تهران و 7 كلانشهر كشور ما نيز بر سياق ديگر شهرها و كشورهاي جهان از دامنه پرنفوذ آلاينده‌هاي جوي بي‌نصيب نمانده‌اند. گفتني است براساس آمار سال 2016 سازمان بهداشت جهاني در جهان 6 ميليون نفر بر اثر آلودگي هوا جان خود را از دست داده‌اند. در اين مجال توجه به تجربيات كشورهاي پيشرو در كنترل آلودگي هوا مي‌تواند مسيري براي تصميم‌گيران شهري و علاقه‌مندان به محيط‌زيست باز كند. تجربيات ارزنده 7 كشور جهان در مقابله با آلودگي هوا را در ادامه بخوانيد.
- توكيو- ژاپن
توكيو ابرشهر ژاپن با جمعيتي كه از بسياري از شهرهاي جهان بيشتر است هنوز پايتخت ژاپن است و ظاهرا مشكل زيادي هم با اين قضيه ندارد. توكيو يكي از 47منطقه استاني ژاپن است كه در آن همچون 46منطقه ديگر دولت محلي حاكميت دارد با اين حال اطلاق عنوان پايتخت به اين شهر موجب شده تا ساختار شهرداري در اين كلانشهر وظايف سنگين و پيچيده‌تري داشته باشد. پايتخت ژاپن كلانشهري است كه در كل جمعيتي 13ميليون نفري را در خود جاي داده است و با احتساب مردمي كه در حومه آن زندگي مي‌كنند و معمولا روزها براي انجام انواع و اقسام كارها به داخل توكيو مي‌آيند، 30ميليون نفر جمعيت دارد. به همين دليل هم هست كه مردم ژاپن به آن توكيوي بزرگ مي‌گويند و از نظر جمعيت بزرگ‌ترين پايتخت دنيا به‌شمار مي‌آيد. در توكيو امور مهم مرتبط با شهرداري همچون شبكه‌هاي آبرساني، فاضلاب و آتش‌نشاني از سوي دولت اين شهر اداره مي‌شود و اين نكته بيشتر به اهميت اين 3ساختار و همچنين تراكم جمعيت بالاي توكيو اشاره دارد. فرهنگسازي در پايتخت پرجمعيت ژاپن طوري بوده است كه معمولا كسي براي سفرهاي روزانه خود از خودروي شخصي استفاده نمي‌كند و همين موضوع به راحتي مشكل ترافيك را براي اين شهر حل كرده است. همچنين با توسعه بزرگراه‌ها به سادگي فضا را براي سفرهاي سريع و آسان درون‌شهري بدون درگيرشدن با ترافيك هموار كرده‌اند. 30سال پيش توكيو با آلودگي هوا و محيط‌زيست به‌دليل ترافيك و حجم بالاي اتومبيل مواجه بود اما با برنامه‌ريزي‌هايي كه براي رفع اين مشكل تدوين شد ( تغييرعادت‌هاي شهري مردم، تغيير مهندسي و فضاي سبز خيابان‌ها و استفاده از مترو و قطار شهري) امروز توكيو مشكل آلودگي هوا ندارد.
- پكن- چين
از جمله راه‌حل‌هاي عجيب كشور چين براي مهار آلودگي هوا، پرتاب يون‌هاي نقره به ابر‌ها براي توليد كريستال‌هاي يخ و ايجاد بارندگي به شكل برف يا باران است. دولت چين درنظر دارد كه موشك‌هايي را براي اين منظور به آسمان پرتاب كند. راه‌حل ديگر كشور چين استفاده و ساخت آسمانخراش‌هاي بسيار بلند و پاشيدن آب از آن ارتفاع به آسمان است. آخرين راه‌حل خلاقانه در كشور چين يك جاروبرقي مكنده هواست كه مي‌تواند با استفاده از نيروي الكترواستاتيك ذرات گردوغبار و آلودگي موجود در سطح آسمان را مكش كرده هوا را پاك كند. يكي از اين اقدام‌هاي گسترده، كنترل شديدتر صنايعي است كه به ميزان زيادي مواد زائد و آلاينده توليد مي‌كنند. براساس اين تصميم جديد، ميزان گازهاي آلاينده خروجي از صنايع تا پايان سال 2017 بايد حداقل 30درصد كاهش يابد. روزنامه نيويورك تايمز چندي پيش در گزارشي به نقل از خبرگزاري رويترز نوشت: چين در راستاي كاهش آلودگي هوا در 5 استان اين كشوربا اختصاص پاداشي به ارزش 5 ميليارد يوآن(معادل 816ميليون دلار) در تلاش است، آلودگي هوا را مهار كند. درصورتي كه ميزان ذرات آلاينده در اين‌استان‌ها كاهش پيدا كند مشمول دريافت اين پاداش خواهند شد.
- دهلي نو - هند
مقامات هندي طرح آزمايشي زوج و فرد را از ژانويه براي بهبود اوضاع دهلي نو، آلوده‌ترين پايتخت جهان، اجرا مي‌كنند. حدود 8 ميليون و 500هزار دستگاه خودرو در خيابان‌هاي پايتخت هند حضور دارند و هر روز 1400دستگاه خودروي جديد به اين تعداد افزوده مي‌شود. تعداد زيادي از شهرهاي چين پيش از اين خودروهاي درحال تردد خود را محدود كرده‌اند اما پايتخت هند اين طرح را براي نخستين بار اجرا مي‌كند. مقامات دهلي نو از چند سال پيش براي بهبود كيفيت هواي اين شهر ناكام مانده‌اند. طبق اين برنامه هند تا سال ۲۰۲۰ بيش از ۷ ميليون دستگاه اتومبيل هيبريدي در جاده‌هاي خود خواهد داشت. دولت براي شركت‌هايي كه به توليد خودروهاي الكتريكي مي‌پردازند تسهيلات ويژه‌اي اختصاص داده است. گسترش ايستگاه‌هاي شارژ الكتريكي خودرو و پرداخت بخشي از هزينه‌هاي شارژ، از ديگر برنامه‌هاي دولتي است تا بدين‌ترتيب قيمت اوليه بالاي خودروهاي الكتريكي با هزينه‌هاي انرژي پايين آنها جبران شود. دهلي نو با اتخاذ سياست‌هاي تشويقي و تنبيهي به خيل شهرهايي در جهان پيوسته است كه درصدد كاهش آلودگي و ترافيك هستند.
- پاريس - فرانسه
شهرداري پاريس عزم جدي دارد تا براي مقابله با آلودگي هوا در 5سال آينده مسيرهاي ويژه دوچرخه در شهر را گسترش دهد و ۱۰ هزار پاركينگ دوچرخه بسازد. براي اين منظور ۱۵۰ميليون يورو هزينه خواهد شد. شهردار سوسياليست پاريس محق است كه با افتخار اعلام كند، براي پاريسي‌ها «دوران جديدي آغاز مي‌شود». او مصمم است كلانشهر محبوبش را تا سال ۲۰۲۰ به «پايتخت دوچرخه» تبديل كند. وي براي رسيدن به هدفش از پشتيباني تمامي احزاب و بسياري از گروه‌هاي اجتماعي فعال در پاريس برخوردار است. علت اين امر، آلودگي بيش از حد هواي پايتخت فرانسه و ترافيك اعصاب‌خردكن آن است.آلودگي هواي پاريس در ماه مارس به حدي بود كه شهرداري طرح تردد زوج و فرد خودروها را در مركز شهر به اجرا گذاشت.رئيس شوراي شهر هواي پاريس را با «هواي يك آپارتمان سه‌اتاقه با در و پنجره بسته كه ۸ نفر در آن پيوسته سيگار مي‌كشند» مقايسه كرده بود.
پاريس با اجراي طرح ممنوعيت تردد براي خودروهاي مدل ۱۹۹۷ و ماقبل از آن، در جهت كاهش گازهاي گلخانه‌اي گام برداشته است و تا سال ۲۰۵۰ قصد دارد ۷۵ درصد اين گازها را كاهش دهد. تردد خودروهاي مذكور در اين شهر مشمول جريمه‌هاي سنگين خواهد بود. جمعيت اين شهر به همراه حومه آن به حدود 12 ميليون نفر مي‌رسد و يكي از پرجمعيت‌ترين شهرهاي اروپا به شمار مي‌آيد.
- مكزيكوسيتي - مكزيك
اگر چه كلانشهر مكزيكوسيتي پايتخت مكزيك به‌عنوان يكي از موفق‌ترين شهرهاي دنيا در مقابله با آلودگي هوا شناخته مي‌شود، اما در سال ۱۹۹۲ سازمان ملل اين شهر را به‌عنوان آلوده‌ترين شهر جهان معرفي كرد. مشهور بود كه در اين شهر به‌خاطر آلودگي هوا پرنده‌ها در هنگام پرواز مي‌مردند و روي زمين مي‌افتادند. در سال 1990، 330روز شاخص آلاينده‌ها در اين شهر بالاتر از حد استاندارد بود. امروز اما با اجراي برنامه‌هاي منسجم مقابله با آلودگي ديگر نام اين شهر حتي در ميان ۱۰ شهر اول آلوده جهان به چشم نمي‌خورد. كيفيت نامطلوب سوخت و خودروهاي فرسوده يكي از مهم‌ترين دلايل آلودگي هواي مكزيكو سيتي بود. دولت مكزيك با سرمايه 9/3 ميليارد دلار پالايشگاه‌هايي براي توليد سوخت مناسب(با ميزان گوگرد پايين) راه‌اندازي كرد. اصلاح كيفيت بنزين را مي‌توان مهم‌ترين سياست دولت مكزيك در مهار آلودگي هواي مكزيكوسيتي دانست. مقام‌هاي شهري با الگو گرفتن از اتوبوسراني سريع در پايتخت كلمبيا، نوعي سيستم اتوبوسراني به نام «متروباس» راه انداختند كه علاوه بر افزايش حجم مسافران در اتوبوس، آلودگي بسيار كمتري دارد. در اين طرح، اتوبوس‌هاي فرسوده و كوچك با سرمايه‌گذاري سريع با اتوبوس‌هاي جديد با حجم مسافر بيشتر تعويض شدند. كارخانه‌ها و مراكز صنعتي مجبور شدند كه حومه شهر را ترك كنند و به مناطق دورتر بروند. با پرداخت وام خودروها و تاكسي‌هاي فرسوده با روالي منظم تعويض شدند. متروي مكزيكو سيتي خيلي سريع با كمك الزامي همه بخش‌ها راه‌اندازي شد كه حالا ۱۲ خط دارد. با سهولت استفاده از وسايل حمل‌ونقل عمومي مردم تشويق شدند تا كمتر از خودروهاي شخصي استفاده كنند. مقام‌هاي دولت مكزيك اين راهكارها را منسجم و سريع پياده كرده‌اند؛ كاهش استفاده از خودروهاي شخصي، بهبود كيفيت خودروها، گسترش سيستم نقليه عمومي و اصلاح كيفيت بنزين.
- لندن- انگليس
حدود60 سال قبل روزنامه‌هاي لندن به‌دليل «مه‌دود» عظيمي كه اين شهر را فرا گرفته بود نوشتند: مأموران كفن و دفن از تمام‌شدن تابوت‌ها خبر داده‌اند و همه گل‌هاي گلفروشان فروخته شده است. ۱۳هزار نفر در اين مه‌دود مرگبار به‌علت عوارض تنفسي جانشان را از دست دادند. آن زمان بود كه مسئولان اين كشور به‌خودشان آمدند كه بايد كاري انجام دهند. لندن بزرگ‌ترين و پرجمعيت‌ترين شهر در كشورهاي عضو اتحاديه اروپاست. افزايش تعداد وسايل نقليه و آلودگي ناشي از آن يكي از اصلي‌ترين مشكلاتي است كه پيش روي مديران شهري لندن قرار دارد. براي مقابله با اين مشكل شيوه‌هاي گوناگوني مورد استفاده قرار گرفته و نتايج خوبي نيز از آنها حاصل شده است.
براساس يكي از اين برنامه‌ها كه از فوريه ۲۰۰۳ به اجرا درآمد، افرادي كه مي‌خواهند با خودرو وارد مناطق مركزي لندن شوند بايد مبلغي را به‌عنوان عوارض پرداخت كنند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه استفاده از اين شيوه سبب كاهش چشمگير حجم ترافيك و افزايش سرعت متوسط خودروها شده است. همچنين اين قانون گرايش مردم به استفاده از اتوبوس و ساير وسايل حمل‌ونقل عمومي را افزايش داده است. كاهش حجم گاز دي‌اكسيد‌كربن در هواي شهر لندن دال بر موفقيت‌آميز بودن اجراي اين قانون است. تعويض وسايل نقليه آلاينده ازجمله اتوبوس با اتوبوس‌هايي با گنجايش بيشتر و آلايندگي كمتر نيز ازجمله برنامه‌هاي اجرا شده در لندن است. يكي ديگر از گام‌هاي برداشته شده در اين شهر براي كاهش آلودگي، بهره‌گيري از ماشين‌هاي فشرده‌كننده گرد و خاك روي سطح جاده‌هاست. اين دستگاه‌ها با حركت روي سطح خيابان‌هاي شهر، گرد و خاك موجود روي آن را برداشته و به اين شكل از ورود آن به هوا جلوگيري مي‌كنند. سياست‌هاي تشويقي دولت براي خريد و استفاده از خودروهاي برقي نيز يكي ديگر از اقدامات انجام شده است. هدف از اين سياست‌ها، افزايش سهم خودروهاي برقي در حمل‌ونقل شهري است. پرداخت درصدي از قيمت خودرو و نيز معافيت از برخي ماليات‌ها را مي‌توان نمونه‌هايي از اين سياست‌هاي تشويقي دانست. ساخت‌وساز ساختمان و نيز تخريب بناهاي فرسوده يكي از منابع ايجاد آلودگي در هواست. شهرداري لندن براي مقابله با اين مشكل تدابيري را در زمينه محدوده زماني انجام اينگونه عمليات ها و نيز شرايط آن وضع كرده است.
- نيويورك- آمريكا
پس از تصويب قانون هواي پاك در انگليس، مقام‌هاي آمريكايي هم در همان زمان به فكر افتادند تا فكري به حال آلودگي هواي شهرهاي بزرگ خود بكنند؛ به‌ويژه در نيويورك، آلودگي هوا يك مشكل جدي بود. بدين‌ترتيب كنگره آمريكا لايحه هواي پاك را به تصويب رساند؛ قانوني كه براي اجرا نياز به تاسيس سازمان حفاظت از محيط‌زيست آمريكا (EPA) داشت. نيويورك با مشكلات آلودگي هوا كه گفته شد يكي از موارد مورد توجه اجراي قوانين جديد بود. مقامات شهري نيويورك براي كاهش ميزان آلودگي هوا با اعمال قانون، استفاده از سوخت‌هاي پاك را اجباري كردند. هيچ راننده‌اي حق ندارد بيش از يك دقيقه در نزديكي مدارس، خودروي خود را بدون حركت روشن نگه‌دارد. رانندگان درصورت نقض اين قانون مجبور به پرداخت 350دلار جريمه مي‌شوند. مايكل بلومبرگ، شهردار نيويورك كه به تازگي و بعد از 12سال حضور در اين سمت، جايش را به شهردار جديد اين شهر داده در يكي از آخرين سخنراني‌هايش اعلام كرد كه حالا نيويورك تميزترين هوا را در ۵۰سال گذشته دارد. در سال۲۰۰۵ خودروهاي ديزلي مجبور شدند كه از سوخت جديد با گوگرد كم استفاده كنند. سرويس‌هاي مدرسه‌ها ازجمله اين خودروها بودند. با تسهيل حمل‌ونقل عمومي در سال‌هاي گذشته ميل به خريد اتومبيل شخصي ميان ساكنان نيويورك نسبت به سال 2007نزديك به 23درصد كم شده و دي‌اكسيدگوگردي كه ماشين‌ها توليد مي‌كنند نسبت به سال2008 بيش از 69درصد كاهش پيدا كرده است. شهرداري نيويورك كه مديريت متمركز و مسئوليت واحد مقابله با آلودگي هوا را بر عهده دارد در وب‌سايت خود اعلام كرده كه با سياست سختگيرانه استفاده از خودروهاي استاندارد، سوخت مناسب و بهبود عملكرد موتورها توانسته موفقيت چشمگيري به‌دست آورد. نيويورك حالا بزرگ‌ترين ناوگان اتوبوسراني هيبريدي در آمريكا را دارد.