخشي غار دژ اسپهبد خورشيد دستور توقف فعاليت‌هاي معدني در حريم و عرصه اين اثر را ابلاغ و به معدنكارها اخطار دادند معادن خود را تعطيل كنند.
با اين اقدام 2معدن بالايي و پاييني غار پلمب شدند. اما 2معدن ديگر در دامنه غار دژاسپهبد خورشيد و روبه‌روي اين اثر دستور قضايي را ناديده گرفته و همچنان در حال تراشيدن كوه مقابل اثر و خالي كردن زيرپاي غار دژ اسپهبد خورشيد هستند و ممكن است اين اثر اشكاني و ساساني فرو بريزد.
- تهديد انفجارهاي معدني براي دژ
سامان توفيق مدير پروژه غار‌دژ اسپهبد خورشيد در گفت‌وگو با همشهري اعلام كرد كه سال85 غار دژ اسپهبد خورشيد تعيين حريم شد اما مشخص نيست چرا فعاليت معادن در حريم اين اثر همچنان ادامه دارد؟ و نقشه حريم ابلاغ نشده است.
او با اعلام تلاش‌ها براي بررسي و مستندسازي اين اثر به‌منظور حفاظت از آن گفت: فاز اول بررسي و مستندسازي از غار دژ اسپهبد خورشيد و گردآوري اسناد و ادبيات شفاهي درخصوص اين اثر انجام و پس از آن نقشه برداري دقيق از غار دژ اسپهبد خورشيد آغاز شد كه با نصب كارگاه‌هاي معلق نقشه اين غار دژ عظيم تهيه شد.
به گزارش همشهري، نقشه بردارها براي نقشه برداري از غار دژ اسپهبد خورشيد ابتدا از سيستم پهپاد براي نقشه برداري اثر استفاده كردند اما ارتفاع بالاي غار دژ اسپهبد خورشيد و وزش باد و همچنين حساسيت‌هاي پهپاد براي نزديك شدن به ديواره‌هاي غار نخستين تلاش را بي‌نتيجه گذاشت و باستان‌شناس‌ها تصميم گرفتند با ايجاد كارگاه‌هاي معلق اقدام به نقشه برداري نزديك از غار كنند.
به گفته سامان توفيق، نقشه غار دژ اسپهبد خورشيد تهيه و نسخه آن به پژوهشگاه ميراث ارسال شده است.
معادن پيراموني دژ اسپهبد خورشيد با كوه تراشي، بسياري از آثار تاريخي باقيمانده در اطراف اين اثر را نابود مي‌كنند و انعكاس انفجارهاي ناشي از فعاليت معدني باعث تخريب دژ باستاني درون غار مي‌شود.
سامان توفيق مدير پروژه غار دژ اسپهبد خورشيد با اعلام اينكه 17 هزار هكتار از كوهستان‌هاي اطراف اثر در طرح بازنگري حريم بررسي و آثار تاريخي موجود در اين مناطق شناسايي شده است، گفت: ارتباط آثار تاريخي شناسايي شده در كوهستان‌هاي مقابل و كوه‌هاي اطراف غار دژ اسپهبد خورشيد محرز است و حتي از داخل غار دژ به برخي از اين آثار راه ارتباطي وجود دارد.
- تداوم كوه تراشي و تخريب محوطه‌ها
سامان توفيق، با تأكيد بر اين نكته كه تا پايان سال95 براساس رأي دادگاه مجوز معادن در اين منطقه تمام شده است، گفت: معدنكاران تمام تلاش خود را براي گرفتن مجوز دوباره براي معدنكاري به‌كار برده‌اند و به‌رغم آنكه فعاليت معدني در اين منطقه ممنوع اعلام شده آنها هنوز بدون مجوز مشغول فعاليت و كوه‌تراشي و تخريب آثار تاريخي مرتبط با غار دژ اسپهبد خورشيد در حريم اثر هستند.
به‌نظر مي‌رسد مالكان معادن واقع در حريم غار دژ اسپهبد خورشيد از چنان نفوذي در استان مازندران برخوردارند كه حتي دستور قضايي نيز مانع از كوه‌تراشي و تخريب آثار تاريخي منطقه توسط آنها نشده است.